Çocuklar ve Gençler

Aile ve kiúisel özellikleri dikkate alınmaksızın her çocuk hukuki bakımdan sa÷ ve tam do÷du÷u andan itibaren reúit oluncaya kadar korunmaya muhtaçtır. Bunun nedeni ise, çocu÷un bedensel ve fikirsel bakımdan tam olarak geliúmemiú ve yaúama karúı tecrübesiz olmasıdır. Çocu÷un anne ve babasına velayet hakkı da bu nedenle verilmiútir. Bir çocu÷un kanunun emretti÷i úekilde özen ve bakım görmemesi ve bunun sonucunda çocu÷un beden, fikir ve ruh sa÷lı÷ının tehlikeye düúmesi dar anlamda korunmaya muhtaçlık kavramı olarak ifade edilir. Bizim de üzerinde duraca÷ımız korunmaya muhtaçlık kavramı bu dar anlamdaki kavram olacaktır457.

Korunması gereken çocuklar sorunu her toplumun kendine özgü sosyal ve ekonomik ortamının o ülkedeki mevcut politika ve uygulamalarının sonucunda sorun olarak gündeme gelmektedir. Türkiye’de özellikle kırdan kente göç sonrası ortaya çıkan plansız kentleúme, kent nüfusunun artmasıyla meydana gelen kentsel iúsizlik ve sosyal sorunlar aile parçalanmalarına zemin hazırlamıútır. Büyük kentlerde

453_{Robert Castel, Sosyal Güvensizlik, çev. Iúık Ergüden, øletiúim Yayınları, østanbul, 2004, s. 76.} 454

Okçay, s. 147.

455

Sözer, Sosyal Yardım, s. 694.

456

Karatay, s. 37.

457

sokaklarda çalıúan, aileleri tarafından hırsızlık ve dilencilik yapmaya gönderilen birçok çocuk görülmektedir ve bu çocukların hepsi korunmaya muhtaç çocuklardır. Bir baúka ifadeyle, “temel bakımı, yetiútirilmesi, esirgenmesi ve gözetilmesindeki yetersizlik ve aksama nedeniyle sosyal, fiziksel, ruhsal ve ahlâki yönden sa÷lıklı bir yetiúkin olmasının önünde çeúitli engeller bulunan çocuk “korunması gereken çocuk” olarak ifade edilmektedir458.

Bazı aileler çocuklarına karúı sorumluluklarını yerine getirmemektedir. Bu durumda devlet, çocukların bakım ve güvenli÷i ile e÷itim görevlerini bazı kurumlara vererek çocukları bu kurumlara yerleútirmektedir. Bu kurumlarda bulunan çocuklar da “korunmaya muhtaç çocuk” olarak tanımlanmaktadır459. Di÷er bir ifadeyle, “korunmaya muhtaç çocuk veya çocuklar” ilgili yasal düzenlemelerin çizdi÷i sınırlar içerisinde kalan ve devletin özel olarak korunmasını istedikleri çocuklardır460. Burada sözü edilen ilgili yasal düzenlemeler gerek uluslararası ve gerekse ulusal hukukun çizmiú oldu÷u çerçevedeki hukuksal düzenlemelerdir.

Türkiye’de, 0-18 yaú arası çocuk nüfusunun 26 milyonun üstünde oldu÷u bilinmektedir. Buna karúın kimsesiz çocuk sayısının ise, 800 bin civarında oldu÷u tahmin edilmektedir. Türkiye’de, her üç çocuktan biri sa÷lıklı beslenemedi÷i için geliúme ve büyüme bozuklu÷u içindedir ve yine Türkiye’deki her beú çocuktan biri çalıúmaktadır461. Bu veriler de÷erlendirildi÷inde sa÷lıklı bir toplumun bizleri bekledi÷i söylenemez. Çünkü çocukluk insanın önemli geliúimsel dönemlerinden biridir462. Bu nedenle, çocukların hakları ve onların korunması insan haklarından ayrı olarak uluslararası hukukta özel anlaúmalarla güvence altına alınmaktadır463.

