Koruyucu Aile Bakımının Temel Esasları

Koruyucu aile olabilmek için baúvuruda bulunan ve yukarıdaki unsurları taúıyan müracaatçılar, koruyucu aile olabilmektedir. Koruyucu aile yönteminin gönüllü ve geleneksel bakım türlerinden farkı bulunmaktadır. Bu fark, sunulan hizmetin yasal bir statüsünün ve maddi bir karúılı÷ının bulunmasından kaynaklanmaktadır. Gönüllü koruyucu aile yanına yerleútirilen çocuklar için herhangi bir bakım ücreti ödenmezken, gönüllü koruyucu aile dıúındaki ailelerin yanına yerleútirilen her çocuk için ayrı bakım ücreti ödenmektedir.

Bununla birlikte, koruyucu aile türlerine bakılacak olursa, genel olarak koruyucu aile bakımının, gönüllü, para karúılı÷ı ve çok sayıda çocu÷a hizmet veren koruyucu aileler gibi birkaç türünün bulundu÷u görülecektir634:

x Gönüllü Olarak Hizmet Veren Koruyucu Aileler: Genellikle, evlat edinmek istemelerine ra÷men, bir çocu÷u evlat edinmesi mümkün olmayan ailelerin, gönüllü olarak ve maddi bir karúılık beklemeksizin koruyucu aile olma yolunu seçtikleri gözlenmektedir. Genellikle bu tür ailelere, anne ve babası olmayıp, evlatlık verilmesi mümkün olmayan çocukların bakımı verilmektedir. Hatta bu koruyucu aile bakım türünün evlat edinmeye bir basamak teúkil etti÷i de ifade edilmektedir635. Gönüllü koruyucu olan ailelere, ÇHGM tarafından hiçbir ödeme yapılmamakta ve aile çocukların bütün masrafını kendisi karúılamaktadır.

x Para Karúılı÷ında Hizmet Veren Koruyucu Aileler: Genel olarak bakıldı÷ında, koruyucu ailelere verilen para ancak çocu÷un masraflarını karúılayacak

632_{Koruyucu Aile Yönetmeli÷i, m. 8.} 633_{Erol ve di÷erleri, s. 67.}

634_{Taútekil, Koruyucu Aile Bakımı, s. 207.} 635_{Taútekil, Koruyucu Aile Bakımı, s. 208.}

miktarda hesaplanmaktadır; aksi takdirde, para kazanmak amacıyla koruyucu aile olmayı isteyeceklerin sayısının artmasından endiúe edilmektedir. Para karúılı÷ı koruyucu aile hizmetini yerine getirenler ya “geçici” ya da “sürekli” olarak bu hizmeti üstlenmektedir. Sürekli olarak bu hizmeti yerine getirmek isteyen aileler, para karúılı÷ı bu hizmeti yerine getirenlerden daha fazladır636. Para karúılı÷ı hizmet veren koruyucu ailelere, ülkenin ekonomik imkânlarına ba÷lı olarak “aylık bakım ödemesi” ve “geçici koruyucu aile ödemesi” adı altında iki türlü bakım ödemesi yapılmaktadır. Koruyucu ailelere ödenen, aylık bakım ödemesi637, çocukların bakım, e÷itim ve yetiútirilmelerine iliúkin harcamalar ile çocukların kiúisel geliúimleri için gerekli olan harçlıklara karúılık olmak üzere, talepte bulunan koruyucu ailelere yapılan ödemedir. Ödemelerde çocukların yaú ve e÷itim durumları dikkate alınmaktadır638. Geçici koruyucu aile ödemesi ise, yanına yerleútirilen çocukların bakımlarının gerçekleútirilmesi amacıyla, geçici koruyucu ailelerin hizmetine karúılık yapılan aylık ödemeyi ifade etmektedir639.

