Veri Gazeteciliği ve Kaynaklara Erişim

Gazeteciler haber üretim sürecinde farklı bilgi gereksinimlerini gidermek amacıyla kaynaklara erişim sağlamaktadır. Gazetecilerle yapılan görüşmelerde, veri gazeteciliğindeki haber üretim sürecinde Türkiye’de kaynaklara erişimde neler yaşadıkları ve bu süreç içerisinde verileri elde etmek için kaynaklara ulaşmanın zorluk ve kolaylık derecesinin ne ölçüde olduğu ve bu konuda neler yapılabileceği sorulmuştur. Bu kapsamda bazı gazeteciler kaynaklara erişimin çok kolay olduğunu söylerken, bazılar ise veriye ulaşmanın zorluğundan bahsetmiştir.

Yeni iletişim teknolojilerinden dolayı dijitalleşme ile birlikte son 20 yıl içerisinde gazetecilerin kaynağa erişimi kolaylaşmış aynı zamanda da hiç olmayan kaynaklar da üretilmeye başlanmıştır. Veri gazeteciliğinde kaynaklara erişimin kolaylaştığını savunan gazetecilere göre bu kapsamda gazeteciler elde ettikleri bilgilerden kendi veri setlerini oluşturup haberler üretmektedir. Veri gazeteciliği için en önemli kaynakların TÜİK, ekonomik endeks ve kamu otoritesinin düzenli olarak yaptığı araştırma verileri olduğunu belirten ve gazetede haber editörü olarak görev yapan G-1, bu tür veri kaynaklarına erişimin daha önceden sadece arşivler aracılığıyla olduğunu ya da kişilerin kendi arşivlerini kendilerinin oluşturduğuna dikkat çekmiştir. Birincil veri kaynağı toplamanın gazeteci için oldukça masraflı bir aşama olduğunu sözlerine ekleyen G-1, gazetecinin veri toplama işini teknolojinin imkânları sayesinde artık kolayca yapılabildiğini de dile getirmiştir. Gazetede haber müdürü olarak görev yapan G-5, gazetecilik tarzını ve yapış şeklini değiştirecek derecede kaynak bulmanın

140

kolaylaştığını ifade ederken haber ajansında editör olarak görev yapan G-27 de haber kaynaklarına erişim konusunda bir zorluk yaşamadığını şu şekilde ifade etmiştir;

Müzeyle ilgili haber oluştururken artık müzeye gitmiyoruz. Müzenin internet sitesinden görsel ve sayısal haber değeri taşıyan verilere birebir ulaşılabiliyor. Bu nedenle gazeteci kaynak açısından herhangi bir sorun yaşamıyor, rahatlıkla açık veriye ulaşılabiliyor. (G-27)

İnternet gazetesinde editör olan G-22 ise, veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde yeni iletişim teknolojilerinin verilerin analizi, görselleştirmesi için kullanılmasının önemine değinirken aynı zamanda verileri analiz eden ve görselleştirmeyi sağlayan programların ücretsiz olması nedeniyle verilere ulaşmanın kolaylığının yanı sıra yardımcı araçlar sayesinde haber üretiminin de kolaylaştığına dikkat çekmiştir. Dijital erişimin bu kadar fazla olduğu bir çağda veriye ulaşmanın daha kolay hale geldiğini belirten G-2, internet teknolojisinin olmadığı dönemlerde gazetecilerin kaynaklara ulaşmak için mutlaka yazılı bir arşiv oluşturmaları gerektiğine değinerek günümüzde gazetecilerin dijital arşivlerinin olduğunu ya da başka kurumların dijital arşivlerinden yararlandığını vurgulamıştır. Bu görüşü destekler biçimde veri gazeteciliğinin kaynak bakımından çok zengin bir alan olduğunu belirten G-3, Türkiye’de haber kaynağı bulma konusunda sıkıntısı yaşanmadığına vurgu yaparken, kaynakları tek bir çatı altında toplayacak TÜİK’den başka bir kurumun olmamasına dikkat çekmiş ve alternatif olarak verikaynağı.com sitesinin oluşturulduğunu şu sözlerle dile getirmiştir:

