Sosyal Nedenler

Kiúilere, korunmaya muhtaçlı÷ı meydana getiren nedenler ve sosyal problemler soruldu÷unda, herkes kendine göre önemli olan nedeni ileri sürer. Ancak, terör, göç, úiddet, yoksulluk ve evsizlik gibi üzerinde anlaúılan ortak sorunlar da bulunmaktadır. Bu sorunlar bölgeden bölgeye ve ülkeden ülkeye de÷iúmektedir379. Bu ba÷lamda, korunmaya muhtaçlı÷ın ortaya çıkmasına neden olan, iúsizlik, yoksulluk ve muhtaçlık gibi sosyal sorunlar hemen hemen her toplum için rahatsızlık yaratmakta toplumdaki çok sayıda kiúinin yaúam kalitesini etkilemektedir380. Bir sosyal sorun di÷er bir sosyal sorunu etkilemekte veya ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Kiúilerle baúlayan sorunlar büyüyerek, tüm toplu ilgilendirir hale gelmektedir. Dolayısıyla, dünyada yaúanan sosyoekonomik sorunlar herkesi etkilemektedir. Ancak, di÷erlerine göre bazı gruplar bu sorunlardan daha çok etkilenmektedir. Dezavantajlı gruplar olarak da ifade edilen engelliler, yaúlılar çocuklar bu grupları oluúturmaktadır. Bu gruplardan özellikle bazı çocukların yaúamsal ve temel gereksinimleri karúılanamamakta, toplumun sa÷lıklı bir üyesi olarak yetiúmelerinin önünde engeller bulunmaktadır381.

Parçalanan aile yapıları, kimsesiz çocukların sosyal koruma olanaklarından yararlanmasını yapısal olarak imkânsızlaútırmaktadır. Bu süreçte akrabalık ve komúuluk iliúkileri ile kentsel ve kırsal yapıya özgü kurumlar bu iúlevleri yerine

377

Cılga, Sosyolojik Analiz, s. 37.

378

Ali Seyyar, “Yoksul Ailelere Dönük Sosyal Politikalar”, http://www.sosyalsiyaset.net/documents/yoksul_ailelere_yonelik.htm, (08.03.2013).

379

Anna Leon- Guerrero, Social Problems, 2. baskı, Canada, 2009, ss. 4-5.

380

Demirbilek, Sosyal Güvenlik, s. 46.

381_{øsmet Galip Yolcuo÷lu, “Türkiye’de Çocuk Koruma Sisteminin Genel olarak De÷erlendirilmesi”}

getirmek durumundadır. Ancak, akrabalık ve komúuluk iliúkilerinin zayıflaması ve örgütlü toplumsal kamu hizmetlerinin yetersizli÷i, korunmaya muhtaç kimselerin korunma olanaklarından yararlanmasını güçleútirmektedir. Bu nedenle, toplumsal yapı içinde korunmaya muhtaçlık sorunu yaygınlaúmaktadır. Sosyal koruma olanaklarından yoksun gruplar gerek kırsal ve gerekse kentsel yaúamda toplumsal uyum, bütünleúme ve yeni sorunların kayna÷ını oluúturmaktadır382. Küçülen ve geniú aile deste÷inden yoksun kalan bazı ailelerin, çocuklarına bakamadıkları görülmektedir. Bu durumda bulunan çocukların, toplum tarafından korunması ve temel gereksinimlerinin karúılanması söz konusudur. Ancak, korunmaya muhtaç çocuklar olgusu her toplumun içinde bulundu÷u kendine özgü siyasal, sosyal ve ekonomi politikalarının bir sonucu ve önemli bir sorun alanıdır. Bu sorundan etkilenen çocukların sayısı ve nitelikleri zaman içerisinde de÷iúimlere u÷ramakta ve sorunu ortaya çıkaran etmenlerin yo÷unlu÷u, zaman içerisinde ve ülkedeki sosyal duruma göre farklılaúabilmektedir383.

Özellikle az geliúmiú ve geliúmekte olan toplumlarda korunmaya muhtaçlık sorunu yapısal olanaksızlıklar nedeniyle yeni sorun alanlarını ve bir dizi yeni sorunu gündeme getirmektedir384. Bu yapı ve sosyal boyut içinde de÷erlendirilmesi gereken çeúitli hususlar bulunmaktadır. Bu hususlardan biri de kiúilerin sosyal algılarında meydana gelen de÷iúikliklerdir. Kiúilerin kendilerini korunmasız, terk edilmiú ve yalnız hissetmelerini engellemek ve onların yaúamla ba÷larının sa÷lanması gereklidir. Çünkü sosyal güvensizlik, toplumun bütünlü÷ünü tehdit eden etkenlerin baúında yer almaktadır. Küreselleúme ile birlikte emek ve sosyoekonomik güvence arasındaki ba÷ların zayıflaması, sosyal devleti sorgulanan bir kurum haline getirmektedir. Ayrıca, ailenin sosyal refah oda÷ı rolünü yitirmesi, kiúinin toplum ile kurdu÷u ba÷ları zedelemekte ve sosyal iliúkileri tehdit etmektedir385.

