Sosyal hukuk kavramı sosyal devlet kavramıyla sıkı bir şekilde bağlı bir kavram olup, düzenleyeceği alan açısından kapsam ve genişliğine göre tartışılmaktadır. Öncelikle bu kavrama giriş yapmak için sosyal devletin tanımına dikkat edelim. Sosyal devleti kısaca, “sosyal adalet ve sosyal güvenliği sağlamak ve herkes için insan haysiyetine yaraşır asgari bir hayat düzeyini gerçekleştirmekle yükümlü bir devlet olarak” tanımlamaktadır62.
Devletin sosyal barışı ve sosyal adaleti sağlaması amacıyla sosyal ve ekonomik hayata aktif müdahalesini gerekli ve meşru gören bir anlayış” olarak tanımlanan “sosyal devlet” diğer bir ifadeyle, herkese insan onuruna yaraşır asgarî bir hayat seviyesi63 sağlamayı amaçlayan bir devlet anlayışı olarak ifade edilebilir. Devlet ile endüstri toplumu ve işçi sınıfı arasındaki karşıtlıktan ortaya çıkan sanayi devriminin ürünü olan sosyal devlet64, devletin sosyal ve ekonomik hayata müdahalesi yoluyla, sınıf çatışmalarını yumuşatan ve millî bütünleşmeyi sağlamaya çalışan bir devlet anlayışıdır”65.
60 GÜZEL -OKUR, 2004. s. 7
61 MARSHALL, Thomas-BOTTOMORE, TOM.; Yurttaşlık ve Toplumsal Sınıflar. (Çev. A. Kaya), Gündoğan Yayınları, Ankara, 2000, s. 21.
62 ÖZBUDUN, Ergün; Türk Anayasa Hukuku, Ankara, 2005, s.102. 63 ÖZBUDUN, age. s. 104
64
HUBER, Ernest, Modern Endüstri Toplumunda Hukuk Devleti ve Sosyal Devlet,” AÜHFD, C.XXVII, S. 3–4, Ankara, 1970, s.34
Ülkede yaşanan olumsuzlukları asgari bir düzeye indirmeye çalışan sosyal devlet amacına ulaşmak için sosyal program uygulamaktadır. Sosyal güvenliğe insanların geleceğini garanti altına almak ve güvence sağlamak için sadece bir kurallar bütünü olarak değil, daha geniş manada sosyal program veya sosyal politika olarak bakmak daha doğru olacaktır. Nitekim, sosyal güvenlik kendisini oluşturan hukuk kuralları açısından bir hukuk dalı olmakla birlikte, sosyal politikanın bir parçası olarak sosyal risklere karşı korunma ve sosyal adaletin sağlanması için oluşturulan kural, ilke, yöntem ve önlemler bakımından bir sistemdir66. Sosyal güvenlik politikaları sosyal korumanın amaç ve hedefini, sistemler ise hem amaçları hem de amaçlara ulaşmak için oluşturulan özgün hukuksal teknikleri kapsar67.
Avrupa’da sistem Sosyal Güvenlik Hukukunu da içine alacak şekilde, tüketicinin, kiracının, çocukların, analığın, sağlığın korunması, işsizlere iş bulunması, eğitim, konut hakkı, gibi birçok sorunları da içine alacak şekilde “Sosyal Hukuk” olarak adlandırılmaktadır68. Örneğin, Alman Hukukunda, Sosyal Hukuka dâhil kanunların bir düzenleme çerçevesinde toplanması amacıyla 1970’lerde çalışmalar başlatılmış olup ve halen bu süreç devam etmektedir69. Sosyal hukuk kavramı çok geniş bir tanım olup, günümüz devletlerinde devlet, toplum ve hukuk düzeni bakımından oldukça büyük bir önem taşımakla birlikte tek anlamlı olmayan bu kavramın sınırlarının çizilmesinin kesin olarak mümkün olmadığı ve sosyal hukukun düzenlediği sosyal ilişkilerin çerçevesinin belirlenmesi hakkında doktrinin ortak bir noktada birleşmediği söylenmektedir70.
