Kurumsal Açıdan

Yukarıda da ifade edildi÷i gibi sosyal hizmetler, Türkiye’de devletin sorumlulu÷u, denetim ve gözetimi altında hem merkezi yönetim, hem yerel yönetimler225 hem de bunların yanı sıra özel ve gönüllü kuruluúlar tarafından sunulmaktadır. Özel ve gönüllü kuruluúlar dernek veya vakıf olarak faaliyet göstermektedir. Dernek veya vakıfların amaçları kuruluú tüzükleri veya vakıf senetlerinde belirtilmiútir. Bu kuruluúların bu hizmetlerden gelir elde etmeleri veya devletten yardım almaları söz konusu de÷ildir. Dernek veya vakıflar ancak kendi faaliyetlerinden elde ettikleri gelirlerle veya kendilerine yapılan ba÷ıúlarla hizmetlerini sürdürmektedirler226.

223_{Akyüz, Ulusal, ss. 434-435. Devlet Planlama Teúkilatı Sekizinci Beú Yıllık Kalkınma Planı Sosyal}

Hizmetler ve Yardımlar Özel øhtisas Komisyon Raporu, http://ekutup.dpt.gov.tr/sosyalhi/oik605.pdf , (15.11.2008).

224

Devlet Planlama Teúkilatı Dokuzuncu Beú Yıllık Kalkınma Planı, http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/ix/9kalkinmaplani20070302.pdf, ( 24.11.2011).

225

Seyyar, Siyaset, s. 519.

a. Özel Sektör

øúletmelerin hem ekonomik hem de sosyal amaçları vardır. Günümüzde, iúletmelerin ekonomik olarak tek sorumluluklarının kârlarını artırmak oldu÷u görüúü yerini de÷iúime bırakmıú, iúletmelerin kârlarını artırmalarının yanı sıra baúka sorumluluk alanlarının da oldu÷u görüúü yerleúmeye baúlamıútır. Bu sorumluluklar yasal, ekonomik, ahlâki ve gönüllü sorumluluklardır. Gönüllü sorumluluk iúletmelerin hayırsever faaliyetler içerisinde bulunup, sosyal sorumluluk projelerine destek vermesini ifade etmektedir227.

Sosyal sorumlulukla ilgili evrensel bir tanım bulunmamakla birlikte, genel olarak bir iúletmenin ekonomik ve yasal koúullara iú ahlâkına, iúletme içi ve çevresindeki kiúi ve kurumların beklentilerine uygun bir çalıúma stratejisi ve politikası gütmesine, insanları mutlu ve mesut etmesine iliúkin bir kavramdır228. Ayrıca, sosyal sorumluluk ma÷dur ve güçsüz durumda olanların yararına hareket etmek, onların tarafında olmak, onları savunmak ve yardım etmektir. Bu anlamda, sosyal sorumluluk, dayanıúma esasını yerine getirmektedir. Dezavantajlı durumda bulunmayanların dezavantajlı kesimlere karúı sorumlulu÷u bulunmaktadır ve sahip olunanların paylaúılması baúkalarının yararına kullanılması229 aynı zamanda toplumsal sorumlulu÷un bir gere÷idir. Bu nedenledir ki, köklerini, devlet-vatandaú arasındaki karúılıklı yükümlülükleri açıklayan sosyal sözleúme teorisinden alan úirket sosyal sorumlulu÷u, tüm insanlı÷ın ihtiyaçlarını gideren ekonomik birimler olarak iúletmelerin topluma karúı birtakım sorumluluklar taúıması gerekti÷i fikrine dayandırılmıútır230.

227_{ùule Çerik ve Emel Özarslan, “Çalıúanların Sosyal Sorumluluk Boyutlarına øliúkin Algılamaları:}

ølaç Sektöründe Karúılaútırmalı Bir Uygulama”, Ege Akademik Bakıú, Yıl, 8, Sayı: 2, 2008, ss. 587- 588.

228

Çerik ve Özarslan, s. 589

229

Hannu Penttinen, “Aseman Lapsety østasyon Çocukları Kurumu ve Gençlerin Gece Kafeleri Projesi”, çev. Neúe Hacısaliho÷lu, http://www.shudernegi.org/gecekafeleri.htm, (10.03.2012).