Koruyucu ailede bakılan çocuklar hastalandıklarında hiçbir sevke tabi olmadan do÷rudan devlet-üniversite hastanesi ve aile hekimlerine, ayaktan muayene veya gerekiyorsa yatarak tedavi için götürülmektedir. Bu durumda muayene ve tedavi için yapılan sa÷lık harcamaları 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sa÷lık Sigortası Kanunu hükümleri uygulanır640. Ancak, aile isterse muayene ve tedavi bedeli kendisi tarafından karúılanmak koúuluyla çocu÷u özel bir sa÷lık kuruluúuna veya hekime de götürebilir641.

Koruyucu aileye yerleútirilen çocu÷un bakım masrafları, çocu÷un takip edildi÷i Aile Sosyal Politikalar Bakanlı÷ı il müdürlü÷ü tarafından ödenmektedir. Koruyucu aile yanına yerleútirilen her çocuk için, aylık bakım ödemesi yapılır. Koruyucu aileye yapılacak aylık bakım ödemesi, çocu÷un okul durumu ile engelli olup olmadı÷ına göre de÷iúmekte ailelerin baktı÷ı, özel zorlukları veya ihtiyaçları bulunan ya da engelli çocuklar için çocu÷un engel ve yaú durumu da dikkate

636_{ùenocak, Bakım Yöntemleri, ss. 196-197.} 637_{Koruyucu Aile Yönetmeli÷i, m. 24.} 638_{Koruyucu Aile Yönetmeli÷i, m. 24.} 639_{Koruyucu Aile Yönetmeli÷i, m. 4.} 640_{Koruyucu Aile Yönetmeli÷i, m. 24.} 641

http://www.shcek.gov.tr/koruyucu-aile-odemeleri-2011-yili-1-donem-ucretleri-belli-oldu.aspx, (21.04.2011).

alınarak, aldı÷ı ücretin yüzde ellisi oranında artırılarak ödenir. Ayrıca, koruyucu aile yanında, e÷itime, mesleki e÷itim ya da herhangi bir kursa devam etmeyen e÷itim yaúındaki çocuklar için özel zorlukları veya ihtiyaçları bulunan ya da engelli çocuklar hariç olmak üzere, aylık bakım ücreti yaú grubuna göre belirlenir ve aldı÷ı ücretin yüzde ellisi oranında ödenir. Ancak, koruyucu aile yanına yerleútirilen her çocuk için giderlerinin karúılanması amacıyla yapılan aylık bakım ödemesi, çocu÷un koruyucu aile yanında kaldı÷ı gün sayısı ile orantılı olarak yapılmaktadır. E÷er fazla yapılan bir ödeme varsa, fazla ödenen kısım da geri alınır642.

KAY’nin de÷iúmesiyle birlikte getirilen bir yenilik ise, iste÷e ba÷lı sigorta primlerinin devletçe karúılanmasıdır. Koruyucu ailelerden, eúine veya bir yakınına ba÷lı olmaksızın kendine ait sosyal güvencesi olmayan eúlerden birinin bir asgari ücret tutarı üzerinden Sosyal Güvenlik Kurumu kapsamında iste÷e ba÷lı sigortasını yaptırması ve ödeme belgesinin ibrazı halinde primleri aylık ödemelere ilave edilerek Bakanlıkça gönderilen ödenekten643 _{karúılanmasıdır. Yapılan bu düzenleme} koruyucu aile olmak isteyenleri teúvik etme ve koruyucu aile sayısını artırmak için büyük önem arz etmektedir.

