Çocu÷un Aile Ortamında Bakımı ve Korunması

Türkiye’de en küçük ölçekli yaúam ünitesi olarak kabul edilen aile523, çocu÷un kendini di÷erleriyle özdeúleútirdi÷i, özdeúim kurdu÷u ilk toplumsal gruptur. Anne ve baba aile ortamında çocu÷a model oluúturarak onun duygu ve düúüncelerini biçimlendirip, benlik algısını geliútirerek davranıúlarını pekiútirir. Bir baúka ifadeyle, aile üyeleri çocu÷un yaúamının her aúamasında baúat rol oynar524. Bu ba÷lamda aile, ideal koúullarda çocu÷un duygusal ve sosyal yaúamını etkilemede ve úekillendirmede önemli rol üstlenmiútir. Ailenin bu rolünü yerine getiremedi÷i durumlarda, çocukların korunması için baúta kurum bakımı olmak üzere çeúitli çözümler üretilmiútir. Korunmaya muhtaç çocukların her türlü bakım ve gereksinimlerini karúılamak üzere kurulan çocuk yuvaları ve yetiútirme yurtları da bu amaçla kurulmuú kuruluúlardır. Ancak, bu kuruluúlar her ne kadar bu amacı yerine getirmek için çaba harcasalar da amacın gerçekleúmesi açısından yetersiz kalmaktadırlar. Bu nedenle, çocukları kurum bakımına almaktansa, çocukların ailesine maddi ve

521

Gonca Yılmaz, “Yetiútirme Yurdu ve Yuvalarda Yaúayan Çocuklar”, Pediatrik Bilimler, Cilt: 2, Sayı: 2, 2006, s. 103.

522_{ømren Aykut, “Korunmaya Muhtaç Çocuklara Yönelik Özel Bir Proje: Vakıf Evleri” Sosyal}

Siyaset Konferansları, østanbul Üniversitesi Yayın No:4669, Sayı: 52, østanbul, 2007, s. 339 vd., Vakıf Evleri çalıúması, ømren Aykut tarafından baúlatılan bir çalıúmadır. Evler 7’úer kiúilik kız gruplarından oluúmakta ve kurum bakımından yararlanmıú veya yararlanmakta olan kız çocuklarının hayata hazırlanmasını amaçlamaktadır. Bu amaçla, normal bir ev yaúantısının nasıl oldu÷u, komúuluk iliúkileri toplumun gelenek ve görenekleri bu evde kalan kiúilere sorumluluk verilerek ö÷retilmeye çalıúılmaktadır. Bu çalıúma için SHÇEK’le iúbirli÷i yapılarak, evlerde barınmaya alınan kız çocukları veya genç kızlar, genellikle kurum bakımı alan ilkö÷retimi bitirmiú 15 yaú ve üzerinde olanlar ile 18 yaúını bitirerek kurumdan ayrılmıú kiúilerden oluúmaktadır. Geniú bilgi için bkz, Aykut, s. 337 vd.

523

Azize Nilgün Canel, Aile Yaúam Becerileri, T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlı÷ı, 2. baskı, østanbul, 2012, s. 4.

524

psikolojik destek sa÷layıp, onların kendi ailesiyle yaúayabilme olanaklarını artırmak en uygun yöntem olacaktır525.

Bu ba÷lamda, korunmaya muhtaç çocuklar için öncelikli bakım yöntemi varsa kendi ailesinin veya akrabasının yanında korunmasıdır. Bu bakım yönteminin ortaya çıkıúı oldukça eskidir. øngiltere’de 1601 yılında uygulamaya konulan “Yoksulluk Kanunu”nu ile muhtaç çocukların sorumlulu÷unu yüklenmiú olan anne, baba ve akrabalara nakdi yardım yapılması öngörülmüútür. Türkiye’de ise, 2828 sayılı SHÇEK Kanunu'nda çocu÷un kendi ailesi veya akrabası yanında korunması yöntemi öngörülerek, ekonomik yönden deste÷e ihtiyaç duyan ailelerin parasal ve nesnel hizmetlerden yararlandırılaca÷ı ifade edilmiútir526.

Bu tür hizmetten, ailesi veya yakın akrabaları olan ve sadece belli bir süre korunması gereken çocuklar yararlanmaktadır. Bazı durumlarda aile maddi destek ve rehberlikten yoksun oldu÷u için çocu÷un ihtiyaçlarını karúılayamamakta ve ona uygun bir ortam sa÷layamamaktadır. Bu durumda, yetiútirme yurtlarının yatılı okul gibi algılanmasından kaynaklanan bir düúüncenin etkisiyle, özellikle yoksul ana ve babalar korunma kararı aldırtarak çocuklarını, bakım ya da yetiútirme yurtlarına vermektedir. Ancak, yoksulluk gerekçesi ile çocukların ailelerinden alınarak kurumlara konulması, çocuklar açısından kabul görmeyen oldukça sakıncalı bir koruma úeklidir. Bu nedenle, zorunlu hale gelmedikçe anne, baba ve çocukların ortak yaúantısını, çocuk ile anne ve baba arasındaki günlük iliúkileri parçalamamak gerekir527.

