Özerk Yerel Yönetimlerin Yasal Korunması

Şart’ın 11. paragrafı “Yerel yönetimler kendi yetkilerinin serbestçe kullanımı

ile anayasa veya ulusal mevzuat tarafından belirlenmiĢ olan özerk yönetim ilkelerine riayetin sağlanması amacıyla yargı yoluna baĢvurma hakkına sahip olacaklardır” 672

şeklinde düzenlenmiştir.

669

Avrupa Yerel Topluluklar veya Yönetimler Arasında Sınırötesi ĠĢbirliği Çerçeve SözleĢmesi. Avrupa Antlaşmaları Serisi. Erişim: http://www.avrupakonseyi.org.tr/antlasma/aas_106.htm

670

Yerel Topluluklar ve Yönetimler Arasında Sınırötesi ĠĢbirliği Avrupa Çerçeve SözleĢmesine Ek

Protokol. Avrupa Antlaşmaları Serisi. Erişim: http://www.avrupakonseyi.org.tr/antlasma/aas_159.htm 671

Yerel Topluluklar ve Yönetimler Arasında Sınırötesi ĠĢbirliği Avrupa Çerçeve SözleĢmesine Ek

Protokol. Avrupa Antlaşmaları Serisi. Erişim: http://www.avrupakonseyi.org.tr/antlasma/aas_159.htm 672

Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik ġartı. Avrupa Konseyi Antlaşmaları Serisi. Erişim: http://www.avrupakonseyi.org.tr/antlasma/aas_122.htm

“Hak” kavramı, hukukun temel kavramlarından birisidir. Öylesine temeldir ki, “hukuk” kelimesi, “hak” kelimesinden türemiştir. “Hukuk” kelimesi “hak” kelimesinin çoğuludur; yani “haklar” anlamına gelmektedir.673

Hukuk düzeninde “kişilik” kavramının yapıcı unsuru “hak sahibi” olma, başka bir deyişle hukuksal sonuç doğuran irade açıklamasında bulunabilmektir. Gerçek kişilerin yanında, bireyler arasında sürekli bazı amaçlara hizmet ve bu amaçlar çevresinde birleşme düşüncesinin doğması ile bu amaçlara daha iyi hizmet edebilme arzusu sonucunda gerçek kişilerden bağımsız olarak “hak ehliyeti” bulunan varlıklara ihtiyaç duyulması tüzel kişilik kavramını ortaya çıkarmıştır. Özel Hukuk alanındaki bu evrim Kamu Hukuku alanında da görülmüştür. Kamu hukuku tüzel kişiliğinin bir parçası olan idare tüzel kiĢiliği “kamu idareleri” ve “kamu kurumları” gibi iki büyük gruba ayrılmaktadır. Yerel yönetimler bu sınıflandırmada, tüzel kişiliğe sahip kamu idareleridir.674

Kamu hukuku tüzelkişilerinin kurulmaları Anayasaya göre ancak bir kanun veya kanunun açıkça verdiği yetkiye dayanan idari bir kararla olabildiği gibi bunların ortadan kalkmaları da yine “aksine işlem” ve “yetki ve usulde paralellik” kuramı uyarınca ancak bir kanun veya idari kararla olabilmektedir. Dolayısıyla kamu hukuku tüzelkişilerinin kurulmalarında olduğu gibi kaldırılmalarındaki irade de kendilerinin değildir. Aynı şekilde kamu tüzel kişilerinin görev ve yetkileri, işleyişleriyle ilgili tüm yöntem ve konular, organları ve oluşumları gibi konular hep yasal düzenlemeler ile belirlenmektedir.675

“Hukuk Devleti” en kısa tanımıyla, faaliyetlerinde hukuk kurallarına bağlı olan, vatandaşlarına hukuki güvenlik sağlayan devlet demektir.676 Hukuk devletinin temel özelliği ise, Devlet içinde tüm kamusal yaşam ve yönetimin yargı denetimi altında olmasıdır. Uygulamalarda yasama faaliyetleri de yargı denetimi altında olduğundan, soyut anlamda “Yargı”nın tüm diğer işlev ve erklerin üstünde olarak düşünülmesi mümkündür.677

Hatırlanacağı üzere Özerklik Şartı’nın 2. maddesi özerk yerel yönetim ilkesinin ulusal mevzuatla ve uygun olduğu durumlarda da anayasa ile tanınmasını öngörmekteydi. Bu açıdan bakıldığında 11. maddenin doğrudan 2. maddeye atıfta

