Veri Gazeteciliğinde Dil ve Görsel Kullanımı

Geleneksel habercilikte olduğu gibi veri gazeteciliğinde de dilin kullanımı ve görsellik haber üretiminin ve sunumunun temel bileşenlerindendir. Veri gazeteciliğinde, geleneksel gazetecilikten farklı iletişim ortamları kullanmakta, haber üretim sürecinde farklı tekniklerle üretim yapılmaktadır. Veri gazeteciliğinde teknolojik imkânlar doğrultusunda kullanılan bu teknikler sayesinde yazılı metinlerin yanı sıra haberleri verilerle görselleştirme mümkün olmaktadır.

Haberlerin oluşturulmasında görsel kullanımı bir dizi avantajı beraberinde getirmektedir. Verilerle haberler oluşturulurken kullanılan görseller, içeriği sadece metinle oluşturulan haberlere göre daha akılda kalıcı olmaktadır. Görselleştirmeler le ve verilerle haberlerin ayrıntılarının sunulması okuyucuların dikkatini çekmektedir. BBC News Online’da veri uzmanı olarak çalışan Bella Hurrell ve John Walton, veri gazeteciliğinin görselliğe vurgu yapan bir gazetecilik türü olduğunu belirtmektedir. Veri gazeteciliğinde kullanılan görsellik, karmaşık olan haberlerin anlaşılmasını kolaylaştırmakta ve aynı zamanda insanları veriler temelinde bilgilendirmeyi hedeflemektedir (Mair vd. ,2013, s.1-2).

103

Şekil 7: Veri Gazeteciliğinde Görselleştirme Aşamaları

Masud, Valsecchi ve Ciuccarelli (2010, s.446) veri gazeteciliğinde görselleştirmelerin nasıl yaratıldığını açıklamak için Şekil 7’deki süreci ele almışlardır. Veri-Bilgi-Enformasyon çerçevesinde ele alınan süreç, ilk önce veri, bilgi ve enformasyonun haberi üreten tarafından toplanmasıyla başlar, daha sonra enformasyonun görselleştirilmesi süreciyle devam eder. Bu süreç verilen veri kümesini veya bilgisinin neye ve nasıl görselleştirileceğine karar verilen aşamadır. Daha sonra süreç alıcının bilgi görselleştirmesiyle, etkileşime girmesiyle sonlanmaktadır. Bu kapsamda veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde gerçekleştirilen görselleştirme geleneksel gazetecilikten ayrılmaktadır. Diğer taraftan Guardian Data Blog’un kurucu olan Simon Rogers ise “Facts Are Sacred: The Power of Data” adlı kitabı, veri gazeteciliğinin tarihi, veri gazeteciliğinde görselleştirmelerin nasıl yapıldığına dair örneklerin ele alınıp, incelendiği bir kaynak olarak dikkat çekmektedir (Rogers, 2013a).

Veri gazetecileri veriyi anlamlandırmak, görselleştirmek ve haritaland ırmak için internette çevrimiçi olarak yer alan araçlardan faydalanmaktadır. Haberlerde görselin kullanımında imgeler, haritalar ve infografi gibi veri görselleştirmenin anlatı unsurları yer almaktadır. Bradshaw’a göre (2014, s.202) veri gazeteciliği ağ tabanlı ve disiplinler arası iş birliğine dayalı yöntemleri, küresel paylaşımı, görsel iletişime yönelimi, etkileşimselliğin ve/veya kişiselleştirmenin başını çektiği kullanıcı türevli hikâye anlatımı formlarını beraberinde getirmektedir. Hikâye formlarının veri gazeteciliği açısında nasıl şekillendiği ve görselleştirildiği Şekil 8’de anlatılmaktadır.

