Veri Gazeteciliği Döneminde Gazeteciler

Geleneksel medyada haber üretim süreçlerinde hâkim olan ideoloji etkisinin ele alındığı Elisabeth Noelle-Neumann’ın Suskunluk Sarmalı Kuramı, gündem belirleme ve kamuoyu oluşturma konularıyla ilgilidir. Bu bağlamda ele alınan kuram medya etkilerine ilişkin olarak şunları öne sürmektedir: Toplum, tartışmalı bir konudaki tarafların güçlülüğü veya zayıflığı hakkındaki bilgiye iki şekilde ulaşabilir. Birincisi, birey kendi deneyim alanı içinde doğrudan gözlem yapabilir. İkincisi ise medyanın sağladığı haber ve enformasyonu takip edebilir. Günümüzün modern toplumlarında ise bireylerin kendi yaşam ve kişisel deneyimiyle ilgisi olmayan tüm konularda fikir iklimine ilişkin bilgilenmeler önemli oranda medya aracılığıyla olmaktadır (Cangöz, 2012, s.57). Medya aracılığıyla bilgilenen kitleler medya kuruluşlarında görev yapan gazetecilerin sunduğu bilgilerle yetinmektedir. Bu nedenle geleneksel habercilikte gazeteciler haberi inşa ederken eşik bekçileri olarak konumlanmaktadır.

Eşik bekçiliği kavramı ilk defa 1950’li yıllarda kullanılmıştır. Kavram, gazete editörlerinin gazetelerinde basmak üzere sınırlı sayıda haberi seçip diğerlerini elemek suretiyle okuyucularının neleri öğrenip neleri öğrenmeyeceklerini belirlediklerini anlatmak üzere kullanılmıştır (Singer, 2005, s.178). Özellikle serbest çalışan veri gazetecileri internet ortamında dağıtım koşullarının ucuzlamasının ve kolaylaşmasının da etkisiyle artık eşik bekçileriyle görece daha az karşılaşmaktadır.

98

Veri gazeteciliğinde eşik bekçisi kavramı üzerine iki farklı görüş bulunmaktadır. İlki, veri gazetecilerinin görevi de yığınlardan bilgileri süzerek haberleri ortaya çıkarmaktır. Mevcut haber bolluğu içinden hangisinin kullanılacağına karar veren haberciler, fotoğrafçılar, editörler, yorumcular, yazı işleri müdürleri ve genel yayın yönetmenleri eşik bekçisi olarak işlev görmektedir (Mutlu, 2004, s.13). Bir diğer görüşe göre, veri gazeteciliğinde eşik bekçiliği kavramı daha farklı bir şekilde de konumlandırılmaktadır. Bunun sebebi ise internetin en başından beri geleneksel gazetecilikte kullanılan eşik bekçiliği kavramını her açıdan zorlayan bir mecra olmasıdır. Web 2.0 uygulamasıyla birlikte internet kullanıcıları çevrimiçi ortama her türden haber ve enformasyon ekleyebilme yeteneğine ve imkânına sahiptir. Enformasyon kaynaklarının erişim ve kullnılmasının görece çok kolay olduğu bir medya ortamında eşik bekçiliği kavramının öneminin giderek azaldığını savunan görüşler de bulunmaktadır. Eşik bekçiliği rolüne soyunanların otoritesinin azalması, yalnızca çevrimiçi ortamın açıklığından değil, bu ortamdaki anlık yayınların hızından da kaynaklanmaktadır.