673

Gözler K. Hukukun Temel Kavramları. 3. Baskı, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2006, s. 85

674 Özay Ġ H. (1996), a.g.e., s. 129-137 675 Özay Ġ H. (1996), a.g.e., s. 132-133 676 Gözler K. (2007), a.g.e., s. 21 677 Özay Ġ H. (1996), a.g.e., s. 117

bulunarak; 2. maddede öngörüldüğü üzere yasal ya da anayasal düzeyde oluşturulan tüzel statüye riayetin sağlanması amacıyla yerel yönetimlere yargı yoluna başvurma hakkını tanımaktadır.

Şart’ın 11. maddesinin bir diğer yönü ise uygulamaya dönük olmasıdır. 11. maddeye kadar olan tüm madde ve paragraflar genel olarak teorik temelde yerel özerkliğin sağlanması için gerekli ilkeleri açıklarken, 11. madde bu ilkelerin uygulanması esnasında oluşabilecek engel ve olumsuzlukları bertaraf etmek ve yerel özerkliğe yasal koruma getirmek amacıyla oluşturulmuş bir maddedir.

Çünkü yerel yönetimlerin özerkliklerine yönelik tehditler, organları üzerinde müdahale, sınırları üzerinde müdahale, personeli üzerinde müdahale, mali bağımlılık yaratmak yoluyla müdahale, denetim yöntemleri yoluyla müdahale gibi pek çok konuda görülebilmektedir. Bu açıdan bakıldığında ise, Şart’ın her bir maddesi ve bu maddelerin her bir paragrafı tek tek bu konuları yani özerk yerel yönetim ilkelerini açıkladığından; aslında 11. madde ile Şart’a taraf olan devletlerin kendilerini bağlı saydıkları ve onayladıkları tüm madde ve paragrafları açısından yargı yoluna başvurabilmeleri anlamına gelmektedir.

Yerel yönetimlerin gerçekten özerk olması demek, merkezi yönetim ile yerel yönetim birimlerinden birinin, diğerine iradesini empoze etmemesi demektir. Denge ancak böyle sağlanabilir. Dengenin bozulmasına neden olan ihtilaflar çıktığında bu ihtilafın çözümü için bağımsız mahkemelere ihtiyaç vardır.678

Kaldı ki bu durum sadece yerel yönetim-merkezi yönetim ilişkilerinde geçerli değildir. Yerel yönetimler arasında da birbirlerinin özerkliklerine aykırı fiiller gerçekleşebilmektedir. Şart bu konuda sadece merkezi yönetimler diye bir kıstas getirmemiş, yerel özerkliği ve görevlerin serbest biçimde yerine getirilmesini engelleyebilecek her türlü durum karşısında yargısal yolu açık tutmuştur.

Özerk yerel yönetim ilkeleri açıklanırken denetim konusunda yerel yönetimlerin hukuka uygunluk denetimine tabi olması gerektiğini belirtmiştik. Bu durumda, kendisinden hukuka uygun davranması istenen bir idarenin, kendisine karşıda hukuka uygun davranılmasını isteme hakkı vardır. Bir diğer tabirle yargısal denetime tabi olan, yargısal korumaya da sahip olmalıdır. 11. madde bu yargısal korumayı sağlamayı amaçlamaktadır.

678

Hukuk devletinin en önemli prensiplerinden biri “hak arama hürriyeti”dir.679

Şartın 3. maddesinin ilk paragrafı özerk yerel yönetimi bir hak olarak tanımlamaktadır. Özerklik Şartı’nın 11. maddesi de bir kontrol mekanizması oluşturmak suretiyle, yerel yönetimlere özerkliklerini koruma konusunda hak arama hürriyetini tanımaktadır. Bu kontrolü yapacak olan ve karar verecek olan bağımsız mahkemeler yani yargı yolu iken, bunu talep edecek makam ise özerkliğinin zedelendiğine kanaat getiren yerel yönetim kuruluşudur. Bu açıdan 11. madde yerel yönetimlere özerkliklerine sahip çıkma ve koruma şansını da tanımaktadır.

679

III. BÖLÜM: BELEDĠYE KANUNU VE BÜYÜKġEHĠR BELEDĠYE