Çocukların fiziksel, ruhsal ve sosyal açıdan sa÷lıklı olarak geliúmeleri için çocukların anne-baba ya da çocuklara bakan kiúi ile çocuk arasında karúılıklı sevgi ba÷ının kurulmasının önemi öteden beri bilinmektedir. Çocukların, yoksulluk, aile içi sorunlar, anne ve babanın bedensel ve ruhsal yetersizlikleri, annenin, babanın veya

458 Akyüz, Medeni, s. 11. 459_{Çetin ve di÷erleri, s. 65.} 460 Tomanbay, s. 158. 461_{Yolcuo÷lu, øyilik, s. 88.} 462

Zeynep ùimúek ve di÷erleri, “Kurum Bakımındaki Çocuk ve Ergenlerde Davranıú ve Duygusal Sorunların Epidemiyolojisi; Ulusal Örneklemde Karúılaútırmalı Bir Araútırma” Türk Psikiyatri Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 3, 2008, s. 235.

463

Selma Öztürk, “Uluslar arası Belgelerde ve Türk Hukukunda Çocuk Yargılaması”, Kazancı Hakemli Hukuk Dergisi, Sayı: 33-34, 2007, s. 66.

her ikisinin ölümü, ihmal ya da istismar, ergen evlilikleri, evlilik dıúı do÷um sonucunda çocu÷un terk edilmesi gibi pek çok nedenle çocuk korunmasız hale gelmektedir464. Ayrıca, endüstriyel geliúimin hızlandırdı÷ı kentleúme ve sanayileúme ile baúlayıp küreselleúme süreci ile devam eden ve aile kurumunda meydana gelen köklü de÷iúmeler, nüfus artıúı, iúsizlik gibi nedenlerle korunmaya muhtaç çocuk sayısı artmıútır. Dolayısıyla, korunmaya muhtaç çocuklar, önemli sorunlardan biri haline gelmiútir465.

B. Yaúlılar

Çocuklar ve gençlerden baúka, korunmaya muhtaç gruplar içerisinde; yaúlılar, yoksullar ve evsizler gibi di÷er baúka gruplar da bulunmaktadır. Bu grupta yer alanlardan bazıları 2828 sayılı SHÇEK Kanunu’nun 3. maddesinde tanımlanmıútır. Söz konusu maddede, sosyal veya ekonomik yönden yoksunluk içinde olup korunmaya, bakıma ve yardıma muhtaç yaúlı statüsündeki kiúi, korunmaya muhtaç yaúlı olarak nitelenmiútir. Bunun yanı sıra kimsesizler ve yoksullar da ekonomik ve sosyal destekten yoksun kalmalarından dolayı ve toplumla yeniden kaynaúmalarının sa÷lanması için korunmak zorundadırlar.

Yaúlılık, fiziksel ve ruhsal gücün bir daha yerine gelmeyecek úekilde kaybedilmesine ba÷lı olarak, organizmanın iç ve dıú etmenler arasında denge kurma potansiyelinin azalması, kiúinin fiziksel ve ruhsal yönden gerilemesi olarak tanımlanmaktadır. ønsan yaúamının ayrı ve özel bir dönemi olan yaúlılık dönemi, biyolojik, psikolojik ve sosyolojik boyutları ile incelenebilecek bir yaú dönemine iúaret etmektedir466. Ayrıca, yaúlılı÷ın do÷al sonucu olarak kiúide fizyolojik bakımdan gerilemeler oldu÷u gibi zihinsel ve sosyal bakımdan da gerilemeler olabilmekte ve bunlara ba÷lı olarak iú ve gelir kaybı meydana gelmektedir467.