Ortaya çıkan bu olumsuz durumun engellenmesi için SHÇEK Kanunu ile yoksulluk kökenli nedenlerle çocukların yatılı kurumlarda bakımını önleyen ve ülkenin sosyal hizmet alanındaki kaynaklarının daha rasyonel kullanılmasını sa÷layan bir sisteme geçilmesini sa÷layacak düzenleme yapılmıútır528. SHÇEK Kanunu'nun 9. maddesinin “d” bendi yasal dayanak alınarak çıkartılan “Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Ayni ve Nakdi Yardım Yönetmeli÷i” ile

525_{Songül Tümkaya, “Ailesi Yanında ve Yetiútirme Yurdunda Kalan Ergenlerin Umutsuzluk}

Düzeylerinin Karúılaútırılması” http://www.tebd.gazi.edu.tr/c3s4.html, ( 21.02.2013).

526

Akyüz, Ulusal, s. 472.

527

Akyüz, Ulusal, s. 472.

çocu÷un ailesi yanında korunmasını sa÷layacak imkânlar getirilmiútir529. Bu yöntemle çocuklar hem aileleriyle kalmakta hem de aile çevresinin kuralları çocukların geliúmesine fayda sa÷lamaktadır530. Böylece çocukların aile ve di÷er yakınlarıyla ba÷ları devam ettirilmektedir. Geliúmiú ülkelerde, korunmaya muhtaç çocuklara yönelik bakım yöntemleri arasında, biyolojik ailenin desteklenerek çocu÷una bakabilecek duruma getirilmesi, ailesiyle yaúamaları mümkün olmayan çocukların ise, koruyucu aile ve evlat edinme hizmetlerinden yararlandırılması yer almaktadır. Koruyucu aile ve evlat edinme olana÷ının bulunmadı÷ı durumlarda ise, anne modellerinin oldu÷u küçük grup evlerinin açılması benimsenmiútir531.

Türkiye'de, geçmiú yıllarda korunma ve bakım ihtiyacı olan çocuklara verilen hizmetlerin, kurum bakımında yo÷unlaúması söz konusu iken SHÇEK, her çocu÷un sa÷lıklı bir aile ortamında yaúama hakkının oldu÷u gerçe÷inden hareketle, çocukların aile yanında bakımlarının sa÷lanmasını hizmet önceli÷i olarak belirlemiútir. Bu ba÷lamda, 2005 yılında muhtaçlıkları nedeniyle korunma kararı alınarak Kurum hizmetlerinden yararlanmak isteyen çocukların korunması, bakımı ve yetiútirilmelerine yönelik hizmetlerin mümkün oldu÷u ölçüde kendi yaúam ortamlarında verilmesi amaçlanmıútır. Bu amaçla, kurum bakımına alınan çocukların aile ve yakınları, sosyal yardım ve hizmetlerle güçlendirilerek çocuklarını kurum bakımından en kısa zamanda geri almalarına yönelik çalıúmalara öncelik ve a÷ırlık verilerek “aileye dönüú ve aile yanında destek projesi” uygulamaya konulmuútur532.

Proje ile kiúinin korunmasına yönelik hizmetlerin mümkün oldu÷u ölçüde, kendi yaúam ortamlarında verilmesi, kurum bakımına alınan çocukların öz ailelerinin güçlendirilmesine çaba sarf edilmektedir. Yoksulluk içinde olup da temel ihtiyaçlarını karúılayamayan ve yaúamlarını en düúük seviyede dahi sürdürmekte güçlük çeken kiúi ve ailelere, kaynakların yeterlili÷i ölçüsünde ayni ve nakdi yardımlar yapılmaktadır. Bu yardımlardan öncelikle, korunma kararı alınarak bir kuruluúta bakım ve korunma altında olan çocuklar, korunma kararı alınmıú ve kurum bakımına yerleúmek için sıra bekleyen çocuklar ile hakkında korunma kararı alınma

529_{Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Ayni ve Nakdi Yardım Yönetmeli÷i, 28.9.1986 tarih}

ve 19235 sayılı Resmi Gazete.

530

Friedlander, s. 372.

