Sivil Toplum Kuruluşları

Dünyada mikrofinansın gelişiminde kâr amacı gütmeyen STK’ların önemli bir yeri vardır. Küçük işletmeler yerine daha yoksul kesime yönelik finansman imkânı sağlamaktadırlar. Türkiye’de de gerçek anlamda ilk mikrofinans uygulamaları STK’lar ile başlamıştır.

1.15.3.3.1. Türkiye Kalkınma Vakfı

Türkiye Kalkınma Vakfı (TKV), kırsal kesimde yoksulluğun giderilmesi, tarımsal ve kırsal kalkınmayı desteklemek amacıyla 1969 yılında kurulmuştur. Kendisine, ‘katılımcı kırsal

kalkınma projeleri yoluyla kırsal alanda kaynak yoksulu hanelerin gelir düzeyi ve yaşam kalitesini artırmak ve yoksulluğu gidermeyi’ misyon olarak belirleyen TKV’nin amaçları

52 http://www.gap.gov.tr/kadinin-guclendirilmesinde-yenilikler-asama-2-sayfa-81.html, Erişim Tarihi: 10.06.2016

83

şunlardır; gelir getirme ve üretim araçlarına sahip olma fırsatı yaratacak faaliyetler geliştirmek, birey, hane ve toplulukların yönetsel, örgütsel ve teknik beceriler kazanmasına yardımcı olmak, hedef grupların örgütlenme ve katılım kapasitelerini geliştirmek, çevre bilincini geliştirmek ve çevreyi koruma ve değerlendirme kapasitesini artırmak. TKV’nin ana hedef grubunu küçük çiftçiler ve kaynak yoksunu hanehalkı oluşturuken, kadın ve gençlere özel önem verilmektedir53.

TKV ilk kurulduğunda faaliyetleri kırsal kesimdeki çiftçilere yönelik sosyal yardımla sınırlıyken, özellikle 1973 yılından sonra başta Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri illeri olmak üzere ülkenin farklı illerinde kapsamlı kalkınma projeleri yürütmüştür. İnsanların gelir getirici getirici faaliyetlerde bulunmaları için hem temel ihtiyaç malzemelerinin tedariki hem de teknik bilgi ve pazarlama desteği sunmaktadır. Kırsal kesimdeki insanların ekonomik ihtiyaçlarını kendi kaynaklarından (özkaynak, hibe ile krediler) karşılarken, aynı zamanda insan kaynaklarının gelişimi için mesleki eğitimler de vermektedir. Hayvancılık (Et ve Yumurta Tavukçuluğu, Süt ve Besi Hayvancılığı, Tavşancılık, Arıcılık, Koyunculuk), Bitkisel Üretim (Bahçe ve Tarla Üretimi, Bağ Üretimi, Sera Üretimi), El Sanatları(Halıcılık, Kilimcilik), İpek Böcekçiliği yanında, Gıda Teknolojisi (Peynir Üretimi, Bal ve Türevleri Üretimi, Konserve ve Sebze Kurutma) alanlarında verilen eğitimler ilk etapta kavramsal temelde başlatılmış daha sonra pratiğe yükseltilmiştir.

TKV tarafından arıcılık ve tavukçuluk alanlarına özel önem verilmiş ve piyasadaki büyük rakipler karşısında dezavantajlı durumda olan küçük üreticilerin ürünlerinin birleştirilerek güçlendirilmesi sağlanmıştır. Bu yaklaşım ile TKV tarafından hayata geçirilen “KÖY-TÜR” markası Türkiye tavukçuluk sektöründe önemli bir yer edinmiştir. Fakat KÖY-TÜR markası 2000’li yıllarda yaşanan krizler nedeniyle faaliyetlerine son vermiştir54.

TKV’nin büyük başarı sağladığı gelir getirici alanlardan diğeri de arıcılık sektörüdür. 1996-2002 yılları arasında TKV tarafından "Girişim Destek Fonu" olarak adlandırılan ve

53http://www.tkv-dft.org.tr/TR,7/kurumsal.html, Erişim Tarihi: 10.06.2016

84

mikrofinans özelliği taşıyan kırsal kredi mekanizması uygulanmıştır. Bu çalışma ile ağırlıklı olarak ve özellikle dar gelirli ve yeni başlayan bal üreticilerine ayni kredi sağlanmıştır55.