642

http://www.koruyucuaile.gov.tr/tr/html/1777/Koruyucu-Aile-Aylik-Odeme Miktarlari,(26.03.2013). Koruyucu aile yanına yerleútirilen çocukların bakım, e÷itim ve yetiútirilmelerine iliúkin harcamalara karúılık olmak üzere talepte bulunan koruyucu ailelere ödenen ücret her çocu÷un yaú ve e÷itim durumuna göre de÷iúiklik göstermektedir. Koruyucu ailelere ödenen ücret, ek gösterge dâhil en yüksek devlet memuru aylık göstergesinin memur maaú katsayısının çarpımıyla elde edilen rakamın, sırasıyla 0-3 yaú aralı÷ında olan çocuklar için % 50’si, 4-5 yaú aralı÷ında olan çocuklar için yüzde % 75’i, 6-14 yaú aralı÷ında olan çocuklar için % 80’i, 15-18 yaú arasında olan çocuklar için yüzde % 85’i ve 19 yaú ve üzerinde olanlar için ise % 90’ı karúılı÷ı tutarı olarak, hiçbir kesinti yapılmaksızın aylık ve net olarak ödenmektedir. Bununla birlikte, koruyucu aile bakımında bulunan korunmaya muhtaç çocuklara verilen harçlıklar ise, kuruluú bakımındaki çocuklar için yapılan hesaplama ile belirlenmektedir. Memur maaú katsayısının, sırasıyla ølkö÷retim 1-4. sınıfı için 600, ølkö÷retimin 5- 8. sınıflarında olanlar için 900, Lise ve dengi okulda okuyanlar için 1200 ve Yüksek ö÷renime devam edenler için ise 2000 gösterge rakamı ile çarpılarak bulunan miktar kadar ödeme yapılmaktadır. Bu ba÷lamda, 2013 yılının 1. yarısı için aylık bakım ücreti; okul öncesi çocuklardan 1-3 yaú arasındaki çocuklar için aylık 350, 72 TL, okul öncesi 4-5 yaú arasındaki çocuklar için aylık 526,08TL, ilkö÷retime devam eden 6-14 yaú arasındaki ö÷rencilerden 1-4 sınıflara devam edenler için aylık 561,16 TL bakım ücreti ve 44,30 TL harçlık olmak üzere 605,46 TL; 5-8 sınıflara devam edenler için aylık 561,16 TL bakım ücreti ve 66, 45 TL harçlık olmak üzere 627, 61 TL ödenmektedir. 14-18 yaú arasında Lise ve dengi okula devam edenlere ise 596,23 TL aylık bakım ücreti ve 88,60 TL olmak üzere 684, 83 TL, 19 yaú ve üstü Yüksek ö÷renime devam edenlere ise 631,30 TL aylık bakım ücreti ve 147,67 harçlık olmak üzere 778,97 TL aylık ödeme yapılmaktadır. Bu rakamlar Ocak ve Temmuz maaú artıú göstergeleri esas alınarak hesaplanmakta ve buna göre her yıl de÷iúmektedir. Bunun yanı sıra 146 TL servis ücreti, 1248 TL meslek edindirme için, 2347 TL Seviye Belirleme Sınavları için ve 3667.TL ise, üniversite hazırlı÷ı için ödenmektedir.

Koruyucu ailelere her yıl Eylül ayında ve bir defaya mahsus olmak üzere e÷itim masrafları karúılı÷ı olarak bakım ücreti üç kat arttırılarak ödenir. Ancak, okula giden çocuklara verilecek harçlıkların da yine her ay verilmesine devam edilir. Çocukların yıllık giyim masrafları karúılı÷ı olarak ùubat ve A÷ustos aylarında çocukların bakım ücreti iki kat arttırılarak ödenir. Koruyucu aile yanındaki çocukların meslek edinme kurs bedelleri ile e÷itim ve ö÷retimlerine iliúkin etüt, kurs, yaz okulu, harç, sınav ve kayıt ücretleri, baúka illere ö÷renim amacı ile gitmesi gereken çocukların ulaútırma giderleri de kurumca karúılanmaktadır. Ayrıca, koruyucu aileler ve korudukları çocuklar için gerekti÷inde üniversitelerin ilgili bölümlerindeki uzman kiúilerden psikolojik ve psikiyatrik danıúmanlık hizmeti sa÷lanır. Gönüllü statüdeki koruyucu ailelere de talepte bulunmaları halinde yanında bulunan korunmaya muhtaç çocuklar için aylık bakım ücreti dıúındaki di÷er ödemeler yapılır644.

x Çok Sayıda Çocu÷a Bakım Sa÷layan Koruyucu Aileler: Kiúisel bakım bazı çocuklar için, faydadan çok zarar verebilmektedir. Bu nedenle ergenlik ça÷ında ve a÷ır bunalım geçiren çocuklar için çok sayıda çocu÷a bakım sa÷layan koruyucu aile türünden faydalanılmaktadır645. Dolayısıyla, bu bakım yöntemi tek baúına bir koruyucu aile yanına verilmesi uygun görülmeyen ve kurum bakımına uyum sa÷layamayan çocuklara yönelik olarak geliútirilmiú bir bakım yöntemidir. Evli bir çiftin yanına, en fazla 10 çocuk verilmekte, bu çocukların masrafları da devlet tarafından karúılanmaktadır646.

