Finansman Kaynağı Olarak Primler

Zorunlu sosyal sigorta finansmanını zorunlu devlet sosyal sigorta primleri oluşturmaktadır. “Sosyal Sigorta Hakkında” kanunun ilgili bölümünde zorunlu devlet sosyal sigorta hakkı sigortalamak için sigortacı kuruma verilen nakit finansmandır. Zorunlu devlet sosyal sigorta hakkı emek ödenişine oranla belirlenir ve sigorta eden ve sigorta olunanın vesaitleri hesabına ödenilir. (Md. 14)

Seçim usulü ile işbaşına gelen birimlerde, Аzerbаycаn Cumhuriyeti veya yabancı devletin yasalarına uygun olarak kurulmuş olan tüzel kişi statüsünde olan müessese, idare ve teşkilatlar, onların şube ve temsilcilikleri ve aynı zamanda başkasını sigorta eden şahıslar için % 22 oranında sigorta primi ödenmesi öngörülmüştür.

Tarım alanında uğraşan ve tarıma yaralı toprak sahibi insanlar da sigorta primi ödemeleri zorunlu olmuştur. Mülkiyetinde olan tarıma yararlı toprakları kullanan şahısların (kurulan tüzel kişiler ve aile işletmeleri489 üyeleri hariç) her biri için toprak ölçümünün her hektarına göre ülke üzere belirlenmiş olan minimum aylık emek hakkının490:

• Toprakların 1. Kalite grubuna göre %12 si • Toprakların 2. Kalite grubuna göre %8 si • Toprakların 3. Kalite grubuna göre %4 si • Toprakların 4. Kalite grubuna göre %2 si

488 _{NAĞIYEV- ELİRZAYEV- GULİYEV; 2001, s. 134}

489 _{Aile kendli/köy teserrüfatı- aile fertlerinin ve onlarla birlikte faaliyette bulunan şahısların bireysel} emeği ve mülkiyetinde veya icaresinde (icare-devlet emlakinin uzun süreli kiralanması)olan emlak esasında hukuki şahıs kurmadan köy yerlerinde üretim ve diğer faaliyetleri birlikte yapmaktır.

490 _{Minimum emek hakkı olarak ifade edilen asgari ücret mevzuatta en aşağı düzeyde belirlenir ve az} gelirli insanların refahını geliştirmek için her yıl mütemadiyen arttırır.

oranında, sigorta primi ödenmesi yasada düzenlenmiştir. Tarım ürünleri üretimi ile uğraşan tüzel kişiler için ise hesaplanmış emeğin ödenişi fonunun491 %23 miktarında prim hesaplanmaktadır. 2 Aile tarım işletmelerinin her üyesi için ülke için belirlenmiş minimum aylık emek hakkının492 % 6 ‘ı oranında sosyal sigorta pirimi ödenilir.

01 Ekim 2005 yılı “Sosyal Sigorta Hakkında” Kanuna İlave Ve Değişiklikler Edilmesi Hakkında” kanun yürürlüğe girdi. Yasanın getirmiş olduğu değişiklikler neticesinde belirli kategoride bulunan vatandaşların suni surette sosyal güvenlik sistemine getirmiş olduğu yük azaltılmış olduğu vurgulanmaktadır. Bu kategoriye tarım ekonomisine yararlı toprakları kullanan şahıslar, işletmecilikle uğraşan

şahıslar493 (sahipkarlar) mülki hukuki mukavele üzere çalışanlar vb. dâhil edilmektedir. Örneğin, tarım ekonomisine uygun topraklardan yararlanan şahıslar kalite derecesine göre toprağın her hektarına göre ülke üzere emeklilik hakkının hesaplanması için orta aylık emek hakkının494 %1-%6 oranına kadar zorunlu sosyal sigorta primi ödemekteydiler. Değişikliklerden sonra ise, zorunlu sosyal sigorta primi ülke üzere minimum asgari emek ücretinden hesaplanmaya başlandı ki, bu da ödenilen primlerin önemli derecede artmasına ve primlerle emeklilik hakkının arasındaki farkı azaltmaya sebebiyet verdi495.

Ücret karşılığı çalışanların (ev hizmetlisi, dadı, sekreter, sürücü gibi) çalışan kişilerin hesaplanmış aylık maaşının %20 faizi oranında pirim ödenmektedir. Yukarıda saymış olduğumuz kesim için her hangi bir gruba ait olduğu hakkında ayrıntı belirtilmemiştir. Ödenecek olan sigorta primlerini işveren onların adına ödeyecektir.

491 _{İşletmede ödenecek toplam brüt maaş}

492 _{Minimum emek hakkı olarak ifade edilen asgari ücret mevzuatta en aşağı düzeyde belirlenir ve az} gelirli insanların refahını geliştirmek için her yıl mütemadiyen arttırır.

493 _{Mülkiyetinde köy teserrüfatına/tarıma yararlı toprakları olan toprak mülkiyetçileri kendi} kendilerini ve kend/köy teserrüfatına yararlı toprakları istifade eden emek/çalışma gücüne sahip aile bireylerini (hukuki şahıs kuranlardan ve aile-kendli teserrufat biriminden başka) sosyal sigorta primini ödeyen Orta aylık maaşı hesaplanan toplam brüt maaşın işçilerin sayısına bölünmesi ile belirlenir.