1.15.3.3.2. Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı ve Maya Mikro Ekonomik Destek İşletmesi

Türkiye’deki ilk mikrofinans uygulamalarından biri KEDV tarafından kurulan Maya Mikro Ekonomik Destek İşletmesi’dir. 1986 yılında kurulan KEDV kendisini, “… dar gelirli

kadınların yaşam kalitelerini ve ekonomik durumlarını iyileştirmelerine destek olmak ve yerel kalkınmada liderliklerini güçlendirmek amacıyla kurulmuş, kâr amacı gütmeyen bir sivil toplum örgütü56” olarak tanımlamaktadır. Hedef kitlesini dar gelirli, yoksul kadınlar oluşturmakta ve bu kesime yönelik hem maddi hem de manevi destekler sunmaktadır. KEDV, mikrofinans faaliyetlerinde bulunmak için 2002 yılında bir iktisadi işletme olarak MAYA’yı kurmuştur. MAYA kendisini “Türkiye’nin ilk mikrokredi kurumu57” olarak

tanımlamaktadır.

MAYA’nın hedef kitlesini gelir getirici bir faaliyette bulunmak isteyen kadınlar oluşturmaktadır. Genellikle bu kadınların yaptıkları işler ticaret (%66), üretim (%26) ve hizmet (%8) sektörlerindeki küçük girişimlerdir ve kadınların %74’ü işlerini evden yürütmektedir58. MAYA bu hedef kitleye yönelik mikrokredi imkânları sağlamaktadır. Bunun için mikrofinansta sıklıkla kullanılan gruba dayalı finansman metodunu benimsemişler ve bu gruplara “Dayanışma Grupları” ismini vermişlerdir. Bir nevi sosyal teminat görevi gören bu gruplar 3 ile 5 üyeden oluşmakta ve üyeler birbirlerinin borçlarından sorumludurlar. Grup oluşturmanın kredi riskini azaltmanın yanında diğer finans dışı olumlu etkileri MAYA’nın internet sitesinde şu şekilde belirtilmiştir: “Dayanışma Grupları, hem

Maya’ya bir tür sosyal teminat sağlayarak riskini azaltır, hem de kadınların sorunlarını

55http://www.tkv-dft.org.tr/TR,56/aricilik-faaliyetlerimiz.html, Erişim Tarihi: 10.06.2016

56http://www.kedv.org.tr/hakkimizda/, Erişim Tarihi: 29.07.2018

57http://www.kedv.org.tr/maya/, Erişim Tarihi: 29.07.2018

85

paylaşmaları ve birbirlerine destek olmaları için bir zemin sağlayarak toplum içindeki dayanışmayı güçlendirir.”59

MAYA’nın çeşitli kredi ürünleri mevcut olmakla birlikte ilk kredi tutarı 100 ile 800 TL arasında tutulmaktadır. Sonraki alınan kredilerde miktar %25’e kadar artabilmektedir. Kredilerin vadesi 6-12 ay olmakla birlikte birçok MFK’da olduğu gibi haftalık taksitler halinde geri ödemeler yapılmaktadır. Finansal açıdan sürdürülebilirliğini sağlamak için MAYA, verdiği krediler üzerinden bir hizmet bedeli almaktadır. MAYA günümüzde Kocaeli, Sakarya ve Eskişehir’de faaliyet gösterirken, bugüne kadar 11 milyonun üzerinde krediyi 12 binden fazla kadına vermiştir60.

