Veri Gazeteciliğinde Haber Kaynakları

Geleneksel gazetecilikte haber üretim sürecinin temel unsurlarından birini haber kaynağı olarak adlandırılan ve gazetecinin habere temel teşkil eden enformasyonu edindiği her türlü yazılı, görsel vd. materyaller ve kişiler oluşturmaktadır. Haber kaynaklarını tespit etmekten erişebilmeye, edinilen enformasyonu başka kaynaklar aracılığıyla doğrulatma, haber kaynağıyla ilişkileri etik ilkeler çerçevesinde yürütmeye uzanan bir dizi başlığa haberin oluşturulması sürecinde dikkat edilmesi gerekmektedir. Haber kaynaklarının özellikleri haberlerin güvenirliliği ve etki gücü açısından hayati önem taşıdığından haber kaynakları üzerine pek çok araştırma gerçekleştirilmiştir.

Araştırmacılar gazetecilerin haber üretim sürecinde başvurduğu haber kaynakları, birinci el ve ikinci el kaynaklar olmak üzere iki açıdan sınıflandırmaktadır. Tokgöz’e göre (2015a, s.281) birincil haber kaynakları, gazetecinin yüz yüze görüştüğü ya da olayı gözlemleyerek haber topladığı kaynaklardır. İkincil haber kaynakları ise basın bülteni, raporlar, belgeler gibi bilginin

90

öğrenilmesiyle haberin oluşturulmasıdır. Veri gazetecisinin birincil kaynağı veridir. Veri gazetecileri birincil kaynak olarak verileri toplayıp saha araştırması yaparken ikincil olarak yararlandıkları kaynak ise raporlardır. Geleneksel habercilikte gazeteciler insanlarla röportaj yaparken veri gazetecileri daha çok veri setlerinden enformasyon almaya çalışırlar. Veri seti ise satırlarında gözlem birimleri, sütunlarında ise değişkenler bulunan iki boyutlu matris olarak tanımlanmakta ve verilerin gazeteciler tarafından çeşitli işleme süreçlerinden geçip yapılandırıldıktan sonra veri seti haline gelmektedir.

Geleneksel habercilikte kaynağa erişilmesi oldukça zaman alan ve pek de kolay olmayan bir durumken yeni iletişim teknolojileriyle gazetecilerin erişebileceği olağanüstü büyüklükte veriler mevcut hale gelmiştir. Curran’e (1981, s.75) göre haberler haber ajansları, haber merkezleri ve özel haber çıkaran uzmanlar olarak üç ana kaynak üzerinden üretilmektedir. Curran’ın özel haber çıkaran uzmanlar olarak bahsettiği kişilerin bir bölümünü aynı zamanda veri gazetecilerinin oluşturduğunu söylemek mümkündür.

Veri Gazeteciliği geleneksel gazetecilikten farklı olarak kaynak açısından çok daha fazla sayıda kaynağa ulaşmayı merkeze almaktadır. Veri gazetecileri internette yer alan ve veri gazetecileri için ana haber kaynağı olan büyük verileri işleyerek kendi ürettikleri enformasyona dayalı haberler üretebilmektedir. Veri gazetecileri bunun yanı sıra başkaları tarafından hazırlanmış raporlar ve belgeler gibi önemli ikincil kaynakları kullanarak da ses getiren haberler üretebilmektedir.

Challenge & Change: Reassessıng Journalısm’s Global Future adlı kitapta yer alan “Data-driven journalism” adlı makalede, veriye dayalı gazeteciliğin temeli olan veri ve veri kümelerini bulma yöntemlerinin önemine değinilmektedir. Gazetecilere kamu veri setlerinin kullanımı, çevrimiçi bilgi arayıcısı olmaları ve arama deneyimlerini zenginleştirmek için keşfedilebilecek örnekler elde edilmesi için bir temel oluşturmaktadır (Henninger, 2013, s.157-184). Bu kapsamda, geleneksel gazetecilikten farklı olarak çok çeşitli haber kaynaklarına başvuran veri gazeteciler için 4 temel kaynaktan bahsetmek mümkündür:

1-Arama motorları: Csv, xls, pdf dosyaları, endekslenmiş veritabanları, school of data

91

2-Veri sağlayan kurumlar: Devlet kurumları-Bilgi Edinme Hakkı/ Freedom Of Information, Datacatalogs.org, Tüik, Tübitak, Nasa, Birleşmiş Milletler vb.

3-Özel veri sağlayan siteler: Datahub.io, Scraperwiki, Scraper (Plugin), Silk, Gap Minder vb.

