Veri Gazeteciliği ve Yeniden Üretilen Haber Değerler

Görüşülen gazetecilerin bir kısmı veri gazeteciliğinin geleneksel haber değerlerini kullanmadığını tam aksine veri gazeteciliğinin kendi haber değerlerini yarattığı görüşünü desteklemektedir. Veri gazeteciliğinin kendi haber değerlerini yarattığını dile getiren G-27, veri gazeteciliğinde etki oluşturma, sıra dışı olma ve konunun daha anlaşılır olması açısından üretilen haber değerlerinin önemine değinmiştir. Verinin güçlü olmasının haberlerin değerini artırdığına dikkat çeken G- 26, doğru bir hedefe kitleye ulaşılması için veri gazeteciliğinin önemli olduğunu vurgulamıştır. Veri gazeteciliğini genel gazeteciliğin küçük bir niş alanı (özel ya da ayrılmış alan) olarak değerlendiren G-1 ise genel gazetecilik için kullanılan haber değerlerinin farklı kat sayılarının olduğunu dile getirerek bunu şöyle bir örnekle açıklamıştır:

Son dakika ve özel dosya haberciliğine baktığımız zaman ikisi de haber değerleri anlamında birbirinden farklı. Veri gazeteciliğinin de kendine özel haber değeri anlayışı var. Veri gazeteciliğinde haber değerlerinden “zaman”, öteki haber değerlerine göre önemli değil. Çünkü veri gazeteciliğinde hızlılık ve zaman kavramları diğer haber değerlerine göre arka planda kalıyor. Kısacası geleneksel habercilikte geçerli olan haber değerleri veri gazeteciliğinde de geçerli fakat kat sayıları farklı. Örneğin, 2018 yılında en çok konuşulan konulardan biri olan Acun Ilıcalı’yı ele alalım. Güncel bir olay olduğu için “Acun Ilıcalı” kelimesi aramalarda daha ön plana çıkar. Ama eğer Acun gündem olmasaydı, Acun’un kendisi değil belki internet sitesi daha üst sıralarda olurdu. Anlatmak istediğim, arama motorları da bir değer analizi yapılıyorlar. Birincisi kategorilere göre diğerleri de hedef kitle, etki vb. haber değerleri oluyor. (G-1)

Veri gazeteciliğinde haber yaparken verilerin toplanmasının zamana yayıldığını dile getiren G-2 de, geleneksel haber değerlerinde kullanılan zamanlılık kavramının veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde önemli olmadığını bir örnekle açıklamıştır:

TBMM Başkanı olan Binali Yıldırım’ın Ak Parti’den İstanbul Büyük Şehir Belediye Başkanlığı için adaylığı konuşuluyor. Daha önce Milletvekili ve aynı zamanda Parti Başkanı, olup yerel seçimlerde aday olan kimse var mı? Bu hemen cevap verebileceğiniz bir şey değil bunun için araştırma yapmanız lazım. Bütün Belediye Başkanlarının tek tek hayat hikâyelerine bakmanız lazım. Daha sonra bu verileri toplayıp karşılaştırma yapmanız lazım. Yaptığınız bu

135

karşılaştırmayı da haber haline getirip okuyucuya sunmanız lazım. Bunun için en başından beri sürecin geriye dönüp araştırması gerekiyor. Burada da haber değerlerinden zamanlılık devreye giriyor. (G-2)

Gazetede muhabir olarak görev yapan G-9 da, veri gazeteciliğinde haber değerlerinin değiştiğini şu sözlerle ifade etmiştir:

Veri gazeteciliği sayesinde manipülasyona kapalı ve objektif haber alma hakkını kullanabiliyoruz. Veriler kullanıldığı için haberlerde yorumdan ziyade olan ne ise o yer alıyor. Dolayısıyla veri gazeteciliği karar alma iradesini okuyucunun kendisine bırakıyor, okuyucu iradesi ile bir olaya aksiyon gösterirse elbette ki bu daha uzun vadeli ve dönüştürücü güce sahip oluyor. (G-9)

