3.3.10.1 Diğer Yerel Makamlarla ĠĢbirliği ve Birlik Kurma

Şart’ın 10. maddesinin ilk paragrafı yerel yönetimlerin örgütlenmiş olduğu ülke sınırları içerisindeki diğer yerel yönetim birimleri ile işbirliğini ve gereken durumlarda birlik kurmanın gerekliliğini ifade etmektedir. Paragrafa göre; “Yerel makamlar

yetkilerini kullanırken, ortak ilgi alanlarındaki görevlerini yerine getirebilmek amacıyla, baĢka yerel makamlarla iĢbirliği yapabilecekler ve kanunlar çerçevesinde birlikler kurabileceklerdir.” 636

Paragraf, yerel makamların birbirleri ile işbirliği yapmalarını ve kanunlar çerçevesinde bir araya gelerek birlik oluşturmalarına olanak sağlayan bir düzenlemedir. Yani yerel yönetimler doğrudan bir konuda kendilerini yetkili görerek işbirliğine gidememektedir. İşbirliği konusunun, kanunla yerel yönetimlerin görevleri arasında gösterilmiş olması, yerel yönetimlerin yetkileri dâhilinde olması ve birliği oluşturacak olan yönetimlerce ortak ilgi alanı olması şartı getirilmektedir.

İlk bakışta bu şekilde bir düzenleme yerel yönetimlerin birlik oluşturması ve işbirliği yapmaları için bir engel oluşturuyor gibi görünse de, yerel yönetim yetkilerinin genel çerçevesinin çizildiği 4. madde ile uyuşmaktadır. Zira 4. maddenin 2. paragrafı yerel yönetimleri yetki alanlarının dışına bırakılmış olmayan ve başka makamların yetkilendirilmediği tüm konularda genel yetkili olarak görmektedir. Bu nedenle işbirliği konusunun yetkilerini kullanırken ortaya çıkması bir problem teşkil etmemektedir.

Birliklerin herhangi bir sınırlamaya mahal bırakılmadan direkt olarak kanunlara dayandırılması da olumlu bir durumdur. Yerel yönetimler birlik kurarken, merkezi yönetimin herhangi bir iznine tabi tutulmamıştır. Ancak merkezi yönetimlerin

635

Kalabalık H. (2005), a.g.e., s. 799-802

636

Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik ġartı. Avrupa Konseyi Antlaşmaları Serisi. Erişim: http://www.avrupakonseyi.org.tr/antlasma/aas_122.htm

çıkaracakları yasalarla bu mümkün olabilmektedir. Ülkenin gelişmişlik düzeyi ve yönetim kültürü bu konuda etkili olmaktadır. Ancak özerklik açısından merkezi yönetim, yerel yönetimlerin birlik kurmalarını ve aralarında farklı düzeyde işbirliği mekanizmaları geliştirmelerini sınırlamamalı aksine bunu teşvik edici önlemler almalıdır.

Genel olarak yerel yönetimler arası dayanışma hakkının uygulamadaki şekilleri, birden çok yerel yönetim biriminin kendi aralarında bir kurul, komisyon ya da birlik kurması, iki ya da daha çok yerel yönetimin düzenledikleri bir sözleşme ile belirli bir hizmetin yürütülmesinde işbirliğine gitmeleri, kentler arasında kardeş kent ilişkisi kurulması, birden çok yerel yönetimi kapsayan bazı hizmetlerin yerine getirilmesi için özel amaçlı hizmet kuruluşları ya da ortaklık kurulması, zorunlu veya gönüllü birlikler oluşturulması, mevzuatlar gereği birbiriyle bağımlı yerel yönetimlerin zorunlu işbirlikleri, çok sayıda yerel yönetimin bir araya gelerek kendi aralarında dernek, vakıf veya mesleki kuruluş türünde sivil toplum örgütü kurmaları637

şeklinde sıralanabilmektedir.

Bunlar arasında yerel yönetim birliği kurma yoluyla işbirliğine gidilmesi, yerel yönetimler arasında en etkili ve gönüllüğe dayanması esasıyla özerklik ile en çok bağdaşan yardımlaşma ve işbirliği yöntemi olarak karşımıza çıkmaktadır.