1.15.3.3.3. TİSVA - Türkiye Grameen Mikrofinans Programı61

TGMP, TİSVA tarafından 2003 yılında kurulmuş kâr amacı gütmeyen iktisadi bir kuruluştur ve kendisini “Türkiye’deki ilk ve tek mikrofinans kuruluşu”⁶² olarak tanımlamaktadır. Temel amacı yoksullukla mikrofinans yoluyla mücadele olan TGMP’nin Grameen Trust ile işbirliği bulunmakta ve Türkiye’de 61 ilde 91 şubesiyle 39 binin üzerinde üyeye mikrofinans hizmeti sunmaktadır. Hedef kitlesinin tamamını kadınlar oluşturmaktadır ve bunun gerekçeleri olarak şu hususlar gösterilmektedir:

“i) Türk toplumu kadınlar için daha az ekonomik fırsat sunma eğilimindedir. TGMP bu eğilimi tersine çevirmek istemektedir.

ii) Sayısız çalışma, kadınların ev bütçesi ve ailenin finansal istikrarı üzerindeki önemini göstermektedir.

59http://www.kedv.org.tr/maya/borc-verme-metodolojisi/, Erişim Tarihi: 29.07.2018

60http://www.kedv.org.tr/maya/, Erişim Tarihi: 29.07.2018

61 Modellerin oluşturulması aşamasında TGMP’den genel müdür yardımcıları ve bölge sorumlusu ile mülakatlar yapılmış, programın işleyişine ilişkin hususlar modelle ilgili kısımlarda belirtilmiştir. Bu sebeple, TGMP’ye ilişkin genel bilgiler bu bölümde sunulmaktadır.

86

iii) Bangladeş’deki Grameen Bankası modelini benimseyen TGMP, kadınların borçlarına daha sadık olduğu için yatırım yapılabilir bir nüfus olduğunu düşünmektedir.”63

MAYA’dan farklı olarak TGMP bilgi paylaşımına oldukça açıktır. Kuruluş ile ilgili detaylı finansal tablolardan, üyelerin başarılarına kadar birçok bilgi herkese açık olarak internet sitelerinde bulunmaktadır.

TGMP’nin kurucusu olan Aziz Akgül, nihai hedeflerini “kredi alan aşırı yoksulların, yoksulluk sınırı üzerine çıkarılarak birer küçük işletme sahibi olmaları” şeklinde belirlerken, karşılıksız hibe şeklindeki yardımların insanlarda dilencilik kültürünün yaygınlaşmasına neden olduğunu ve bunun da faydalı olmadığını ifade etmektedir (Akgül, 2006, s. 3). Bu bakış açısıyla TGMP, herhangi bir teminat ve belge istemeden, yoksullara yönelik borca dayalı finansman ürünleri geliştirmiştir. Bu ürünler ve özellikle Tablo 8’de sunulmaktadır.

Tablo 8:

TGMP'nin Kredi Ürünleri ve Özellikleri

Kredinin Türü Özellikleri

Temel Kredi

TGMP’nin ana mikrokredisidir. Eski ve yeni mikrogirişimciler için geçerli olan ilk mikrokredi türüdür. Yeni mikrogirişimciler için 100 TL ila 1.000 TL arasında mikrokredi verilebilmektedir. Mikrokredi geri ödemesi 46 hafta boyunca yapılır.

Girişimci Kredisi

Küçük miktardaki mikrokredi yerine daha büyük bir iş kurulmasını sağlayan mikrokredi miktarını ifade eder. TGMP’nin yetenekli, başarılı, çalışkan aynı zamanda vergi mükellefi olan mikrogirişimciler için 1.000 TL'den 5.000 TL'ye kadar verilen ve mikrokredi geri ödemesi 46 hafta boyunca yapılan ürünüdür.

Hayvancılık Kredisi

Hayvan yetiştiriciliği yapmak isteyen mikrogirişimciler için 2.000 TL’ye kadar verilen ve geri ödemesi 26 hafta boyunca yapılan mikrokredi türüdür. Sosyal Kalkınma

Kredisi

Mikrogirişimcilerin aldıkları mikrokredilerin yanında, kendilerine ek gelir getirici ticari faaliyetlerde bulunmaları için sunulan, temizlik ürününden kozmetiğe kadar 15 çeşit ürünün içerisinde bulunduğu mikrokredi türüdür ve geri ödemesi 46 hafta boyunca yapılır.

İletişim Kredisi

Mikrogirişimciler kullandıkları mikrokredilerin yanında, teknolojik olarak da gelişimlerini sağlamayı amaçlayan mikro kreditürüdür. Üyeler bu mikrokredi çeşidi sayesinde günümüz teknolojisinde kullanılan akıllı telefonlara sahip olabilmektedir. Mikrokredi geri ödemesi 46 hafta boyunca yapılmaktadır.