104

Şekil 8: Haberin Öyküleştirmesi Kaynak: School of Data

https://docs.google.com/presentation/d/1pu4daM0wLxjArvcZhbDyphetişoqe3jUGDgxP58mUd4/edit #slide=id.gaebb5cf49ş1ş96

Veri gazeteciliğinin haber üretim aşamalarından bir olan hikâyeleştirme, enformasyonun verilebilmesi için oluşturulan görsellerin anlaşılabilir bir dille hikâyeleştirilerek anlatılması ve grafiklerle sunulmasına dayanmaktadır. Veri gazeteciliğini geleneksel gazetecilikten ayıran en önemli özellik haberlerin 5N 1K formatında verilirken haber dilinin hikâyeleştirilmesi ve görsel kullanarak anlatımıdır. Tuchman’a göre (1976, s.97) haber metninin bir öykü olduğunu söylemek onun değerini azaltmaz ya da onu gerçek dışı (fictitious) olmasıyla suçladığımız anlamına gelmez. Bu haberin tüm diğer kamusal dokümanlarda olduğu gibi kendi içsel geçerliliğini taşıyan inşa edilmiş bir gerçeklik olduğu konusuna daha duyarlı olunmasını sağlar.

Haber inşa edilirken haberin yazımında kullanılan 5N 1K formatı veri gazeteciliğinde görselleştirme aşamasında değişiklik göstermektedir. Şekil 8’de ele alınan görselde de görüldüğü üzere; haberde yer alan “kim/ne” sorularının veri gazeteciliğinde portre olarak aktarılır. Portrelerin amacı, söz konusu habere konu olan kişiyi tüm yönleriyle tanıtmaktır. “Ne kadar” sorusu genellikle çubuk tablolarıyla aktarılmaktadır. Haber içeriğinde bulunan verilerin istatistiksel olarak aktarımı

105

karmaşık ve kafa karıştıran verilerin kolay algılanabilirliğini artırmaktadır. “Nerede” sorusunun cevabı da haritalarla gösterilmektedir. Coğrafi bilgiler içeren haberlere hazırlanan infografiklerde, yer bilgisini içeren haritalardan yararlanarak olay ve bilginin transferi sağlanır. Okuyucuya en önemli bilginin yer aldığı bir cümle spot verilirken harita üzerindeki yer gösterici ikonlar, simgeler, çizgiler, renkler ve tipografi kullanılarak haberin yorumlanması kolaylaştırılmaktadır. “Ne zaman” sorusuna karşılık gelen zaman çizelgesi olayların meydana geldiği zamana göre sıralanarak veya belirli zaman aralıklarına yerleştirilerek anlaşılması sağlanır. Belli bir tasarım kuralına göre hazırlanan bilgiler zaman ve oluş sırası daha anlaşılır hale getirmektedir. “Nasıl ve neden” soruları ise şema olarak, olayın hangi ilişkiler içerisinde olduğunu okuyucuya anlatmak için kullanılmaktadır.

Veri gazeteciliği sadece görsellik, haberde tabloların ve şekillerin kullanımından ibaret olmadığından dilin kullanımı da hayati önem taşımaktadır. Bazen şekiller ve görseller olayları daha güzel anlatırken bazen de kelimeler ve yazılar anlatır. Bu nedenle haberde kullanılan dilin sadeliği ve anlaşılır olması en önemli unsurlardan biridir. Görsel ya da yazılı haberlerde yer alan metinlerin okuyucunun anlayacağı şekilde sadeleştirilmesi ve basite indirgenmesi gerekmektedir. Arsan’a göre (2005, s.143) haberde öncelikle bilgiler belirlenmeli, olgular açık ve anlaşılır aktarılmalı ayrıca haber ayrıntıya boğulmadan yalın şekilde verilmelidir. Girgin (1998, s.16) ise haberin anlaşılırlığı konusunda cümlelerin kısa tutulması, haber metinini içinde bilinmeyen kelime, anlaşılmayan cümle ve haberin anlaşılırlığının önünde en büyük engellerden biri olan devrik cümlenin asla bulunmaması gerektiğine vurgu yapmaktadır.