531_{Erol ve ùimúek, s.133.} 532

SHÇEK 2007 Faaliyet Raporu, http://www.shcek.gov.tr/userfiles/pagefiles/faaliyet- raporlari/2007.FAALIYET.RAPORU.GIRIS.pdf , (18.06.2011).

talebiyle baúvuruda bulunulmuú ancak korunma kararı alınmaksızın ekonomik destek ile ailesi yanında bakılabilecek durumda olan çocukların aileleri yararlanmaktadır533.

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlı÷ı il müdürlükleri, çocuklarının korunma altına alınması için baúvuruda bulunan ailelerin taleplerini de÷erlendirmektedir. Taleplerin ekonomik yoksunluktan kaynaklandı÷ının belirlenmesi durumunda, bu çocuklar için korunma kararı alınmaksızın Kurumun ayni ve nakdi yardım hizmetleri ile di÷er koruyucu, önleyici, destekleyici ve geliútirici sosyal hizmet uygulamalarıyla çocukların aileleri ve yakınları yanında bakımları sa÷lanmaktadır. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlı÷ı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlü÷ü’nün (ÇHGM), kurumsal politikası gere÷i, çocu÷un aile ortamında kalmasının sakıncalı veya riskli olaca÷ı tespit edilmedikçe ailenin, ayni ve nakdi yardım yoluyla desteklenerek çocu÷un aile yanında bakımına öncelik verilmektedir534.

Korunmaya muhtaç çocukların aile ve yakın akrabalarının yanında bakılıp korunma projesinin iki önemli aya÷ı bulunmaktadır. Bunlardan ilkini; kurum bakımına alınan çocukların, öz ailelerini sosyal yardım ve sosyal hizmetlerle güçlendirerek, çocuklarını kurum bakımından en kısa zamanda geri almalarına yönelik çalıúmalar oluúturmaktadır.Bu kapsamda Projenin baúladı÷ı Nisan 2005’den, 2012 yılı sonu itibariyle 8.861 korunma kararlı çocuk nakdi yardımla desteklenmek suretiyle kurum bakımından aile veya yakınları yanına döndürülmüútür. Projenin ikinci ve en önemli aya÷ını ise, muhtaçlıkları nedeniyle korunma kararı alınarak Kurum hizmetlerinden yararlanmak isteyen çocukların korunması, bakımı ve yetiútirilmelerine yönelik hizmetlerin, mümkün oldu÷u ölçüde kendi yaúam ortamlarında verilmesi oluúturmaktadır. Bu kapsamda, 2012 yılı sonuna kadar 33.344 çocuk korunma kararı alınmadan, nakdi yardımla aile veya yakınları yanında desteklenmiútir535.

øl müdürlüklerince yapılan sosyal inceleme çalıúmaları sonucunda, bir çocu÷un sosyal yardımlarla desteklenerek ailesi yanında korunması uygun görülmüú

533

SHÇEK “2007 Yılı Faaliyet Raporu”, http://www.shcek.gov.tr/userfiles/pagefiles/faaliyet- raporlari/2007.FAALIYET.RAPORU.GIRIS.pdf , (18.06.2011).

534

SHÇEK “2007 Yılı Faaliyet Raporu” http://www.shcek.gov.tr/userfiles/pagefiles/faaliyet- raporlari/2007.FAALIYET.RAPORU.GIRIS.pdf , (18.06.2011).

535

SHÇEK “2008 Yılı Faaliyet Raporu” http://www.shcek.gov.tr/userfiles/pagefiles/faaliyet-

raporlari/2008.FAALIYET.RAPORU.pdf, (18.06.2011)., http://www.cocukhizmetleri.gov.tr/upload/Node/10542/files/2013_Subat_Ayi_Istatistikleri2.pdf,

ise, bunların ailelerine geçici veya sürekli nitelikte ayni ve nakdi sosyal yardımlar yapılmaktadır. Öte yandan kuruluúlarda bakılan ancak Kurumca ayni ve nakdi yardım sa÷lanması halinde öz ailesi yanına dönebilecek durumdaki çocuklara, çocu÷un rızası, öz ailenin bakım taahhüdü ve kurum yetkililerinin uygun görmesi üzerine ayni ve nakdi yardım deste÷inde bulunulmaktadır. Bu yardımlardan; haklarında korunma kararı alınmıú ve desteklendikleri takdirde aile, anne, baba veya akrabaları yanına dönebilecek çocuklar ile yuvalara veya yurtlara yerleútirilmek üzere sıra bekleyen çocuklar ve yaú sınırlarını tamamlamaları nedeniyle yetiútirme yurtlarından ayrılan ancak muhtaçlıkları devam eden çocuklar da yararlanmaktadır536.