Koruyucu Aile Bakımının Benzer Bakım Yöntemlerinden Farkı

Koruyucu aile bakımının geleneksel bakım yöntemlerinden farkı bulunmaktadır. Bir baúka ifadeyle, koruyucu aile bakımının modeli veya türü ne

648_{Koruyucu Aile Yönetmeli÷i, m. 4.} 649_{Koruyucu Aile Yönetmeli÷i, m. 8.} 650_{Koruyucu Aile Yönetmeli÷i, m. 4.} 651_{Koruyucu Aile Yönetmeli÷i, m. 4.} 652_{Koruyucu Aile Yönetmeli÷i, m. 4.}

olursa olsun geçmiúte sıklıkla kullanılan süt evlatlık ve beslemelik gibi geleneksel bakım türlerinden farklı oldu÷u gibi evlat edinmeden de farklıdır653.

a. Süt Evlatlıktan Farkı

Süt evlatlık, bir kadının kendisinden do÷mayan bir çocu÷u emzirmesiyle do÷an iliúki654 ve geleneksel bir kurumdur. Burada amaç, yeni do÷muú bebe÷in süt ihtiyacının karúılanmasıdır. Koruyucu aile bakımında ise, bebe÷in sadece beslenme ihtiyacı de÷il aynı zamanda bakım ve korunması da sa÷lanmaktadır. Ayrıca, koruyucu aile bakımı, süt evlatlı÷ın aksine hukuken kurumsallaúmıú ve kanunlarla düzenlenmiú bir bakım türüdür655.

b. Beslemelikten Farkı

Beslemelik, pozitif hukuk tarafından düzenlenmedi÷i halde toplum yaúamımızda orta halli ve zengin aileler arasında fiili olarak yaúayan656 ve bu ailelerin, kimsesiz ya da yoksul aile çocuklarını, hizmetleri karúılı÷ında bakıp yetiútirdikleri geleneksel bir kurumdur. Örf ve âdet hukukuna dayanan bu kurum, evin beyi ya da hanımı ile çocu÷un ana-babası ya da yakınları arasında yapılan bir sözleúme ile meydana gelir. Ancak, hukuki bakımdan düzenlenmeyen bir kurum oldu÷u için, yükümlülükleri vicdanidir, yaptırımını da ahlâk kuralları düzenlemiútir657. Dolayısıyla, besleme olarak yerleútirilen çocukla, onu çalıútıran kiúi arasındaki iliúkinin hukuki niteli÷i tartıúmalıdır. Hukuki niteli÷in, “fiili durum”, “ahlaki borcun ifası”, “kölelik” oldu÷unu ileri sürenler oldu÷u gibi, yazılı olmayan bir hizmet sözleúmesi oldu÷unu ileri sürenler de bulunmaktadır. Bununla birlikte, hukuki olarak olmaması gerekirken, koruyucu aile yanına yerleútirilen çocuklardan

653_{Emine Akyüz, “Velayet, Çocu÷un Korunması ve Koruyucu Aile Hizmeti” Koruyucu Aile, Evlat}

Edinme Hizmetleri ve Ruh Sa÷lı÷ı, (Ed. Neúe Erol), Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Ergen Ruh Sa÷lı÷ı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Yayınları No: 6, Ankara, 2008, (Aile), s. 110., ùenocak, Korunmaya Muhtaç Çocuklar, s. 111.

654

Türker Yalçınduran, “Evlatlık øliúkisinde Evlenme Yasa÷ı” Özer Seçili’ye Arma÷an, Seçkin Yayınları, Ankara, 2006, s. 633.

655

Akyüz, Aile, s. 110.

656_{Mehmet Iúık, Evlat Edinme, Adalet Yayınları, Ankara, 2005, s. 20.} 657_{ùenocak, Korunmaya Muhtaç Çocuklar, ss. 111-112.}

özellikle kızların beslemelik anlayıúı ile çalıútırıldı÷ı da gözlemlenmiútir658. Beslemelikte, fakir bir ailenin çocu÷unu veya öksüz bir çocu÷u yanına alarak o kiúiden bir hizmetçi gibi yararlananlar659 oldu÷u gibi, bakımını üstlendi÷i çocukları kendi öz çocukları gibi yetiútiren ve topluma kazandıran aileler de bulunmaktadır660.