Liberal kuramda bahsedilen eşik bekçisi kavramı, veri gazeteciliğinde de görülmektedir. Yeni iletişim teknolojileriyle birlikte ortaya çıkan bilgi kirliliği sayesinde neyin doğru, neyin yanlış olduğu eşik bekçileri tarafından okuyucuya ya da izleyiciye aktarılmaktadır. Veri gazeteciliği haber üretim sürecinde ise gazetecinin rolü eşik bekçiliğinden kanaat önderliğine doğru bir geçiş yaşamaktadır. Veri gazetecileri üretilen veriyi ve içeriği yönlendirebilir. Eşik bekçisi, kanaat önderine göre daha sınırlı bir imkâna sahiptir. Örneğin haberi yayınlanıp yayınlanmayacağına karar verir fakat kanaat önderi bilgiye ilk ulaşan ve bilginin başka kişilere ulaşmasında etkili olan kişidir. Bir ya da birden fazla kişiden oluşan veri gazeteciliği ekiplerinde eşik bekçiliği kavramı etkisi azalsa da varlığını sürdürdüğü sonucuna varılabilir. Geleneksel medyada eşik bekçilerinin onayıyla haberler kamuoyuyla paylaşılırken veri gazeteciliğinde ikinci bir onay mekanizması olmadan birey ya da gruplar haberlerini online ortamda yaptıkları haberleri yayınlama özgürlüğüne sahiptir.

Curran’ın ele aldığı ‘geleceğin gazeteciliği’ adlı makale gazeteciliğin sektör olarak değişim yaşadığını 4 unsurla anlatmaktadır. İlki, kalite ve artışı sağlayan farklı görüş ve yaklaşımların erişiminin kolaylaşmasıdır. İkincisi, bilginin artışıyla içeriğin

99

zenginleşmesidir. Üçüncüsü, eski ve yeni gazeteciliğin bir araya gelerek ağ gazeteciliği şeklini almasıdır. Dördüncüsü ise, klasik gazetecilikte yer alan eşik bekçiliği mekanizmasının ağ gazeteciliğinde yatay ve karşılıklı iş birliğine dayanmasıdır. Ağ gazeteciliğinde raporlama ve yorum ön planda yer almaktadır (Aktaran Hülür, 2017, s. 31). Curran’ın da ele aldığı gibi veri gazetecileri yatay ve karşılıklı işbirliğine dayalı eşik bekçileri olarak ele alınabilmektedir.

Günümüzde büyük verilerin öneminin artması veriyi işleyecek kişiye ihtiyaç duyulmasını da beraberinde getirmiştir. Bu kapsamda veri gazetecilerini ele alınacak olursa, bilginin toplanması ve birleştirilmesi süreçlerinde, binlerce doküman arasındaki bağlantıların sağlanması, grafiklerden interaktif hikâyelerin oluşturulması, hükümetin gündeminde yer tutan verilerin işlenmesi ve bunlar arasındaki bireysel bağlantıları kullanıp hikâye yaratma işi veri gazetecileri tarafından yapılmaktadır (Aktaran Gray, Chambers ve Bounegru, 2012, s.1-5).

Verinin öne çıkışıyla birlikte, veriye dayalı haber üretmenin bir tür zorunluluk halini alması gazetecilerin de bir dönüşüm yaşamasına neden olmuştur. Bu dönemde çalışma koşullarından sahip olunması gereken niteliklere, kullanmaları gereken teknolojik araçlardan ekip çalışmasına kadar pek çok alanda yaşanan değişimler gazetecileri etkilemiştir. Bu etki sonucunda bazı açılardan gazetecilerin işlerinin kolaylaştığı, verilerin büyüklüğü ve karmaşıklığı gibi başlıklarda ise çeşit li zorluklarla karşılaştıkları bilinmektedir. Bu koşullar üzerinden gazetecileri biçimlendiren olumlu/olumsuz tüm bu başlıkların ayrı ayrı ele alınması gerekmektedir.