230_{Murat Akyıldız, “Sosyal Sorumluluk ve Ahlâki Yaklaúımlar Çerçevesinde Pazarlamanın}

Sürdürebilir Geliúmedeki Rolü”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 1, 2007, s. 21. Ayrıca, Akyıldız’a göre, ekonomik, sosyal ve çevresel olmak üzere üç farklı sosyal sorumluluk alanı tanımlanmıútır. Bu ba÷lamda iúletmeler, sosyal sorumluluk kaygısıyla hareket etseler bile onların asıl hedefi ve öncelikleri iúletme pazarlamasının kendi çıkarlarını korumak ve sürdürmektir. Bu nedenle úirketler sosyal sorumluluk uygulamalarını da esasen bir pazarlama tekni÷i olarak kullanmaktadır.

Günümüzde, devletin ekonomik yaúamdaki iúlevleri sınırlandırılırken, toplum üzerindeki denetim görevleri devam etmektedir. Devlet bir yandan iúletmeleri yasal düzenlemelerle sosyal sorumlulukları konusunda aktif olmaya zorlarken, öte yandan özendirici bir takım teúviklerle topluma artı de÷er sunmaya yönlendirmektedir. Böylelikle devlet, temel amaç olan sosyal refah ve yaúam kalitesinin artırılmasını sa÷lamaya çalıúmaktadır. Kurumlarda tıpkı insanlar gibi sosyal çevre içinde varlıklarını sürdürürler. Ayrıca, iúletmeler sadece üretimini yaptıkları ticari ürünle de÷il, toplumsal beklentileri karúılayacak sosyal varlıklarıyla da sorumludurlar. Bugüne kadar iúletmelerin sosyal sorumluluklarının içeri÷ini ortaya koymak amacıyla çeúitli sınıflandırmalar yapılmıútır. Bu sınıflandırmaların ortak yönü, iúletmelerin sosyal sorumluluk amacının ekonomik olmayan sorunları da kapsadı÷ı görüúüne dayanmalarıdır231.

Sosyal sorumluluk bilinci ile hareket eden iúletmeler çevresi tarafından saygın olarak kabul edilmekte ve sivil toplum örgütleri ile topluma katkıda bulunan projelere imza atmaktadırlar232_{. øúletmeler veya özel sektör, sosyal sorumluluk ilkesi} kapsamında çeúitli kampanyalarla233 sosyal hizmet sunumuna katkıda bulundu÷u gibi asıl faaliyet alanı olarak da sosyal hizmet sunarlar. Özel Rehabilitasyon merkezleri, yaúlı bakım evleri, huzurevleri, aile danıúma merkezleri gibi hizmetler devletin denetim ve gözetiminde özel sektörün asıl faaliyet alanı olarak sundu÷u sosyal hizmetlerden bazılarıdır.

b. Kamu Sektörü

Kamu hizmeti olarak devlet tarafından yerine getirilen sosyal hizmetler hem merkezi hem de yerel yönetimler tarafından sunulmaktadır. Merkezi ve yerel

231_{Ender Yönet, “Kurumsal Sosyal Sorumluluk Anlayıúında Son Dönemeç: Stratejik Sorumluluk ”,}

Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 13, 2005, ss. 244-246, 261.

232

Eser Nalbant, “øúletmelerde Sosyal Sorumluluk ve øú Ahlakı”, Yönetim ve Ekonomi Dergisi, Cilt:12, Sayı: 1, 2005, ss. 200-201., Garanti Bankasının Do÷al Hayatı Koruma Derne÷i ile gerçekleútirdikleri projeler, Borusan’ın Türkiye’nin tanıtımına yaptı÷ı katkılar, NTV ve çeúitli úirketlerin E÷itim Gönüllüleri Vakfı ile iú birlikleri, ihtiyacı olan ö÷rencilere burs verilmesi, yurt ve staj olanaklar sa÷lanması, yerli yabancı yayınların topluma kazandırılması, güzel sanatlara destek verilmesi, e÷itim ve sa÷lık kuruluúlarına maddi destek sa÷lanması gibi davranıúlar iyi birer sosyal sorumluluk örneklerini oluúturmaktadır.

233

Erol Eren ve Necdet Timur, Stratejik Yönetim, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını, Yayın No: 1491, Eskiúehir, 2007, s. 53.

yönetimler, kapsam bakımından yoksulluk koúuluna ba÷lı olarak herkese, yoksulluk koúulu dıúında ise, sosyal bakımdan korunmaya muhtaç olan kiúi ve gruplara sosyal hizmet sunmaktadırlar234.