Veri gazeteciliği mecra olarak yeni iletişim teknolojilerinden interneti daha fazla kullandığı için veri gazeteciliğinde dil kullanımı konusunda internet gazeteciliğinde ele alınan haberin öz, açık ve anlaşılır olması hususlarına dikkat edilmesi gerekmektedir. Ignacio Ramonet (2000), internet gazeteciliğinde haberin yapılandırılmasına ilişkin olarak üç temel özelliği ele almıştır: Ramonet’in kolay olarak bahsettiği kavram haberin kısa, anlaşılır ve basit ifadelerle bir bakışta okunabilecek şekilde yazılması; hızlılık özelliği, haberin en kısa sürede okuyucuya iletilmesidir. Son olarak ele alınan haberin eğlenceli oluşu ise okuyucuyu olumsuz

106

duygular içerisinde bırakmayan, tam tersine gülümseten bir haber yapılanmasının öngörülmesidir. İyi bir internet haberinde her şeyden önce basit, açıklayıcı tümceler kullanılmakta ve her tümcede bir düşünce ortaya konmaktadır. Uzun yan tümcelerden ve edilgen yazılardan kaçınılır. İnternet ortamındaki haber bu genel kavramları kullanarak olayın anlaşılmasını kolaylaştırır ve okurun dikkatini kullandıkları araçlar nedeniyle daha fazla çekmektedir (Toruk, 2008, s.191).

Geleneksel gazetecilikte haber fotoğraf, video ve haber metninin yazılması sonucunda elde edilirken, veri gazeteciliğinde yeni iletişim teknolojilerinin sunduğu kaynaklardan yararlanılmaktadır. Bu kapsamda veri gazetecileri haber üretim süreçlerinde haberleri görselleştirmek için bir takım ücretsiz araçlar kullanmaktadır. Bu araçlar veri tabanlarının analiz edilerek bilgiye ulaşılabilmesi anlamında online olarak ulaşılabilen ücretli ya da ücretsiz yazılımlardan oluşmaktadır. Veri gazetecilerinin görselleştirme için kullandıkları araçların bazıları Tablo 7’de sunulmuştur.

107

Tablo 7- Veri Gazetecilerinin Görselleştirme için Kullandıkları Araçlar Issuecrawler: Bir network'ün webdeki haritasını çıkarmak için kullanılır. Data Wrapper: Paylaşılan tabloları hazırlanmak için kullanılır.

Pipl: Kişi tarama platformu Videolicious: Klip yapma programı

Graph Commons: Kollektif ağ oluşturma işine yaramaktadır.

Geofeedia: Sosyal medyaya yüklenenler arasında arama yapabilme Gapminder: Verilerin görselleştirilmesi için kullanılan program

Tineye: Görsel tarama

Wolfram Alpha: Soru bazlı çalışan tarama motoru Whois: Domain alan adı sorgulama yapabilme

Wayback Machine: İnternette yıllar önce alınan screenshootları ve İnternet sitelerinin daha önce nasıl göründüğünü gösterir

Scaraperwiki: Wikipedia verilerinden tablolar hazırlanmasına imkân sağlayan program Gephi: Grafiklerin hazırlama

Google Refine: Veri temizleme ve verilerin formatlarını dönüştürür. Google Fusion Tables: Verileri görselleştirme programı

Storyful: Doğrulama yapan bir site

“Trends In Data Journalism” adlı araştırma raporunun sonucuna bakıldığında veri haberciliği; istatistiksel yöntemler, görselleştirmeler ve bilgi sunmak için etkileşimli yollarla daha iyi bir gazetecilik üretme aracı olarak algılanmaktadır (Aitamurto, Sirkkunen ve Lehtonen, 2011, s.1-27). Değirmencioğlu ise (2016, s.246) veri gazeteciliğinde kullanılan ücretsiz araçların ve görselleştirmenin önemine vurgu yapmaktadır: “Veri gazeteciliğinde haberler, online sunumlar, interaktif haritalar ve tablolar aracılığıyla analiz edilerek, görsel bir şekilde sunulmaktadır. İzlenen bu yöntem sayesinde haberler, okuyucular ve İnternet kullanıcılarına çarpıcı ve anlaşılır bir şekilde yansıtılabilmektedir.”

Özetle, veri gazeteciliğinde kullanılan araçlar sayesinde haber üretim süreci geleneksel gazeteciliğe göre farklılaşmış, görsellik ve istatistik ön plana çıkmıştır.

108

Geleneksel gazetecilikte çalışan muhabir ve sayfa tasarımcısının yerini, verilerin görsel tasarımını gerçekleştiren grafik tasarımcılar, programcılar ve dijital verileri işleyen teknik bilgi düzeyi yüksek veri habercileri almaya başlamıştır.