Kaynak: http://www.tgmp.net/tr/sayfa/hizmetlerimiz/84/0, Erişim Tarihi: 29.07.2018

87

TGMP, üyelerine sadece mikrokredi değil bunun yanında mikrosigorta⁶⁴ ve mikrokonut sigortası ürünleri sunmaktadır. Bu ürünlerle program üyeleri çok düşük primler ödeyerek kendilerini ve ailelerini beklenmedik durumlar karşısında sigortalatmaktadır. Aynı zamanda mikrogirişimciler, TGMP nezdindeki hesaplarına gönüllü olarak haftada en az 1 TL yatırmaları için de teşvik edilmektedir.

TGMP kendisine kredi başvurusu yapacakların, ilk olarak bir iş fikrine sahip olmalarını ve 5 kişiden oluşan bir grup oluşturmalarını istemektedir. Grup üyelerinin yakın akraba olmamasını, tanıdık çevrelerden olan kadınlardan oluşmasını şart koşmaktadırlar. Kredi başvurusunda bulunan kadınlar üç günlük bir eğitime tabi tutulmakta ve sonrasında ilk etapta maksimum 1.000 TL tutarında kredi verilmektedir. Bu kredilerin geri ödemeleri haftalık taksitler halinde 46 haftada yapılmaktadır. Aldıkları kredileri başarılı bir şekilde geri ödeyen üyeler daha yüksek tutarlarda kredi kullanmaya hak kazanmaktadırlar65.

TGMP, kamu bilgilendirmedeki şeffaf yapısı ile dikkat çekmektedir. Belki de başarısının arkasındaki en büyük etkenlerden biri budur. Finansal raporlarını66 internet sitelerinden haftalık ve aylık periyotlarla paylaşmaktadır. Ayrıca dünyanın önde gelen denetim şirketlerinden PWC’ye faaliyetlerini yıllık olarak denetletmekte ve bu denetim raporlarını internet sitelerinde ilgililerin istifadesine sunmaktadırlar. Tüm bunlar, özellikle bağışçıların ve denetim otoritelerinin güven duygularını güçlendirmektedir.

64 TGMP tarafından sunulan mikrosigorta ürününün özellikleri ve detaylar için bakınız:

http://www.tgmp.net/tr/sayfa/mikro-sigorta-nedir-/129/1, Erişim Tarihi: 29.07.2018

65http://www.tgmp.net/tr/sayfa/nasil-mikro-kredi-alinir--/132/1, Erişim Tarihi: 29.07.2018

66 TGMP’nin finansal verilerine ulaşmak için bakınız: http://www.tgmp.net/tr/finansal-veriler/0, Erişim Tarihi: 29.07.2018

88

Tablo 9:

Güncel Rakamlarla TGMP (Temmuz, 2018)

Şube Sayısı 90

Mikrokredi Alan Girişimci Sayısı 31.281

Mikrokredi Bekleyen Girişimci Sayısı 4.061

Toplam Mikrokredi Dağıtımı (TL) 764.083.008

Mikrokredi Portföyü (Yıllık Bakiye, TL) 46.975.681

Çalışan Sayısı 196

Kaynak: TGMP’nin sunumundan araştırmacı tarafından derlenmiştir.

http://tgmp.net/tr/sayfa/sunumlar/118/0, Erişim Tarihi: 30.07.2018

TGMP’nin Temmuz 2018 itibariyle Türkiye genelinde şube sayısı 90, mikrokredi ile desteklenen müşteri sayısı ise 31.281’e ulaşmıştır. 4.061 üye de mikro kredilerini almayı beklemektedir (Tablo 9). Kurulduğu günden Temmuz 2018’e kadar TGMP üyelerine 764 milyon TL’den fazla mikrokredi sağlamış, ilgili yıl içerisinde ise şu ana kadar verdiği kredi tutarı 47 milyon TL’ye yakındır. TGMP’nin şubelerde ve genel merkezde farklı pozisyonlarda görevli çalışan sayısı 196’dır.

89