Sosyal Sigorta

Sanayi Devrimi koúullarının ortaya çıkardı÷ı a÷ır ve maddi risklere karúı koyabilmek, karúılaúılabilecek her türlü sosyal riske karúı kiúileri güvence altına almak amacıyla sigorta yönteminden faydalanılmıútır. Bu dönem içerisinde,

68

Centel, Sosyal Güvenlik, s. 821.

69

Özveri, s. 186.

70

Çelik, s. 9.

71_{Murat ùen, “Tanzimat Öncesi (Klasik Dönem) Osmanlı Devletinde Sosyal Güvenlik” http://www.e-}

akademi.org/makaleler/msen-1.htm, (11.01.2009).

72

Demirbilek, Sosyal Güvenlik, s.33., Seyhan Erdo÷du, “Sosyal Politikada De÷iúim ve Sosyal Güvenlik Reformu” http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=8878, (25.10.2012).

73_{Ali Seyyar, Sosyal Siyaset Terimleri, Beta Basım, østanbul, 2002, (Siyaset), s. 298.} 74

toplumsal de÷iúimin getirmiú oldu÷u sosyal risklerin a÷ırlaúması, riskler karúısında sosyal dayanıúmayı sa÷layan akrabalık ba÷larının zayıflaması ve sosyal yardım kurumlarının kaynaklarındaki azalma, karúılıksız sosyal yardım kurumlarının sosyal güvenli÷i oluúturmada yetersiz kalmasına neden olmuútur. Bu ve benzeri nedenler ile sosyal güvenli÷in büyük bir bölümünün sigorta yöntemiyle sa÷lanması benimsenmiútir. Bu amaçla kurulan sigortalar, temelde ikiye ayrılmaktadır. Bunların bir kısmını “sosyal sigorta” oluútururken, di÷er bir kısmını da özel sigorta oluúturmaktadır. Ancak, sosyal sigorta ve di÷er sosyal güvenlik araçlarına yardımcı olan özel sigorta, çeúitli risklere karúı kiúilerin özel menfaatlerini teminat altına almak için, onların serbest iradeleriyle oluúturdukları, zorunluluk esasına dayanmayan iste÷e ba÷lı sigorta türüdür75.

Oysa sosyal güvenli÷in bir yöntemi olan sosyal sigorta programlarının en ayırt edici özelli÷i, kiúinin iradesine bırakılmadan, sadece devlet gelirlerinden de÷il iúçi ve iúverenlerin ödedi÷i prim katkılarıyla finanse edilmesidir. Ayrıca, sosyal sigortada katılım zorunludur ve bu programlara belli kategorilerde çalıúanlar ve iúverenler yasal zorunluluk nedeniyle katkı sa÷lar76. Bu ba÷lamda, bir iú yerinde çalıúan kiúinin sigortadan yararlanıp yararlanmaması veya prim ödeyip ödememesi iste÷e ba÷lı de÷il, zorunlu bir katılıma dayanır. Çalıúanın veya iúverenin ödeyece÷i prim oranları da devlet tarafından asgari ve azami olarak kanun ile düzenlenir.

Sosyal güvenli÷in hedefi, tüm nüfus iken sosyal sigorta bu nüfusun sadece çalıúan kesimini kapsamına alır. Çalıúanlar arasında sigortalılık açısından bir ayrım yapılmaz, tamamı sosyal koruma altına alınır. Bir di÷er ifadeyle, sosyal sigorta kendi kendine yardım yöntemi olup, özel sigortada oldu÷u gibi sosyal sigorta kurumunun edimlerinden kiúiler ancak ödedikleri primin karúı edimi olarak yararlanırlar. Sa÷lanan edimler kiúinin kendisinin ödedi÷i prim dıúında ayrıca iúveren prim payı ve devlet katkılarıyla da desteklenmektedir77. Sosyal güvenli÷in en temel aracı olan

75

Nihat Dalgın, “Sosyal Güvenli÷e Katkısı Ba÷lamında Karúılıklı Sigortalar”, Sigorta Araútırmaları Dergisi, Sayı: 1, 2005, s. 48.

76

Rejda, ss. 12-13.

77

Ali Nazım Sözer, Sosyal Sigorta øliúkisi, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayını, øzmir, 1991, (Sosyal Sigorta), s. 12. Sosyal koruma altına alınmada ba÷ımlı veya ba÷ımsız çalıúan arasında bir ayrım yapılmaz iken, hizmetlerin sunumunda kurum olarak ayrım yapılabilmektedir. Örne÷in, øúçi, memur, ba÷ımsız çalıúan ya da di÷er bir deyiúle kendi nam ve hesabına çalıúanlar ile bunların tabi oldukları sosyal güvenlik kurumları (Ba÷-Kur, Emekli Sandı÷ı veya Sosyal Sigorta Kurumu) iútirakçilerine veya sigortalılara farklı edimler sunmaktadır.