Gerek kiúilerin ve gerekse ailelerin sosyal güvenlik yöntem ve sosyal hizmet programlarından yardım almasına neden olan psikososyal risk unsurlarının varlı÷ı, kronik hastalık, yaúlılık, malullük, engellilik, kimsesizlik, terk edilmiúlik gibi

382

Cılga, Sosyolojik Analiz, s. 36.

383

Yolcuo÷lu, Çocuk Koruma, s. 44.

384

Cılga, Sosyolojik Analiz, s. 36.

385_{Bo÷aziçi Üniversitesi Sosyal Politika Forumu Çocuk Yoksullu÷u Çalıúma Grubu Kuruluú}

etkenlerin yanında, yalnızlı÷ı da korunmaya muhtaçlı÷ı oluúturan sosyal nedenler arasında saymak mümkündür. Bu anlamda sosyal güvenlik yöntem ve sosyal hizmet programlarından yararlanması gerekenler, gerçekten yardıma, bakıma ve korunmaya muhtaç kiúilerdir. Korunmaya muhtaçlık açısından bu kiúileri;

x øúsizler,

x Yardıma muhtaç çok çocuklu aileler, dul veya boúanmıú çocuklu kadınlar,

x Yardıma ve bakıma muhtaç, aciz yaúlılar ve engelliler,

x øú kazası veya meslek hastalı÷ı nedeniyle bakıma muhtaç hale gelmiú kiúiler,

x Özellikle sosyal sigortalar kapsamı dıúında kalan ve sa÷lık hizmetlerinden yararlanması gereken yoksul aileler ile hamileler,

x E÷itime devam eden yoksul aile çocukları,

x Uygun konutu olmayanlar ve bu nedenle sa÷lıksız ortamlarda barınanlar ile kira bedellerini ödemekte güçlük çeken aileler,

x De÷iúik do÷al afetlerden dolayı yardıma muhtaç hale gelen aileler ile ekonomik yoksulluk nedeniyle borçlarından kurtulamayan ve bundan dolayı da geçim sıkıntısı çeken aileler386 olarak sınıflandırmak mümkündür.

Hızla de÷iúen ekonomik ve sosyal sistemde pek çok ülke “sosyal devlet” ilkesini benimseyerek hukuk sistemlerini ve sosyal politikalarını bu ilkeye göre düzenlemektedir. Sosyal devlet ilkesini benimseyen devletler, bu ilke çerçevesinde vatandaúlarının sosyoekonomik durumlarını iyileútirmek, sosyal güvenliklerini temin etmek ve onların insan onuruna uygun yaúam sürmelerini sa÷lamak hususunda kendilerini sorumlu görmüúlerdir. Bir baúka ifadeyle, insanların gözetim ve korunma ihtiyaçlarının yerine getirilmesi insanlar için bir “hak”, devlet için ise, “görev” halini almıútır. Bu ba÷lamda, insanların korunmasına iliúkin politikaların temelinde insani yaklaúım kendisini göstermektedir. Bu yaklaúım çerçevesinde korunmaya ihtiyaç

386

Ali Seyyar, “Yoksul Ailelere Dönük Sosyal Politikalar”, http://www.sosyalsiyaset.net/documents/yoksul_ailelere_yonelik.htm, (08.03.2013).

duyan kiúi ve gruplarla ilgilenmek ve gerekli kuruluúlar aracılı÷ı ile muhtaçlı÷ı ortadan kaldırmak da insani bir harekettir387.

III. KORUNMAYA MUHTAÇLIöIN BOYUTLARI

Kiúiler açısından korunmaya muhtaçlı÷ın nedenleri kadar korunmaya muhtaçlı÷ın boyutları da önemlidir. Korunmaya muhtaçlı÷ın boyutları genel olarak sosyoekonomik ve hukuksal boyut olarak de÷erlendirilse de bu boyutları iúsizlik, yoksulluk, sosyal dıúlanma, göç, ulusal ve uluslar arası boyut gibi alt baúlıklara ayırarak incelemek de mümkündür.