c. Evlat Edinmeden Farkı

Koruyucu aile bakımının en çok karıútırıldı÷ı kurumlardan biri de evlat edinmedir. Türkiye’de aileler ço÷unlukla, evlat edinmek amacıyla koruyucu aile olmak istemektedir. Oysa koruyucu aile bakımı, çocu÷un korunması amacını güden ve ÇHGM’nün denetimi ve gözetimi altında yürütülen bir çocuk refah hizmetidir. Çocuk koruyucu aile yanına kısa ya da uzun bir süre veya kimsesiz ise, reúit oluncaya kadar yerleútirilir. Koruyucu aile yanına yerleútirme çocukla koruyucu aile arasında hısımlık ba÷ı oluúturmamakta ve çocuk koruyucu ailenin velayeti altına girmemektedir. Ancak, çocu÷un velisi yoksa hâkim koruyucu ana–babayı ya da bunlardan birisini çocu÷a vasi atayabilmektedir661. Evlat edinmede ise, çocuk ailenin velayeti altına girmekte çocukla hısımlık iliúkisi kurulmaktadır.

KAY’de, koruyucu aile yanına yerleútirilecek çocuklarda aranılacak özellikler belirtilmemiútir. Çocu÷un koruyucu aileye yerleútirilmesinin uygun olup olmadı÷ı sosyal çalıúmacı tarafından belirlenmektedir. Ancak, KAY’nin 6. maddesinde, haklarında acil korunma veya bakım tedbiri alınması zorunlu görülen çocukların öncelikli olarak koruyucu aile yanına yerleútirilece÷i belirtilmiútir. Ayrıca, hakkında yetkili mahkeme tarafından korunma kararı alınan veya valilik onayı ile acil olarak korunma tedbiri alınan çocukların bakımının sa÷landı÷ı, çocuk yuvaları, yetiútirme yurtları, rehabilitasyon merkezleri, her ay koruyucu aile yanına yerleútirilebilecek çocukların ad ve soyadları, do÷um yeri, do÷um tarihleri ve korunma kararı verilmesinin nedenlerini kapsayan bir liste ile birlikte sa÷lık durumunu, psikososyal ve fiziksel geliúimleri, çocu÷un alıúkanlıkları, davranıú kalıpları ve özel

658 Akyüz, Aile, s. 111. 659 Yalçınduran, s. 632. 660_{Iúık, s. 20.} 661 Akyüz, Aile, ss. 111-112.

gereksinimlerini içeren durum de÷erlendirme raporu, il veya ilçe müdürlüklerine gönderilmektedir.

Koruyucu aile yanına yerleútirilecek çocuklar, öz ailesi tarafından bakılamayan, çeúitli nedenlerle evlat edindirilme úansını tümüyle yitirmiú, kız ya da erkek, sa÷lıklı ya da engelli ve çocu÷un kardeúlerinin olup olmaması gibi özellikler de dikkate alınarak, nitelikleri koruyucu aile yanına yerleútirilmeye uygun oldu÷u belirlenen çocuklar arasından seçilmektedir. Bununla birlikte, okula devam konusunda herhangi bir zorlanması olmayıp, kendine ve çevresine zarar vermeden toplum yaúamına uyabilen çocukların koruyucu aile yanına verilmeleri uygun görülmektedir. Koruyucu aile yanına yerleútirmede çocuk açısından en önemli ölçüt yaútır. Bu ba÷lamda, Amerikan Çocuk Refahı Birli÷i, çocu÷u koruyucu aile yanına yerleútirme yaúını 6 olarak belirlemiútir. Bir yaú sınırı koymak bilimsel bakımdan uygun olmamakla birlikte 13 yaúından küçük çocukların koruyucu aileye yerleútirilmesinin daha uygun oldu÷u ifade edilmektedir. Çünkü 13 yaúın üstündeki çocuklar, ergenlik ça÷ına girmiú olduklarından yabancı birisinin otoritesini kolay kolay kabul etmemektedir. Öte yandan, bu yaúın üstünde olan çocuklarda aile ortamından beklenen duygusal etkileúim zayıflamakta, çocuk ile aile arasında anlaúmazlık olasılı÷ı artmaktadır662.