Yukarıda yer alan esaslardan baúka yeni Koruyucu Aile Yönetmeli÷inde dört koruyucu aile modeli tanımlanmıútır. Bunlardan ilki, akraba veya yakın çevre koruyucu aile modeli, ikincisi geçici koruyucu aile modeli, üçüncüsü süreli koruyucu aile modeli ve dördüncüsü ise, uzmanlaúmıú koruyucu aile modelidir647.

x Akraba veya Yakın Çevre Koruyucu Aile Modeli: Bu model, korucu aileye yerleútirilen korunmaya muhtaç çocukların veli ya da vasisi dıúında kalan, kan ba÷ı bulunan akrabalar ya da çocu÷un iletiúim içinde oldu÷u veya tanıdı÷ı bakıcı, komúu gibi yakın çevresinde olan, tercih etmeleri halinde en az temel ana,

644_{Koruyucu Aile Yönetmeli÷i, m. 26.} 645

Taútekil, Koruyucu Aile Bakımı, s. 208.

646_{ùenocak, Bakım Yöntemleri, s. 196.} 647_{Koruyucu Aile Yönetmeli÷i, m. 4.}

baba e÷itimleri kapsamında e÷itim almıú kiúi ve ailelerin sa÷ladı÷ı bakım modelidir648. Bu modelde, öncelikle akrabalara ya da belli bir süredir devam eden ana-baba-çocuk iliúkisinin kuruldu÷u yakın çevre ailelerden uygun olanlara koruyucu aile olmaları yönünde teklifte bulunulur. Bu kiúilerin koruyucu aile olmak istemesi durumunda, yapılan sosyal inceleme sonucuna göre, koruyucu aile olmaları komisyonca uygun görülenler için yaú ve e÷itim koúulu aranmamaktadır649.

x Geçici Koruyucu Aile Modeli: Geçici koruyucu aile modeli sürekli de÷ildir. Bu ba÷lamda, geçici koruyucu aile modeli, acil koruma gereken ya da hakkında hizmet planı oluúturulmamıú ve kuruluú bakımına yerleútirilmemiú ya da kendisi için planlanan hizmet modelinden çeúitli nedenlerle henüz yararlandırılamamıú korunmaya muhtaç çocuklar için uygulanan yöntemdir. Geçici koruyucu aile modelinde, temel ana, baba e÷itimleri ve koruyucu aile birinci ve ikinci kademe e÷itimini almıú profesyonel kiúi ve aileler hizmet sunmaktadır. Sunulan hizmet ya da koruyucu aile olma birkaç gün ile en fazla bir ay arasında de÷iúmektedir650.

x Süreli Koruyucu Aile Modeli: Süreli koruyucu aile modeli, kısa sürede öz ailesi yanına döndürülme imkânı bulunmayan ya da kalıcı olarak aile yanına yerleútirilemeyen çocuklara, tercihen temel ana-baba e÷itimleri ve koruyucu aile birinci kademe e÷itimini almıú kiúi ve ailelerin sa÷ladı÷ı bakım modelidir651.

x Uzmanlaúmıú Koruyucu Aile Modeli: Söz konusu bu model, özel zorlukları ve ihtiyaçları olan çocuklara yardımcı olabilecek lisans e÷itimine sahip veya eúlerden birinin en az ilkö÷retim düzeyinde olmak üzere temel ana, baba e÷itimleri, koruyucu aile birinci ve ikinci kademe e÷itimlerini almıú kiúi ve ailelerin sa÷ladı÷ı bakım modelidir652.