Yaúlılık, her canlının geçirmiú oldu÷u, do÷um ile baúlayıp ölüme kadar devam eden biyolojik bir süreçtir. Bu ba÷lamda, yaúlılık; kalıtım, yaúam biçimi,

464_{ùimúek ve di÷erleri, s. 235.} 465

Latife Bıyıklı, Korunmaya Muhtaç Çocuklar ve S.O.S Çocuk Köyleri, Özel E÷itim Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1, 1995, (Çocuk Köyleri), s. 3.

466_{Danıú, s. 68.} 467

yapılan iú, beslenme alıúkanlıkları, geçirilen kronik hastalıklar ve kiúilik özellikleri gibi etmenler nedeniyle kiúisel farklılıklar gösterir. Olgunlaúma, bilgi ve deneyim birikimi olan yaúlılık döneminde; yaúlının yargılama yetene÷inde artma ve ihtiyatlı olma durumu söz konusudur. Kiúiler, yaúlılıkta fiziksel güçten düúme ve emeklilik gibi istemli ve istemsiz nedenlerle toplumdan uzaklaúmaktadır. Sosyal etkileúimi en aza inen ço÷unlukla yalnızlı÷a ve içine kapanmaya itilen yaúlılar için en kötüsü, çocukları veya yakınlarınca soyutlanmaktır. Ailelerinin onlara bakmayaca÷ı veya bakamayaca÷ı düúüncesi, yaúlının bunalıma girmesine neden olmaktadır468.

Yaúlılara yönelik sosyal hizmetler, yaúlıların sorunlarını ortadan kaldırmak ve onların refahını sa÷lamak amacıyla düzenlenen her türlü sosyal hizmet programını kapsamaktadır469. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlı÷ı Özürlü ve Yaúlı Hizmetleri Genel Müdürlü÷ü’ne ba÷lı kuruluúlarda ücretsiz kalan yaúlıların, bakım ve tedavileri aynı kurum tarafından yaptırılmakta ve ayrıca ilaç, ortez, protez ve benzeri ihtiyaçları da karúılanmaktadır. Belirtilen sosyal hizmetler dıúında, yatılı kurum bakımına gereksinim duymayan yaúlıların, boú vakitlerini de÷erlendirmelerine ve sosyalleúmelerine yardımcı olmak amacıyla yaúlı dayanıúma merkezleri kurulmuútur470. Bununla birlikte, Özürlü ve Yaúlı Hizmetleri Genel Müdürlü÷üne ba÷lı huzurevlerinden yararlanabilmek için 60 yaú ve daha yukarı yaúlarda olmak, günlük yaúam faaliyetlerini yapabilecek nitelikte olmak ve ayrıca sosyal ve ekonomik yoksunluk içinde bulundu÷u sosyal inceleme raporu ile saptanmıú olma koúulu aranmaktadır. Özürlü ve Yaúlı Hizmetleri Genel Müdürlü÷ünün dıúında bazı bakanlıklara, belediyelere, azınlıklar, dernek, vakıf ve özel kiúilere ait kuruluúlar olarak birçok huzurevi hizmet vermektedir. Ayrıca, Özürlü ve Yaúlı Hizmetleri Genel Müdürlü÷üne ba÷lı huzurevlerinin bir kısmı özel bakım hizmetine ihtiyaç duyan yaúlılar için sürekli bakım ve rehabilitasyon merkezi olarak hizmet vermektedir471.

468

Hannu Penttinen, “Aseman Lapsety østasyon Çocukları Kurumu ve Gençlerin Gece Kafeleri Projesi”, çev. Neúe Hacısaliho÷lu, http://www.shudernegi.org/gecekafeleri.htm, (10.03.2012).

469_{Altan ve ùiúman, s. 47.} 470

Levent Akın, “Sosyal Yardım ve Hizmetler ile Bunların Organizasyonu” http://tisk.org.tr/yayinlar.asp?sbj=ic&id=2552 , ( 25.11.2008).