Koruyucu aile olmak isteyen aile veya kiúilere, baúvuru sırasında, ilgili sosyal çalıúmacı tarafından koruyucu aile hizmetinin esasları, iúleyiúi ve aileye yerleútirilecek çocukların özellikleri hakkında bilgi verilmektedir. Verilen bilgiler ıúı÷ında koruyucu aile olmaya kesin karar verilmesi halinde sosyal çalıúmacı baúvuruda bulunan aile veya kiúinin evinde, iúyerinde, çocuklarıyla vb. bir dizi görüúmeler yapmaktadır. Bu görüúmelerde amaç, koruyucu aileye yerleútirilecek çocuk için ailenin, kiúinin ve çevresinin çocu÷a her açıdan uygun olup olmadı÷ının belirlenmesidir. Amerika’daki bazı eyaletlerde koruyucu aile olmak için sadece müracaat yetmemekte koruyucu aile olabilmek için “Koruyucu Aile Sertifika” programına katılıp bu programda baúarı göstermek gerekmektedir. Aksi halde koruyucu aile olmak isteyen aileler, di÷er koúulları yerine getirmiú olsalar dahi

koruyucu aile olma koúullarını yerine getirmiú sayılmamakta, “koruyucu aile sertifikası” almamıú ailelere çocuk verilmemektedir663.

Türkiye’de önceleri, koruyucu aile olmak için zorunlu bir e÷itime tabi tutulma veya bununla ilgili bir e÷itim almıú olma söz konusu de÷ilken, yeni KAY ile koruyucu olmak isteyen aile veya kiúilerin, koruyucu aile e÷itimlerini almıú olmaları bir zorunluluk ve koruyucu aile bakım yönteminin asli unsuru olarak kabul edilmiútir. Bundan böyle Türkiye’de koruyucu aile baúvurusu kabul edilen aile ya da kiúinin olmak istedi÷i koruyucu aile modeline göre, e÷itim almıú olması istenmektedir664.

Koruyucu aile adaylarının e÷itimlerine iliúkin konuların içeri÷i ve e÷itimin uygulanmasına dair hususlar ÇHG Müdürlü÷ünce belirlenir. Korunmaya muhtaç çocukların, korunma altına alınmadan önceki yaúantıları ya da mevcut durumları açısından özel zorlukları veya ihtiyaçları olan çocuklar, koruyucu aile ikinci kademe e÷itimi uygulamasına baúlanıncaya kadar mesleki çalıúma alanları veya meslek e÷itimleri nedeniyle çocu÷un özel bakımını sa÷layacak düzeyde bilgi ve deneyim sahibi olan koruyucu aileler yanına yerleútirilebilir. Koruyucu aile e÷itim programına sürekli devam eden ve tamamlayan adaylara “koruyucu aile e÷itimi katılım belgesi” verilir. Temel aile e÷itimi ve koruyucu aile birinci kademe e÷itiminin yanı sıra çocuk yetiútirmeye yardımcı olacak sertifikalı di÷er e÷itimleri almıú olanlar, daha özel bakım gerektiren çocuklara verilecek koruyucu aile hizmetlerinde tercih edilir. Süreli koruyucu aile yerleútirmelerinde temel aile e÷itimi ve koruyucu aile birinci kademe e÷itimini tamamlayanlar öncelikle tercih edilir. Koruyucu aile adaylarının ve mevcut koruyucu ailelerin bulundukları il veya ilçede aldıkları e÷itim, di÷er il veya ilçelerde de geçerlidir665.

Koruyucu aile modellerinden, akraba veya yakın çevre koruyucu aile modeli ile süreli koruyucu aile modelinin tercih edilmesi halinde, genel ebeveynlik becerilerinin kazanıldı÷ı en az temel ana-baba e÷itimleri kapsamında e÷itim alınması

663_{Erol ve di÷erleri, s. 20., Nurdan Duman, “Amerika Birleúik Devletlerinin OHIO Eyaletinde Çocuk}

Koruma Sistemi øçinde Koruyucu Aile Hizmetleri” Koruyucu Aile, Evlat Edinme Hizmetleri ve Ruh Sa÷lı÷ı, (Ed. Neúe Erol), Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Ergen Ruh Sa÷lı÷ı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Yayınları No: 6, Ankara, 2008, s. 286.

664_{Koruyucu Aile Yönetmeli÷i, m. 8.} 665_{Koruyucu Aile Yönetmeli÷i, m. 10.}