Millet Meclisinin kararı ve Cumhurbaşkanı ferman ve serencamları (talimat) ile göreve tayin olunan şahıslar, devlet memurları, seçimle maaşlı görevlerde çalışanlar, ordu mensupları, savcılar, savcı yardımcıları, savcılık tetkikatçıları, iş aktı ile çalışanlar, sözleşme ile görev yapmakta olan ordu mensupları için brüt maaşın (hesaplanmış emek hakkının) % 3’ü oranında prim ödenilir. Bu oran baro üyeleri, noterler, serbest denetçiler (аuditоrlаr)496, serbest muhasebeciler için ise %20 olarak belirlenmiştir.

Telif hakkı ödeyen hukuki ve fiziki şahıslar için hesaplanmış olan telif bedelinin %15 oranında; mülki-hukuki nitelikli akitlerle çalışanlar için gelir kaynağından kesinti yapılmak üzere gelirin %25’i oranında, sigorta primi ödeneceği yer almaktadır.

Yabancı ülkelerde bağımlı veya bağımsız olarak faaliyette bulunan ve o ülkede zorunlu sosyal sigorta hakkı ödemeyen vatandaşlar için Azerbaycan Cumhuriyeti vatandaşları için ülkede belirlenmiş minimum aylık emek hakkı497 dikkate alınmıştır. Ülkede belirlenen minimum aylık maaşın % 80’i oranında sigorta primi ödenecektir.

Ticaret ve inşaat alanlarında bağımsız faaliyette bulunan fiziki şahıslar ülke üzere belirlenmiş minimum aylık emek hakkının %50 faizi oranında, diğer alanlarda bağımsız faaliyetlerde bulunan fizik şahıslar ise %20 oranında olan toplam miktarın;

• Bakü şehrinde %100’ü,

• Sumgayıt ve Gence şehirlerinde %90’ı • Diğer şehirlerde%80’i,

• İlçe merkezleri, diğer şehirler ve kasabalarda %60’ı,

496

Denetleyici, müfettiş

497 _{Minimum emek hakkı olarak ifade edilen asgari ücret mevzuatta en aşağı düzeyde belirlenir ve az} gelirli insanların refahını geliştirmek için her yıl mütemadiyen arttırır.

• Köylerde %50 oranında zorunlu sosyal sigorta hakkı ödenilir.

Sigorta primleri diğer ödenişlerle aynı zamanda, ancak bir sonraki ayın 15’den geç olmayarak tam, nakit veya nakit olmadan hesaplaşma kuralıyla ödenmesi gerekir. Telif hakları ödemesi üzerinden yapılan kesintiler hesap yapıldığı tarihten bir sonraki tarihin 15’ne kadar ödenilir. Sigorta primleri ödenilmedikte veya ödemeler geciktiği durumda aşağıdaki şekilde tahsil edilir:

Sosyal sigorta primi kanunda belirlenmiş yasal süreler zarfında ödenmediği takdirde kurum yasal olarak hesaplanmış primlerin ve uygulanmış cezanın 5 gün içinde ödenmesi için sigorta edene uyarı göndermektedir.

Sigorta primleri ve cezası sigorta eden tarafından uyarıda bildirilmiş sürede ödenilmediği halde kurum sigorta edenin cari, döviz ve diğer hesaplarından primleri ve tatbik edilen cezayı kurumun hesabına alınması için banka veya finans kurumuna icra emri niteliğinde Serencam (Talimat) gönderilir.

Sigorta edenin hesaplarında yeteri kadar primi karşılayacak mevduat bulunduğu takdirde kurum tarafından gönderilen Serencam (Talimat) banka veya finans kurumu tarafından Serencamın (Talimat) tebliğ edildiği gün uygulamaya konur ve icra edilir.

Sigorta edenin döviz hesabına gönderilen ödeme emrine göre Merkez Bankasının belirlediği kur üzerinden hesaptaki paranın % 105’i üzerine tedbir konulur ve sigorta edene bilgi verilir. Döviz hesabı sigorta eden tarafından milli paraya dönüştürüldükten sonra tahsil edilerek tahsilâtı kurumun hesabına ödenir. Sigorta edenin cari, döviz ve diğer hesaplarında yeterli olarak mevduat bulunmadıkta veya sosyal sigorta prim borcunu ve cezasını ödemeye yetmediği durumda kurum tarafından gönderilen Serencam (Talimat) ilgili bankada bekletilir ve hesaba para akışı olduğu zaman uygulanır. Bu bekletme sonucu 90 gün içinde ödeme olmazsa Serencam (Talimat) iade edilir ve bu Serencam (Talimat) işlevini yitirdiği için bu borcun tahsili mahkeme yoluyla uygulanır. Ödeme emrine (serencam) göre

borçlunun birkaç hesap üzerinden yanlışlıkla aynı zamanda kesinti yapıldığı taktirde fazladan alınmış miktar derhal hesaba iade edilir.

Mecburi devlet sosyal sigortası alanında idare etmeyi sağlayan kurumun uygulamış olduğu cezalar sonucu elde edilen gelirlerin %30’unu işçilerin maddi olarak heveslendirilmesi ve maddi-teknoloji gücünün geliştirtmesine sarf edilebilme yetkisi vardır.