4-İşin uzmanları: Veri gazetecileri, veri uzmanları, veri madencileri, veri bilimcileri, forumlar, school of data, soru-cevap platformları, data driven journalism.net, ddj mailing grupları, Google form oluşturma /Anket oluşturma, get the data, quora (Dağ, 2016).

Veri gazeteciliğiyle birlikte geleneksel gazetecilikten çok farklı özelliklere sahip olan bir kaynak türü de ortaya çıkmıştır: Kitlekaynak (Crowdsourcing): Kavram, veri gazeteciliğinde haber üretim aşamasında kullanıcı kaynaklı içeriğe önem kazandırmaktadır. Katz’ın ele aldığı kullanımlar ve doyumlar yaklaşımının savunduğu izleyicinin aktif olma tezi tam da burada devreye girmektedir. Veri gazetecilerinin kullandığı kitlekaynak yöntemi haber organizasyonu ile izleyici arasındaki işbirliğine dayanmaktadır (Aktaran Hülür, 2017, s.33). BBC ve The Guardian’nın özellikle başı çektiği çoğu haber kuruluşu kitle kaynağı kullanmaktadır. Kullanıcı türevli içeriği çeşitli şekillerde entegre etmeleri sayesinde BBC’nin haber merkezindeki kıdemli bir gazeteci olan Silvia Costeltoe, kitlekaynağı kullanımını şu şekilde açıklamaktadır;

Kitlelerin gazeteciliğin tamamının bir parçası olmalıdır. Yeni değildir, şu anda olduğu şey yönünde büyümüştür. Buradaki herkes (BBC’deki) bu ekstra kaynakları kullanmaya oldukça heveslidir… İki kere kontrol etmedikçe bir kaynağı kullanmıyoruz. Kaynak bulmak ve hikâyelerin izini sürmek için tüm sosyal medya kaynaklarını kullanıyoruz. Sahada her zaman gazeteciniz olmalıdır. Birinin Twitter’da “Hackney’de yeni ayaklanmalar var” diye yazdığını görürsem ve bunu BBC Twitter’da yayınlarsam bu çok kolay olur. Aynı yorumları diğer sosyal ağlarda görürsem, tekrar kontrol ederim ve bir muhabir yollarım. Bunun sosyal ağları kullanmanın doğru yolu olduğunu düşünüyorum (Costeltoe, 2011).

The Guardian gazetesi Avam Kamarası milletvekillerinin kişisel harcamaları kamuya açılınca, yayımlanan 700 bin belgeyi incelemek için belgelerin tamamını bir internet sitesine yüklemiş ve okurlarına belgeleri inceleme çağrısı yapmıştır (İrvan, 2017). Crowdsourcing (kitlekaynak) adı verilen yöntemle halk tarafından incelenen

92

binlerce belge sonunda bazı milletvekillerinin kişisel harcamalarını devlete ödettiği haberi ortaya çıkarmıştır.

Frank Dance’ın iletişimde aktif süreklilik tezi iletişimin statik değil, dinamik bir süreç olduğunu ve bireyin bu süreç içerisinde etkin bir rolü olduğu varsayımına dayanır. İnsanların deneyim ve birikimleriyle iletişim sürecini değişime uğrattığı, iletişimin genişleyen bir sarmal olarak işleyiş gösterdiği kabul edilir. Okurların katılımına ilişkin olarak bir başka uygulama olarak The Guardian gazetesi oluşturulan haftalık hikâye listelerini kamuya açık hale getirmekte, muhabirlerin üzerinde çalıştıkları hikâyeler hakkında okuyucuları yorum yapmaya davet etmekte, böylelikle kitleleri aktif, haber üreticisi olmalarını sağlamaktadır.

Kitlekaynak ile oluşturulan bir başka veri gazeteciliği örneği ise, The Telegraph gazetesinin Londra’da yer alan parlamento üyelerinden bazılarının harcama raporları konusunda haber yapmasıdır. 458.832 sayfa belge internet sitesine yüklenmiş ve herkesin kendi milletvekiline bakması için kitlelere çağrıda bulunulmuştur. Kitlekaynağı ile oluşturulan 32.755 kişi belgeler üzerinde incelemelerde bulunmuştur (Hülür, 2017, s.77).

Özetle kitlekaynak, enformasyonu toplamak ve kontrol etmek için kolektif zekâyı kullanan çeşitli pratikleri kapsar. Kitlekaynak yönteminin, veri gazeteciliğinde en faydalı yöntem olarak görülmesinin en önemli nedeni binlerce veriyi tek bir kişinin analiz edememesi ve veriyi toplamak ve çözümlemek için kitlekaynakları ile veri gazetecisinin beraber çalışmasıdır.

4.3. Veri Gazeteciliğinde Kullanıma Açıklık ve Verilere Erişim