İnsanların sosyal korumasını sağlayan71 Sosyal Hukuk özellikle sosyal devlet ve sosyal politika kavramlarından yola çıkılarak tanımlanmaya çalışılmakta olup sosyal devlet prensibinin hayata geçirilmesini sağlayan hukuk dalı gibi sosyal
66 TUNCAY-EKMEKÇİ; 2008, s. 4–5 67 GÜZEL-OKUR; 2004. s. 2
68 SÖZER, Ali Nazım; Türkiye’de Sosyal Hukuk, İzmir, 1998, s. 25; TUNCAY-EKMEKÇİ, a.g.e. s. 5 69 CANİKLİOĞLU, Nurşen; Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa Gore Kısa Vadeli Sigorta Hükümleri, Çalışma ve Toplum dergisi, İstanbul, 2006/1, Sayı 8, s. 50
70
KODOMTSEVA, S.B.; Sosialnaya Zaşita Naseleniya, Moskva, 1999, s. 41
71 KOBETS, Nikolay; Sosialnoe Pravo İ Ego İstoçniki/Regulirovanie Sotsialnoy Sferı V Usloviyak Perohoda K Rınku, Moskva, 1999, s. 10
politika içerikli düzenlemelerin bütünü olarak tanımlanabilir.72 Başka bir ifadeyle, geniş anlamda ifade edilen sosyal güvenlik kavramının kapsamını çizmek kolay olmamakla birlikte73, bu kavram günümüzde “sosyal hukuk” adı verilen hukuk dalının düzenleme alanını ifade ettiği ileri sürülmüştür74.
Geniş anlamda toplumsal gerçekliklerin değiştirilmesi, ya da yeni bir toplumsal birlik yaratma, amacına yönelik kurallar bütünü seklindeki tanımlardan yola çıkılarak Sosyal Hukukun kapsamına kiracıların korunması, adli yardımda bulunma, borçlunun yaşamını sürdürebilmesi için zorunlu mallarının haciz dışı kalması, tüketicinin korunması gibi birçok konu girebilmektedir75. Aslında çok yönlü bir kavram olan Sosyal Hukuk güçsüzleri koruyan, kişiler arasında ekonomik farklılıkları gidererek fırsat eşitliği tanımaya çalışan bir hukuk dalı gibi, zayıfları ekonomik anlamda koruma için Vergi hukuku, Kira Hukuku, Usul Hukuku, Ceza Hukuku gibi birçok alanda kendini göstermektedir.
Genellikle Sosyal Hukuk kavramı Türkiye ve Azerbaycan’da tam olarak yerleşmediği için, Türkiye’de Sosyal Güvenlik Hukuku76, Azerbaycan’da ise “Sosyal Teminat Hukuku ” deyimleri kullanılmaktadır. Bazı görüşlerde sosyal koruma kavramı ile özdeşleştirilen sosyal hukuk “Sosyal Güvenlik Hukuku” olarak ifade edilmekte ve koruma hukukunun kapsamına çocukların, ailelerin, annelerin korunması, sosyal güvenlik, göç sorunları, istihdam, konut, himaye gibi birçok problemler dâhil edilmektedir77.
“Ulusal devletlerin çocukları” gibi olduğu ifade edilen Sosyal hukuk, her ülkenin kendisi tarafından oluşturulan ve bağımsız bir sosyal sistemin bulunduğu ve de ortak bir tarih olması anlamına geldiği, ama diğer ülkelerden etkilenmediği veya
72 SÖZER, Ali Nazım; Sosyal Sigorta İlişkisi, İzmir, 1991, s. 3 73 DEMİRBİLEK, Sosyal Güvenlik Sosyolojisi, s. 20
74 SÖZER, Sosyal Sigorta s. 7 75 SÖZER, Sosyal Sigorta s. 2-3 76 TUNCAY-EKMEKÇİ, 2008, s. 5 77
Aktualnıe Problemı Usileniya Sosialnoy Napravlennosti Ekonomiki Rossii-(Voprosı Teori İ Praktiki), Moskva, 1999, s. 314-315; MİRONOVA, Tamara; Pensionnoe Strahovanie V Konventsiyah MOT, “Sosialnaya Zaşita”, 1998, No: 2, s. 43-47
yabancı bir modelin öncelik etmediği anlamına gelmediği söylenebilir78. Toplumun sosyal korumasının teşkili ve gerçekleştirilmesi ile ilgili sosyal ilişkileri düzenleyen kurallar bütünü olarak sosyal hukuk çok yönlü bir hukuk dalı olarak cemiyette sosyal gerginliği azaltmaktadır79.
Günümüzde sosyal güvenlik inkişaf etmekte olup serbest piyasa şartları kapsamında nitelik değiştirmektedir. Mükemmel bir sosyal koruma sağlanması adı altında sosyal ilişkiler nitelik değişikliğine uğramakta ve yeni riskler ortaya çıkmaktadır. Değişim sosyal güvenlik teriminin sosyal hukuk terimi ile değiştirilmesine ve sosyal koruma gerektiren problemlerin tamamının bu sistem kapsamında çözümlendirilmesi doğru olacaktır.