Veri gazeteciliğinde anlamlılık ve sürekliliğin haber değerlerinden biri olması gerektiğini söyleyen A-7, bunu şu şekilde açıklamaktadır:

Veri gazeteciliğinde ise biz veriler nasıl anlamlı kılacağız sorusu ön plana çıkıyor? Biz kelime gazeteciliğinde cümlenin anlaşılmasına bakarız veri gazeteciliğinde veriyi nasıl bir anlamlılık düzeyi bekliyor ya da biz veriyi nasıl anlamlı kılacağız soruları önemli. Profesyonel şekilde gazetecilik yapan birinin o verinin anlamını hikâyenin içerisine oturtması gerekiyor. Geleneksel haber değeri içerisinde biz bir sürü unsurdan söz ediyoruz ama kompozisyondan söz etmiyoruz. Veri gazeteciliğiyle beraber hikâye oluşturma ve veriyi görselleştirme ön plana çıkıyor. Bu nedenle konunun anlamlılığından ziyade sizin o konuyu nasıl ve ne şekilde sunduğunuz önem kazanıyor. Birde süreklilik mevzunu var kelime gazeteciliğinde siz olan biten bir seyi anlatabilirsiniz fakat veri gazeteciliğinde sürekli değişen bir şeyleri anlatırsınız. Bu bahsettiklerim haber değerleri özelinde gibi görünmese de gazetecinin kendi haber değeri ve çalışmasına yaklaşımı konusunda etik ilkeler olabilir. (A-7)

Akademisyenler açısından bakıldığında ise A-9, veri gazeteciliği kavramının zaman içinde oturdukça ve kabul gördükçe kendi haber değerini üreteceğini söylerken A-2, A-4 ve A-10 veri gazeteciliğinin zaten kendi haber değerlerini ürettiğini dile getirmiştir.

Bölüm 3’te haber değerleri ele alınmış olup bu konuda görüşmelerini fikirlerine başvurulmuştur. Gazeteciler, veri gazeteciliğinde haber değerlerinin geleneksel haber değerleriyle aynı olduğunu “gazeteciliğin sabitleşmiş kuralları var ve gazeteciliğin kuralları 1910’lu yıllar da yapılmış ve bu haber değerleri veri gazeteciliği içinde geçerli” sözleriyle ifade etmişlerdir.

Özetle, veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde haber değerleri ele alındığında 2 farklı görüşü ortaya çıkmaktadır. Bazı gazeteciler veri gazeteciliğinde

136

haber üretim süreçlerinde geleneksel haber değerlerinin kullanıldığını söylerken bazı görüşmeciler ise veri gazeteciliğinin kendi haber değerlerini oluşturduğu görüşünü savunmaktadır.

Veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde görüşmecilerden bazıları geleneksel habercilikte kullanılan haber değerlerinin veri gazeteciliğinde de geçerli olduğu görüşünü desteklemiştir. Geleneksel haber değeri anlayışının devam ettiği görüşünü savunan gazeteciler ise haber değerlerinden güncellik, zamanlılık ve hedef kitle gibi haber değerlerinin veri gazeteciliğinde de ön plana çıkt ığına vurgu yapmıştır. Bazı görüşmeciler de veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde geleneksel haber değerlerinden farklı olarak veri gazeteciliğinin kendi haber değerleri anlayışını ortaya çıkardığını savunmaktadır. Bu görüşü savunan gazeteciler yeni iletişim teknolojilerinin sayesinde geleneksel gazetecilikte yer alan zamanlılık ve hızlılık gibi haber değerlerinin veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde kullanılan haber değerlerinden farklı olduğunu vurgulamıştır. Aynı zamanda ‘anlamlılık’ ve ‘süreklilik’ gibi geleneksel gazetecilikte yer almayan haber değerlerinin veri gazeteciliğinde yer alması gerektiğine de dikkat çekilmiştir.

Veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde haber değerleri ele alındığında geleneksel haber değerlerinin hala kullanıldığını savunan görüşmecilerin, veri gazeteciliğinin yeniden haber değerleri ürettiğini söyleyenlere göre daha fazla olduğu görülmektedir.