Bunlardan ilki, son yıllarda gazetecilerin yaptıkları görevlerin, ihtiyaç duydukları becerilerin ve haber kuruluşlarında sahip oldukları konumların önemli ölçüde değişim göstermesidir. Gazeteciliğin değişmesi konusundaki söylemin odak noktası, özellikle yeni iletişim teknolojileri nedeniyle farklılaşan haber üretim şekillerinden kaynaklanmaktadır. Yeni iletişim teknolojilerinin beraberinde getirdiği kişiselleştirme ve etkileşim özellikleri, haber toplama tekniklerinden gazetecilerin haber verme ve medya kurumlarının da haberleri sunma tekniklerine kadar bütün çalışma şekillerinin farklılaşmasına yol açmıştır. Bu farklılaşma da birçok gazetecinin yönetici ve bilgi küratörü olarak konumlanmasına neden olmuştur. Heather

100

Billings’de (2012, s.31) gazeteciler üzerinden farklılaşmayı “Modern gazeteciler kod yazmayı bilmeli, fotoshop, flash v.b. gibi dizayn içeriklerini düzenleyebilmeli, video montajı ve fotoğraflarla hikâye anlatımı yapabilecek becerilere sahip olmalıdır.” sözleriyle ifade etmiştir.

Van Der Hakk, Parks ve Castells (2012, s.2925) ağ toplumu bağlamında gazetecilik uygulamalarını; gazetecinin önemli gördüğü konuları gözlemleyerek ilgililere sorular sorması, sorulara verilen cevapları çözümlemesi ve çözümlemelere uygun bir dilde hikâyelendirilmesi olarak üç aşamada tanımlamıştır. Veri gazeteciliğinde ise bu yaklaşım veri toplama, analiz ve yorumlama, son olarak da hikâye anlatımı şeklinde ele alınabilir.

İkinci olarak, 21. yüzyıldan önce gazeteciler iş bulabilmek için kaleminin gücüne güvenmekteyken günümüzde bu yaklaşım değişerek kendini yeni iletişim teknolojilerini kullanma becerisine bırakmıştır. Gazetecinin yalnızca yazı yazması yeterli olmayıp, bilgisayarda haberin arka planında veri işleyebilmesi, yazılımları kullanarak grafikler ya da görseller oluşturabilmesi ön plana çıkmıştır. Veri gazetecisi, yeni iletişim teknolojileri kullanarak veri tabanlarından haber değeri olan bilgiyi bulmaktadır. Ayrıca farklı veri tabanlarını karşılaştırma, topluluk hakkında yeni bilgi üretme, sonuçları metin ve görsel olarak yaymaktadır. Veri gazetecileri sonsuz veri akışına anlam kazandırmak için analiz yaparken aynı zamanda haberin okuyucusunun kafasında önemli olanı ve konuyla ilgili olanı ortaya koymak için çaba harcamaktadır.

Üçüncü olarak ele aldığımız farklılık ise gazetecilerin yeni iletişim teknolojisinin imkânlarından faydalanarak çalışma biçimlerini ve iş bulma ve yapma anlayışlarının değişmesine ilişkindir. Bir yandan veri gazetecileri farklı uzmanlık alanlarından olan bireyler ile ekip halinde çalışmakta diğer yandan ise veri gazeteciliği ekibinde yer alan uzmanların bilgisayar programcılığı, tasarım gibi bilgilere sahip olması gerekmektedir. Marco Tulio Pines, veri gazetecisinin bir takım halinde çalışması gerektiğini vurgulamakta ve veri gazeteciliğinde çalışma şeklini 4 gruba altında toplamaktadır (Aktaran Dağ, 2013, s.3). Bir kişi tek başına veri güdümlü projeler üretebilir çünkü OpenRefine, Datawrapper, Tableau, GoogleFusionTables, CartoDB gibi bir dizi ücretsiz araç vardır. İki kişilik ekibiyle de veri gazeteciliği

101

çalışması yapılabilir. Buna örnek olarak Amerika’da The Guardian gazetesinde çalışan iki kişilik ekibin ödül alan çalışması gösterilebilir. (LGBTI hakları Rehberi) 4-6 kişilik ekip etkili projeleri kısa sürede üretebilir. WYNC’nin Sandy Fırtınası örneği verilebilir. Büyük ekipler (20 üstü) stratejileri olan, haberi anlatmanın yöntemlerini en fazla geliştiren, çevrim içi haberciliğin çok farklı olabileceğini de gösteren ekiplerden oluşmaktadır. The New York Times’ın 2012 Olimpiyatları buna örnek olarak gösterilebilir.