Yerel yönetim birliği, kamu yönetimi alanında yerel nitelikteki kamu hizmetlerini yapmayı üstlenmiş, kamu tüzel kişiliğini haiz yerel yönetim birimlerinin yasalarla kendilerine verilmiş bazı ortak ve yerel gereksinmeleri karşılamak üzere oluşturdukları birer kamu tüzel kişiliği şeklinde tanımlanmaktadır.638

Hızla gelişen ve değişen dünyada vatandaşlara götürülecek hizmetlerdeki nitelik ve nicelik yönünden ortaya çıkan artış ve çeşitlilik, yerel yönetim birimlerini bu hizmetleri karşılayabilecek yeterli mali ve yönetsel olanaklardan genel anlamda uzak olmaları nedeniyle kendi aralarında işbirliği yaparak sorunların üstesinden gelmeye yöneltmektedir. Sonuçta, yerel yönetim birimleri arasındaki işbirliği ve güç ortaklığının kurumlaşmış hali “yerel yönetim birlikleri” şeklinde adlandırılmaktadır.639

Bir başka ifadeyle, yerel yönetim birlikleri, tek başlarına kendilerinden

637

Cebe M S. (2006), a.g.t., s. 188

638

Palabıyık H, Kara M. Belediye Birlikleri ve Köylere Hizmet Götürme Birlikleri Bağlamında Yerel Yönetim Birlikleri. Bozlağan R, Demirkaya Y. Türkiye’de Yerel Yönetimler. 1. Basım, Ankara, Nobel Yayınları, 2008, s. 224

639

beklenilen hizmetleri yerine getiremeyen yerel yönetim birimlerinin güç ve olanaklarını bir araya getirerek oluşturdukları, “ikincil” nitelikli örgütlerdir.640

Yerel yönetimler arasındaki işbirliğini, işbirliği için nesnel gereksinmelerin bulunup bulunmadığı, birimlerin işbirliği yapmaya istekli olup olmamaları ve yasal olanaklar yakından etkilemektedirler. Örneğin; İsveç ve Norveç gibi ülkelerde işbirliğinin ülke çapında yaygınlaştırılması için zorunlu kurallar konulmuşken, Fransa’da birliklerin, statülerini, etkinliklerini ve organlarının neler olacağını hükümet önceden belirlemektedir.641

Yerel yönetimlerin oluşturdukları birlikler, kent ölçeğinde, bölge ölçeğinde, ulusal ölçekte ve uluslararası ölçekte gerçekleşebilmektedir. Kent ölçeğinde; Almanya’da kurulan Frankfurt Metropoliten Birliği, İstanbul Belediyeler Birliği ve Helsinki Metropoliten Komisyonu, bölge ölçeğinde; ABD’den San Francisco Körfez Belediyeler Birliği, Almanya’dan Ruhr Bölgesi Yerel Yönetimler Birliği ve Marmara ve Boğazları Belediyeler Birliği, ulus ölçeğinde ise; Hollanda Belediyeler Birliği, Kanada Belediyeler Federasyonu, Danimarka Yerel Yönetimler Ulusal Birliği birkaç örnek olarak verilebilir.642

Yerel yönetim birlikleri, yerel sorunları daha doğru teşhis edebilme gücüne kavuşmak için, yerel yönetimlerin bir araya gelmeleri, güçlerini birleştirmeleri ve belirli bölgesel ve kentsel sorunların çözümünde fiziksel ağırlığa sahip olmaları ihtiyacından doğmuştur. Bu nedenle birlikler, sadece birlikten doğan gücün somutlaştığı kurumlar değil, fakat aynı zamanda yerel yönetim olgusunun ülke ve bölge düzeyinde canlı tutulmasını sağlayabilecek kamu tüzel kişileridir.643

Yerel yönetim birliklerinin ortaya çıkma sebebi altı başlık altında toplanabilmektedir.

a) Hizmet gereksinmesi etmeni: Günümüz toplumlarında insanlar çoğu kez

bir yerel yönetim biriminin sınırlarında ikamet etmekteyken, bir diğerinin sınırları içinde çalışabilmekte, belki de bir diğerinin sınırları içerisinde alışveriş yapmakta ya da kültürel etkinliğe katılmaktadır. Günümüz insanının hareketliliği ve hayat tarzı bir yerel yönetim biriminin sınırlarını aşan sorunlar ortaya çıkarmaktadır. Bununla birlikte hava ve su kirliliği, salgın hastalıklar gibi sorunlar bir beldenin sınırlarında durmamakta, bir

640

GüneĢ Y. Yeni Yasaya Göre Yerel Yönetim Birlikleri. Türk İdare Dergisi, Haziran 2005, S. 447, s. 157-178

641

KeleĢ R. (2000), a.g.e., s. 383

642

Palabıyık H, Kara M. (2008), a.g.e., s. 225

643

yerel yönetim sınırları içinden geçen yol, yine bir yerel yönetim biriminin sınırları içinde kalan ekonomik ilişkiler, yöredeki diğer yerel yönetim birimleri içinde sorun yaratabilmekte ya da onları etkileyebilmektedir.644