Türkiye’deki bu sorunun üzerine gidilerek Veri Kaynağını adlı site oluşturuldu. Bu alanda yayın yapmak isteyen kişilere, hem verileri hem kaynaklarını hem de veri görselleştirme programlarını kullanma imkânı yaratılmıştır. (G-3)

Haber ajansında editör yardımcısı olarak görev yapan G-8, internet aracılığıyla günümüzde birçok kurumun tuttuğu istatistikler ya da verilere ulaşılmasının daha da kolaylaştığını dile getirmektedir. Teknoloji ile veri bulmanın kolaylığına dikkat çeken ve gazetede köşe yazarı olarak çalışan G-12, bilgilerin eskiden arşivlerden elde edildiğini, şimdilerde ise internetten üzerinden ulaşılabildiğine değinerek, internetten erişilen verilerin doğruluğundan emin olunamayacağını ise “İnternette elde ettiğiniz veri kaynağınızı göstermenize rağmen eğer veri yanlışsa sizi cezalandırabiliyor ve hatta hakkınızda soruşturma açılabiliyor” şeklinde açıklamıştır.

141

Veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde haber kaynaklarına kolay erişilebildiğini savunan ve üniversitenin İletişim Fakültesinde akademisyen olarak görev yapan A-6, geleneksel gazetecilikte haber kaynaklarıyla gazeteci arasında daha sıkı ilişkiler kurulduğuna, veri gazeteciliğinde ise kullanılan açık veriler sayesinde haber kaynağına daha kolay ulaşılabildiğine ve haber kaynağına bağımlılığın azaldığına dikkat çekmiştir. Haber kaynaklarının, internet ve yeni medya sayesinde oldukça çoğaldığına değinen A-8, verinin toplanmasına ilişkin doğru yöntem ve tekniklerin kullanılması halinde haberciler açısından veri setlerinin çok önemli haber kaynağı haline gelebildiğine vurgu yapmaktadır. Veri gazeteciliği denildiğinde sadece nicel verilerin akla geldiğini söyleyen A-10 ise, verilerin nicel ve nitel olmak üzere ikiye ayrıldığını ve sadece nicel verilerle değil nitel verilerle de veri gazeteciliği yapılabileceğini dile getirmiştir. Veri gazeteciliğinde kaynaklara ulaşmanın kolaylaştığını ifade eden A-7, veri gazeteciliğinde kaynak kullanımının avantajından bahsederken gazetecilerin kendi veri setlerine “Geleneksel gazetecilikte birincil kaynak konuşmak istemeyebiliyor. O zaman önemli olan biz bu kaynağa ulaştık fakat kaynak bize görüş vermek istemedi demek de önemli. Ama gazeteci kendi veri setlerini oluşturarak bu dezavantajı avantaja çevirebilir” sözleriyle dikkat çekmiştir.

Veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde görüşmecilerin çoğu yeni iletişim teknolojilerinin gelişmesinden dolayı kaynaklara erişimin kolaylaştığından bahsetmişlerdir. Buna karşın bazı görüşmeciler veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde verilere ulaşmanın zor olduğuna dikkat çekmiştir. Veri gazeteciliğiyle ilgili sivil toplum kuruluşunda proje koordinatörü olarak görev yapan G-3, verilere erişim konusunda Türkiye’nin Ulusal Veri Endeksi’ne göre yüksek bir sırada olmadığını dile getirmiş ve ek olarak Türkiye’de savunma, kadın cinayetleri, işçi ölümleri ve taciz meselesi gibi konularda veri bulmanın neredeyse imkânsız olduğunu belirtmiştir. Benzer şekilde, gazetede muhabir olarak görev yapan G-20 de verilere ulaşmanın zor olduğunu, verilerin doğrulanması için ciddi bir araştırmanın gerektiğini, bu işin de çok zaman aldığını dile getirmiştir. Veri gazeteciliğinde haber üretim süreci kaynaklara erişim üzerinden ele alındığında, kaynaklara erişimin kolaylığından ve zorluğunda bahseden iki farklı görüşün ortaya çıktığı görülmektedir. Görüşülen kişiler veri gazeteciliğinde kaynaklara erişim konusunda çoğunlukla bir sıkıntı

142

yaşanmadığını tam aksine yeni iletişim teknolojilerinin veri gazeteciliğinde haber üretim sürecine dâhil olmasıyla birlikte hız kazandığını belirtmişlerdir.