(1). Merkezi Yönetim

Merkezi idare bünyesinde Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlı÷ı ile Vakıflar Genel Müdürlü÷ü; kadınlara, yoksullara ve ayrıca korunmaya muhtaç kiúilere hizmet sunmakla yükümlüdürler. Bununla birlikte, merkezi nitelikli Milli E÷itim Bakanlı÷ı özel e÷itime muhtaç çocuklar için, Sa÷lık Bakanlı÷ı ise, tüm halkın ve özellikle yoksulların sa÷lık hizmetleri için görevlendirilmiútir235.

Türkiye’de e÷itim, sa÷lık, sosyal hizmet vb. konularda merkezi yönetimin a÷ırlı÷ı çok fazladır. Kamu kuruluúlarının sundu÷u, sosyal nitelikli kamu hizmetlerinin tamamı merkezi yönetimin kontrolünde gerçekleútirilmektedir. Aúırı merkeziyetçilik, hizmetlerin planlanması, yapılması ve gereksinim duyanlara hizmetin aktarılmasını aksatmaktadır. Buna ek olarak, finansal kaynak sıkıntısı da bu hizmetlerin yetersiz kalmasına yol açmaktadır. Dolayısıyla, Türkiye’de sosyal refah hizmetlerinin yerine getirilmesi ba÷lamında hem kamu yönetiminin hem de sivil toplum kuruluúlarının istenilen düzeye ulaúmadı÷ı görülmektedir236.

(2). Yerel Yönetimler

Belirli bir co÷rafi alanla sınırlandırılmıú yerleúim birimlerinde yaúayan kiúilerin bir arada yaúamaları nedeniyle ortaya çıkan ihtiyaçların karúılanması amacıyla oluúturulan yerel yönetimler, günümüzde birçok sosyal sorunun yerinde çözülmesi açısından önem taúıyan sosyal politika aracı olarak karúımıza çıkmaktadır237. Türkiye’de yerel yönetim sistemi il özel idaresi, belediye ve köy olmak üzere üç kademelidir. Ancak, bu üç kademe arasında tüzel kiúilik olarak herhangi bir hiyerarúik iliúki bulunmadı÷ı gibi eúgüdüm amaçlı iliúki de bulunmamaktadır. Bunların birbirleriyle hiyerarúik iliúki içerisinde

234

Sözer, Sosyal Devlet, ss. 153-154.

235

Sözer, Sosyal Hukuk, s. 158.

236_{S. Özdemir, Küreselleúme, s. 402.} 237

bulunmamasından kaynaklanan sorunlar, merkezi yönetimin taúra kuruluúları olan illerde valilik, ilçelerde ise kaymakamlık kanalları ile giderilmektedir238.

Yerel yönetimleri oluúturan belediyelerin ve il özel idareleri ile köy idaresinin korunmaya muhtaç kiúilere ve yoksullara iliúkin birçok yükümlülü÷ü bulunmaktadır239. Bu ba÷lamda, belediyeler, yetim evleri, yaúlı kuruluúları, yoksullar için yatılı evler açmak, çocukların, yaúlı ve yoksulların gereksinimlerini karúılamakla yükümlü kılınmıúlardır. Belediyelerin sosyal yardımlarla ilgili hizmetlerinin a÷ırlı÷ını 4109 sayılı “Asker Ailelerinden Muhtaç Olanlara Yardım Hakkında Kanun” gere÷i yapılan yardımlar ve aúevlerinin açılması oluúturmaktadır. Belediyeler dıúında, il özel idarelerince de sosyal yardımlar yapılmaktadır240.

Yapılan bütün bu hizmetlerin yanı sıra, son yıllarda yine toplumsal de÷iúmeye ve yeni sorun alanlarına ba÷lı olarak yerel yönetimlerden özellikle belediyeler, kadın sı÷ınma evleri, kadın aktivite merkezleri, geçici barınma merkezleri ve aile danıúma hizmetleri gibi hizmetleri bölgelerinde sunmaya baúlamıútır241. 2004 yılında kabul edilen 5216 sayılı Büyükúehir Belediyesi Kanunu ise, kadın, çocuk, engelli vb gruplara yönelik sosyal hizmetlerin yürütümü ve denetlenmesini belediyelerin görevleri arasında saymıútır. Bu ba÷lamda, belediyelerde kurulmaya baúlanan engelliler hizmet birimleri sosyal hizmetin sunumu açısından önem taúımaktadır.

c. Sivil Toplum Kuruluúları

Türkiye’de kâr amacı gütmeyen kuruluúların geliúimine göz atıldı÷ında, demokratik sistemin önemli ö÷elerinden olan sivil toplum kuruluúlarının, toplumun geliúmesinde önemli roller üstlendi÷i görülmektedir. Özellikle çeúitli sosyal hizmet alanlarında faaliyette olan sivil toplum kuruluúlarının, gönüllülük esasına dayalı faaliyette bulundu÷u, günümüzde en yaygın úekliyle dernek ve vakıf adı altında

238_{Devlet Planlama Teúkilatı, Sekizinci Beú Yıllık Kalkınma Planı, Yerel Yönetimler Özel øhtisas}

Komisyon Raporu, http://ekutup.dpt.gov.tr/yerelyon/oik554.pdf, (15.11.2008).