Pines’in söylediklerinden yola çıkılarak, veri gazetecilerinin ekip olarak çalışmasının en büyük nedenlerinden birinin gazetecinin tek kişi olarak milyonlarca veriyi tek başına analiz edememesi olduğu söylenebilir. Rogers’a göre (2013b, s.17), veri gazeteciliğinde oluşturulacak grubun çok büyük olmasından daha önemli olan haberin iyice araştırılmasına uygun sayıda kişinin birlikte çalışmasıdır. Bunun en önemli nedeni veri gazeteciliğinde haber seçimleri yapılırken kıyıda köşede kalmış toplumsal olayların halka aktarılması, veriler kullanarak halkın bilinçlenmesini ve fikir sahibi olmasını sağlamasıdır. Bu noktada veri gazetecilerinin veriye ulaşabilmek, veriyi düzenleyebilmek, veriyi analiz edebilmek ve veriyi sunabilme gibi 4 yetkin özelliği devreye girmektedir.

Haber kuruluşlarında veri gazetecilerinin görevlerine bakıldığı zaman, veri görselleştirme ile bilgileri okuyanlar için anlamlı kılmaları, elde ettikleri verileri filtreleyip analiz ettikten sonra haberleri hikâyeleştirip okuyucuya sunmaları beklenmektedir. Rapeli (2013) tezinde “Data journalism: An Outlook for the Future Processes” adlı yüksek lisans, veri gazeteciliğinde haber oluşturma sürecini, haberin sunulma şeklinin nasıl gerçekleştiğini veri gazeteciliği süreçleri üzerinden ele almakta veri gazeteciliğinin gelecekte nasıl olacağına dair tartışmalara yer vermektedir. Aynı zamanda gazetecilerin bu süreçteki rolü de tartışılmaktadır. Tezde, veri haberciliğinde haber üretimine yönelik şirket içi veri gazeteciliği ekibi, veri gazeteciliği oluşturmada bir kuruluşla ortaklık kurmak, her bir haber üretim sürecini ayrı bir ekibin yönetmesi ve bahsedilen tüm üçünün karışımı olmak üzere 4 yaklaşım önerilmektedir.

Veri gazeteciliğini gazeteciler üzerinden ele alan bir diğer çalışma da Felle (2016, s.85-96) tarafından yazılan “Digital Watchdogs? Data Reporting and The News Media’s Traditional ‘Fourth Estate’ Function” adlı makaledir. Makalede 17 ülkede 26

102

veri gazetecisiyle yapılan bir dizi nitel görüşme sonucunda veri gazeteciliğinin, geleneksel gazetecilik üzerindeki etkisi incelenmektedir. Makale sonucunda elde edilen bulgulara göre, dijital veri raporlaması veri gazeteciliğinde hesap verebilirlik anlamında önemli bir araçtır. Ayrıca veri gazeteciliği, hikâyeleri kamuoyuna daha geniş çapta bilgi ve iletişim kurabilecek şekilde araştırmak ve anlatmak için yeni bir yöntem olarak görülmektedir.

Özetle, verilerin bol miktarda olması gazetecilik yapma şeklini de etkilemiş, gazeteler ve gazeteciler bu dönüşüme ayak uydurmak için geleneksel haber elde etme ve yayma süreçlerinde değişikliğe gitmek zorunda kalmışlardır. Mevcut verilerin daha etkili şekilde kullanılması, ham halde bulunan kapsamlı ve çeşitli verilerin alınıp özet haline getirilmesi ve araştırma hedefleriyle elde edilen veriler arasında bağlantı kurulması ve bu bağlantıların şeffaf ve ulaşılabilir olmasının sağlanması veri gazetecileri aracılığıyla olmaktadır.