“sosyal sigorta”nın tanımı úu úekilde yapılabilir: Devletçe organize edilmiú, kendi kendine yönetim esasına göre iúleyen, kamu hukuku karakterli, zorunluluk esasına dayanan, çalıúan nüfusun büyük bir kısmını gelir elde etme yetene÷inin kaybı, ölüm ve iúsizlik hallerine karúı koruyan, kendine özgü bir sigortadır78. Bu ba÷lamda, sosyal sigorta; ekonomik bakımdan güçsüz ve çalıúan insanların iúgücünü korumak, gelece÷ini garanti altına almak ve böylece toplum yaúamında sosyal güvenli÷i sa÷lamak amacıyla kanunla kurulmuútur. Sosyal sigorta, kapsama alınacak kiúiler veya grupların kanunla belirlendi÷i, finansmanına, kapsamındaki kiúilerin yanı sıra iúveren ve devletin de pirim ödeyerek katıldı÷ı zorunlu bir sigortadır79.

Sosyal sigorta, öncelikle hizmet akdiyle çalıúanları güvence altına almak amacıyla ortaya çıkmıú olsa da, daha sonra ba÷ımsız çalıúanları da kapsamına almıútır. Zamanla hem kapsama alınan gruplar hem de sosyal risklerin sayısı artmıútır. Bütün bu geliúmeler zor da olsa esas hedef olarak, bir ülke halkının tamamının sosyal sigorta yoluyla korunup gözetilmesine neden olmuútur80. Sosyal sigorta yönteminin bütün dünyada belirli bir standarda kavuúması, sistemin Almanya’da uygulanmasıyla baúlamıútır. Sosyal sigorta sistemi, 1942'de Beveridge Raporu, 10 Mayıs 1944'de Philadelphia Bildirisi, 10 Aralık 1948'de øHEB ve çeúitli UÇÖ sözleúmeleri ile evrensel bir nitelik kazanmıútır.

Türkiye’de da÷ınık bir görünüme sahip olan sosyal güvenlik kuruluúlarını81 birleútirme çalıúmaları yapılmıútır. Bu ba÷lamda, hem AB normlarına uyum, hem de sosyal güvenlik reformu çerçevesinde yürütülen çalıúmalar sonucunda sosyal güvenlik kurumlarının idari ve kurumsal bütünlü÷ünün sa÷lanması amacıyla, 16 Mayıs 2006 tarihinde 5502 sayılı “Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu” kabul edilmiútir82. Kurumsal bütünlü÷ü sa÷lanan sosyal sigorta, sosyal adalet ve sosyal

78

Sözer, Sosyal Sigorta, s. 12.

79

Hüseyin øleri, “Türkiye'de Sosyal Güvenlik Sisteminin De÷erlendirilmesi”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, Sayı: 1, 1998, s. 166.

80

Hasan ùenocak, “Sosyal Güvenlik Sistemini Oluúturan Bileúenlerin Tarihi Süreç Iúı÷ında De÷erlendirilmesi” Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, Sayı: 56, 2009, (Sosyal Güvenlik), s. 434.

81

Tankut Centel, Sosyal Güvenlikte Yapısal De÷iúim, Mess Yayın No: 247, østanbul, 1997, (Yapısal De÷iúim), s. 75.

82

Sosyal Güvenlik Kurumunun kuruluú, teúkilat, görev ve yetkilerine iliúkin usul ve esasları düzenleyen bu kanun ile Kurum bünyesinde Sosyal Sigortalar Genel Müdürlü÷ü, Genel Sa÷lık Sigortası Genel Müdürlü÷ü, Primsiz Ödemeler Genel Müdürlü÷ü ve Hizmet Sunumu Genel Müdürlü÷ü oluúturulmuútur. Ayrıca, Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu’nun yürürlük tarihi itibariyle,

güvenli÷in sa÷lanmasına katkıda bulunmayı hedeflemiútir. Nüfusun büyük bir bölümü sosyal sigorta kurumları aracılı÷ıyla koruma altına alınmıú olsa da sosyal sigorta kapsamı dıúında kalanlar bulunmaktadır. Sosyal sigorta kapsamı dıúında klanlar ise, sosyal yardım ve sosyal hizmetlerle korunmaya çalıúılmaktadır83.