239

Sözer, Sosyal Hukuk, s. 158.

240_{Devlet Planlama Teúkilatı Sekizinci Beú Yıllık Kalkınma Planı, Sosyal Hizmetler ve Yardımlar}

Özel øhtisas Komisyon Raporu, http://ekutup.dpt.gov.tr/sosyalhi/oik605.pdf , (15.11.2008).

faaliyetlerini yürüttü÷ü, toplum için yararlı ve öncü çalıúmalarda bulundu÷u bilinmektedir242.

Sivil toplum kuruluúları, kiúilerin toplumsal farklılaúma temeline dayanarak, kamusal alanda ortak bir amacı gerçekleútirmek üzere meydana getirdikleri ba÷ımsız, gönüllü kuruluúlardır. Bu kuruluúlar, kiúilerin dileklerini yönetime duyurmada, kamuoyunu ve yönetimi etkilemede, duydukları güçlüklere, sorunlara, kamu düzeni dıúında çözüm üretmede etkili olabilecek demokratik araçlardır. Sivil toplum, örgütlü toplumsal güçler anlamında gönüllü ve çıkar amacı gütmeden hizmet sa÷lamak üzere iúlev üstlenen sivil toplum kuruluúlarını da kapsayan bir üst kavram niteli÷indedir. Buna karúılık, sivil toplum kuruluúu sayılmanın belirgin ölçüleri, hukuksal bir statü içinde bulunmak, kamusal bir alanda hizmet görmek, kamusal bir amacı gönüllü katılımla gerçekleútirmeye çalıúmak ve demokratik bir yapılanma ve iúlerlik içinde bulunmaktır. Sivil toplum kuruluúlarının üyelerine mesleki çıkar sa÷lama amacı bulunsa da kamusal ve sosyal alanda çalıúma düúüncesi a÷ır basmaktadır. Ayrıca, sivil toplum kuruluúları, yerel, bölgesel, ulusal ve uluslararası alanda kâr amacı gütmeden insan hakları, e÷itim ve kültür, toplum kalkınması, çevre, insani yardım gibi konularda ulusal ve hatta uluslararası sınırlar içerisinde çalıúabilme yetene÷ine sahiptirler243.

Bu kuruluúlar modern anlamda, piyasa ekonomisinin sosyal ve ahlaki bir içerik taúımayan, do÷a yasalarına göre iúleyen ve öyle olması gerekti÷i kabul edilen iktisadî faaliyetlerinin yol açtı÷ı sosyal sorunları azaltarak ortadan kaldırmayı ve refah seviyesi yüksek bir toplum oluúturmayı hedef alan sosyal politika yaklaúımı kapsamındaki kuruluúlardır. Bir baúka ifadeyle bu kuruluúlar, ekonomik yapı içerisinde yer alan, kamu ve özel sektör dıúında son zamanlarda bilimsel alanyazına giren ve “kâr amaçsız” sektör veya üçüncü sektör olarak ifade edilerek gündeme oturmaya baúlamıútır. Bu sektör, gönüllü hayır yapan kuruluúlar ve sivil toplum katkılı sosyal kurumlardan oluúmaktadır. Uzun bir dönem vakıf adıyla anılan bu kurumlar, geniú bir co÷rafyada yaúayan toplumların sosyal, politik ve iktisadi yapılarında önemli bir yer edinmiútir. Günümüzde bu kuruluúlar, sosyal de÷iúme ve kentleúmenin beraberinde getirdi÷i sorunların çözümünde ve gelirin sosyal

242_{S. Özdemir, Küreselleúme, s. 398.}

243_{ùükran Ertürk, “øúyeri Hekimli÷inin Sendikal Boyutu”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk}

da÷ılımındaki aksaklıkların ortadan kaldırılmasında önemli roller üstlenmektedir. Bu kuruluúların baúlıca faaliyet alanları e÷itim, sa÷lık, sosyal, dini ve hayırsever faaliyet alanlarıúeklindedir244.