Veri Gazeteciliğinde Kaynak Kullanımı

Veri gazeteciliğinde haber kaynaklarının kullanımı haber üretim sürecini etkilemekte, birincil ve ikincil kaynaklardan elde edilen bilgilerin haber haline getirilmesi sonucunda haber üretimi gerçekleşmektedir. Bu kapsamda veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde kaynak kullanımının ne şekilde olduğu görüşülen kişilere sorulmuştur. A-6, veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde haber kaynağının nasıl kullanıldığını şöyle ele almıştır:

Bir haber kaynağının söyledikleri veri gazeteciliği için doğrudan bir materyal teşkil etmez. Ama bir haber kaynağının ulaştırdığı dijital veya matbu çok büyük miktarda belge, veri gazeteciliği açısından işlenebilecek bir kaynaktır. Örneğin siyasal partilerin seçim dönemi öncesindeki grup toplantılarında kullanılan dili haberleştirmek istediğinizi varsayalım. Geleneksel gazetecilik pratikleriyle örneğin 1 aylık zaman diliminde grup toplantısı yapan partilerin saatler süren toplantılarını ve liderlerin konuşmalarını yeniden izlemeniz, notlar çıkarmanız, belki küçük çaplı bir içerik analizi yapmanız, bunları kıyaslamanız, kullanın dile ve söyleme dikkati çekmeniz, kelime kullanımlarına bakmanız gerekebilir ve bu geleneksel yöntemlerle oldukça zahmetli bir süreci içerir. Ancak veri gazeteciliğiyle grup toplantısı konuşmalarını dijital ortamdan çekerek ve ilgili programlarla – örneğin R Studio – çok kısa zamanda, görselleştirmeye dayalı, belki kelime bulutlarının olduğu bir haber inşa edebilirsiniz. (A-6)

Veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde birincil ya da ikincil kaynak kullanımıyla ilgili farklı görüşler mevcuttur. Bazı gazeteciler veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde ikincil haber kaynaklarının kullanımının daha fazla olduğuna dikkat çekerken bazı gazeteciler ise birincil ve ikincil kaynak kullanımı arasında fark olmadığına ve bunun haber üretim şekline göre değiştiğine dikkat çekmiştir.

Veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde kaynak kullanımda birincil ve ikincil kaynak olmak üzere bir ayrıma gidilmesinin doğru olmadığını çünkü haber kaynağı kullanımının haberden habere göre değişebildiğini dile getiren G-26 bunu şu örnekle açıklamıştır:

Yüz yüze görüşmede elde edilecek bilgi doğru olmayabilir. Keza belge ve rapor cinsi kaynaklar da aldatıcı olabilir. Örneğin söyleşide görüştüğünüz kişi size yalan bilgiler verebilir. Rapora örnek verirsek farklı kaynaklar üzerinden veri toplayan gazeteciler için Türkiye İstatistik Kurumu’nun verdiği bilgilerle, İstanbul Ticaret Odası’nın verdiği bilgiler birbirini tutmayabilir. (G-26)

143

G-26’nın görüşünü haber ajansında müdür olarak çalışan G-10, gazete sahibi G-35, haber ajansında yönetici pozisyonunda çalışan G-2, internet gazetesi çalışanları G-16 ve G-23 de destekleyerek veri gazeteciliğinde birincil ve ikincil olmak üzere iki kaynak türünün de kullanıldığına şu sözlerle dikkat çekmişlerdir:

Biz ajans haberciliğinde her iki kaynağı da kullanıyoruz. Fakat birinci önceliğimiz verilerin doğruluğu ve ana kaynaktır. Örneğin göçmenlerle ilgili bir şey yapılacaksa onunla ilgili ulaşabileceğimiz merci neresi diye sorgularız. Göç İdaresi ise ya birincil kaynak olarak yüz yüze görüşmeler yaparız ya da ikincil kaynak olarak göçmenlerle alakalı raporları inceleriz. (G-10)

Uluslararası haber kaynakları ölçülerine bakıldığı zaman bütün haber kaynakları kullanılır. (G-35)

1950 sonrası bir haber çalışması yapıyorsanız, yeteri kadar basılı kaynak yoksa ve kaynaklara dijital olarak da ulaşamıyorsanız. O dönemlerde yaşayan ya da o dönem konusunda araştırma yapan kişilere başvurmanız gerekiyor. Dijitalleşmeyle birlikte bu kaynak anlayışı farklılaşıyor. İlerleyen dönemlerde kaynak kullanımını da hedefe yönelik doğrudan kaynaklar olacak. (G-2)

Geleneksel gazetecilikte genellikle birincil haber kaynağı olarak ‘kişiler’ daha çok kullanılıyordu fakat veri gazeteciliğine baktığımız zaman kaynak olarak olayın her boyutu için ayrı bir değerlendirme söz konusu olduğu için kaynakların da çeşitlendiği gözlemlenmiştir. Başka bir açıdan ele alacak olursak, geleneksel gazetecilikte, kaynağa ulaşmak biraz daha zorken, veri gazeteciliğinde yeni iletişim teknolojileri sayesinde daha rahattır. (G-16)

Veri gazeteciliğinin sadece ikincil kaynaklarla yapılan habercilik olarak nitelenmesi yanlıştır, çünkü birincil ve ikincil kaynak olmak üzere veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde ikisinden de yararlanılmaktadır. (G-23)

G-24 ise birincil ya da ikincil kaynak kullanımından daha çok veri gazeteciliğinde kaynak bulmanın bir yandan kolaylaştığını diğer yandan da zorlaştığına değinmiş ve bunu örnek vererek açıklamıştır:

Veri gazeteciliğinde bazen birincil kaynaklardan öğrenmenizin mümkün olmayacağı bilgileri topladığınız kamuya açık verileri analiz ederek çıkartmanız mümkün. Fakat diğer yandan da gerçekten değerli olabilecek veriler çoğu zaman yasalar ya da başka yollarla gizleniyor ve erişilmesi daha zor hâle getiriliyor. Böyle bir durumda da sızıntı ile bu veriler elinize ulaşsa bile üzerinde çalışmak daha zor ve riskli bir hâl alıyor. (G-24)

A-7 ise birincil ve ikincil haber kaynağı kullanımının yerine yol gösterici haber kaynağı ifadesinin kullanılması gerektiğine şu şekilde değinmiştir:

Artık veri gazeteciliği döneminde birincil ve ikincil kaynak olarak ayırmamız gerekmiyor. Çünkü sizin o veriyi anlamdırmanız gerekiyor bu nedenle yol gösterici haber kaynağı olarak belki adlandırabiliriz. Çünkü haberin tamamı

144

veren unsurlardan biri değil, kaynak sadece bize bir yol gösteriyor ve hangi yolda gideceğimizi kendi sorularımızla buluyoruz. O nedenle haber kaynakları yol gösterici olarak tanımlanabilir. (A-7)

Bazı gazeteciler veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde ikincil kaynağın daha fazla kullanıldığına dikkat çekmiştir. Örneğin İnternet gazetesinde bülten editörü olan G-24, üniversitede akademisyen olan A-4 ve A-11 veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde ikincil haber kaynaklarının daha fazla kullanıldığına vurgu yapmıştır. Veri gazeteciliğinde kaynak kullanımında rapor ve belgeler gibi ikincil kaynakların daha fazla kullandığına değinen gazete muhabiri G-20 ve haber ajansı editörü G-27 de, gazetecilerin haber üretim sürecinde birincil kaynak olarak kişilerden ziyade ikincil kaynak olan raporlardan yararlanıldığına değinmiştir. Gazetede haber müdürü olarak görev yapan G-5 de veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde ikincil kaynağın daha fazla kullanıldığını şöyle vurgulamıştır:

Veri gazeteciliğinde birinci haber kaynaklarının yüzdesi ikincil haber kaynaklarına göre daha azdır. Bunu bir örnekle anlatmak gerekirse genellikle veri gazeteciliğinde kullanılan veriler rapordan, araştırma şirketinden, sivil toplum kuruluşundan paylaşılan bilgiler olabilir. Bu bilgiler dolaylı yoldan geldiği için ikincil haber kaynakları veri gazeteciliğinde daha fazla kullanılıyor diyebiliriz. (G-5)

Yeni iletişim teknolojilerinin, geleneksel habercilikte olan birincil ve ikincil kaynağa bakış açısını değiştirdiğini ele alan G-21, bu teknolojiden dolayı birincil haber kaynağının önemini ikincil haber kaynağına bıraktığını “Haberciler geleneksel haber yaparken bilgileri arşive, kütüphaneye ya da birincil kaynaklarına giderek topluyordu artık veri gazeteciliği döneminde bilginin internet üzerinden size gelmesini sağlıyorsunuz”

şeklinde özetlemektedir. Veri gazeteciliği sayesinde sayıların resmi makamların önüne geçtiği bir habercilik pratiği oluştuğunu savunan televizyon kanalında editör olarak görev yapan G-19 ise, “önceleri bir haber resmi bir kaynaktan gelirse veya muhalefet

söylerse değerliydi. Şimdi raporlar ve sayılar da ciddi haber konuları olarak kabul ediliyor.”

diyerek değişimin nasıl gerçekleştiğini açıklamaktadır.

Veri gazeteciliğinde haber kaynakları iki farklı başlık altında ele alınmıştır. Bunlardan ilki kaynaklara erişimdir. Veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde gazetecilerin kaynağa ulaşma konusunda iki farklı görüşü mevcuttur. Bazı görüşmeciler yeni iletişim teknolojileri ve dijitalleşme ile birlikte son 20 yıl içerisinde gazetecilerin kaynağa erişiminin kolaylaştığına aynı zamanda da hiç olmayan

145

kaynakların da üretilmeye başlanıldığına ve gazetecilerin elde ettikleri kaynaklardan kendi veri setlerini oluşturup haberler ürettiğine dikkat çekerken, bazı görüşmeciler ise veri gazeteciliğinde kaynağa ulaşmanın zor olduğundan bahsetmiştir.

İkinci başlık ise veri gazeteciliğinde kaynak kullanımıyla alakalıdır. Bu konuda görüşmecilerin farklı görüşleri bulunmaktadır. Gazetecilerin bazıları veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde ikincil kaynak kullanımının daha fazla olduğu görüşünü savunurken, bazı görüşmeciler ise veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde birincil ve ikincil kaynak olmak üzere iki kaynak çeşidinin de kullanıldığına dikkat çekmiştir. Bu kapsamda gazeteciler internette ulaşılan sınırsız veri tabanları üzerinden haber çıkarmaya çalışmakta ve aynı zamanda eski arşivlere ulaşarak ya da diğer çevrimiçi bilgi ve belgeleri elde ederek bu veriler arasından çıkarım yapma ve bunları okuyuculara haber olarak aktarmaya çaba göstermektedir.

5.4. Gazetecilere Göre Veri Gazeteciliğinde Açık Veri ve Büyük Veri