Bu nedenle yerel yönetimlerin uygulamada karşı karşıya kaldıkları meseleler bazen kendi örgütleri için üstesinden gelinemeyecek kadar büyük, bazen de büyük bir örgüt ve kaynak ayrılmasına değmeyecek kadar küçüktür. İşte bu iki durum, yerel yönetimler arasında işbirliği ve koordinasyon ihtiyacını ortaya çıkarmaktadır.645

b) Yerel Görevlerde FarklılaĢma Etmeni: Yerel yönetimlerce yürütülmesi

gereken bazı hizmetler, yürürlükteki mevzuatın kısıtlayıcı önermelerinden sıyrılmak, daha güçlü bir ekipmana kavuşmak, parasal kaynak yetersizliği engelini aşmak ve hizmet için gerekli olan personeli daha kolay çalıştırma olanağını bulmak için yerel yönetimlerin görevleri arasından çıkarak birlik görevlerine katılmaktadır.646

c) Ekonomik Etmen: Birçok ülkede, ülke çapındaki refahın önemli bir

bölümünün yerel yönetim kanalı ile gerçekleşmesi, ekonomik ve sosyal kalkınmanın yalnızca merkezi yönetimlerin görevi olmadığı yerel yönetimlerin de bu alanda desteklenmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Yerel yönetimlerde bu refahı daha etkin sağlayabilmek için işbirliğine yönelebilmektedir. Öte yandan birliklerin yerel hizmetlerin maliyetini düşürdüğü de bir gerçektir.647

Özellikle de bütçe imkânları yetersiz olan yerel yönetim birimlerinin bir araya gelmesi ile iş ve hizmet üretme mekanizmasının harekete geçirilmesi bu uygulamanın ortaya çıkış noktasıdır.648

d) YöredeĢlik Etmeni: Her bir insanın veya her bir yerel yönetimin ayrı ayrı

sahip olmasının maliyetinin çok yüksek veya imkânsız olduğu hizmet ve ihtiyaçlar için yerel yönetimler bir araya gelerek birlik kurma yolu ile bu amaçlarını bazen aynı ortak kaderi paylaşan yöre insanı ile birlikte paylaşma istek ve arzusunda olabilmektedirler.649

Bununla beraber, modern toplumun gerekleri ve getirdikleri karşısında, küreselleşme süreci ile birlikte ortaya çıkan yabancılaşmaya karşı, ulusal, bölgesel ve yerel kimlik düzeylerinde oluşan kültürel aidiyetleri işbirliği ve birlikler yolu ile koruma ve geliştirme veya ötekine karşı korunma ihtiyacı da birlik kurmanın diğer gerekliliği

644

Ġnaç H, Ünal F. (Nisan 2007), a.g.e., s.1-25

645

Beyhan E. Kentlerin Çözümde Ortaklığı ve Birlikler. Yerel Siyaset Dergisi, Ağustos 2008, S. 32, s. 28-32 Erişim: http://www.yerelsiyaset.com/pdf/agustos2008/8.pdf

646

GüneĢ Y. (Haziran 2005), a.g.m., s. 157-178

647

GüneĢ Y. (Haziran 2005), a.g.m., s. 157-178

648

Kara M, Palaybıyık H. (Mart 2006), a.g.m., s. 95-115

649

olabilmektedir.650

e) Politik Tatmin Etmeni: Demokratik düzen içinde yerel yönetim

organlarında görev yüklenmek, çoğu kez bir üst görev için basamak olarak düşünülmektedir. Bu görevlere herhangi bir nedenle seçilemeyen kişiler, yine yerel bir kuruluş olan birliklerde tatmin olma yollarını arayabilmektedirler.651

Bu nedenle, bir anlamda yerel yönetim birlikleri de politik katılımın bir yöntemi olabilmektedir.

f) BirleĢmenin Sakıncalarını Önleme Etmeni: Yerel yönetimleri işbirliğine

iten etmenlerden biri de birleşmenin sakıncalarını önleme isteğidir.652

Yerel yönetimler özerk kuruluşlardır. Bu özerkliklerini ve hatta varlıklarını kaybetmemek için diğer yerel yönetimler ile işbirliğine gitmektedirler. Böylece hem varlıklarını sürdürebilmekte, hem de hizmet sunumunda etkinlik ve verimliliği sağlayabilmektedirler.

Yerel yönetim birliklerinin amaçları ise genel olarak; üyelerinin hak ve menfaatlerini koruma ve savunma, danışmanlık hizmeti sunma, yayın faaliyetlerinde bulunma, üye yerel yönetimlerin personeline eğitim faaliyetlerinde bulunma, üyelerinin sesini kamuoyuna duyurma, hukuki düzenlemelerde görüş bildirme ve öneri verme, idari düzenlemelere katılma, üyelerine teknik yardım sunma, araştırma yapma, sorumlu kuruluşları bir araya getirme, yerel yönetimler arasında sürekli forum oluşturma, bilgi biriktirme üyeleri arasında bilgi alışverişi sağlama, bölgesel stratejik araştırma yapma, ortak altyapı faaliyetlerini koordine etme, çevre korunması, tarihi ve doğal değerlerin korunması gibi görevleri ifa etmeye çalışma olarak sıralanabilmektedir.653