İslami ve Konvansiyonel Mikrofinansın Benzerlikleri ve Farklılıkları

İslami mikrofinans ile konvansiyonel mikrofinansı karşılaştırdığımızda bazı noktalarda benzerlikler olduğunu görmekteyiz. İki sistem de ekonomik kalkınma ve sosyal amaçlara odaklanmaktadır. Yoksul insanların daha iyi bir hayat sürmesini, içinde bulundukları ekonomik sıkıntıdan kurtulmalarını, gelirlerinin artmasını, yoksulluğun azaltılmasını amaçlamaktadır. Bunu yaparken de girişimciliği, risk paylaşımını teşvik etmektedirler. Yoksulların da fırsat sunulduğunda başarılı olacaklarını, mevcut durumlarının bir destek ile pozitif yönde değişebileceğini göstermeye çalışmaktadırlar. İkisi de yoksulların finansal sisteme entegre olmasını, finansal katılımı hedeflemektedir (Obaidullah, 2008a, s. 10). İslami mikrofinans ile konvansiyonel mikrofinansın benzerliklerinin yanında bazı noktalarda önemli ayrımlar bulunmaktadır. İkisi arasındaki farklar Tablo 11’deki gibi özetlenebilir:

Tablo 11:

İslami ve Konvansiyonel Mikrofinans Arasındaki Farklar

Kategori Konvansiyonel Mikrofinans İslami Mikrofinans

Yoksulların

sınıflandırılması ve en yoksullar

Yoksulluk tek kategoridir ve en yoksullar dışarıda bırakılmıştır.

İki Seviye:

- Sosyal güvenliğe ve zekâta ihtiyaç duyan çok fakirler - Devam eden

mikrogirişimleri için finansman sağladığında daha iyi bir durumda olacak kısmen fakirler En yoksullar zekâtın mikrofinansa entegrasyonu ile dâhil edilmiştir.

Finansman yönetimi Borca ve faize dayalı yaklaşım

Kâr-zarar paylaşımına dayalı, faiz ve belirsizlik (garar) içermeyen İslami finansal araçlar

Hedef kitle Yoksullar / kadınlar En yoksullar / aile

Fonun transferi Nakit verilir. Mal alım-satımı yapılır.

99 Kadının

hedeflenmesinin

gerekçesi ^{Kadının güçlendirilmesi}

Kadınların zaman açısından daha ulaşılabilir olması Fon kaynakları ^{Müşterilerin tasarrufları ve dış}

kaynaklar (sponsorlar, devlet gibi)

Müşterilerin tasarrufları, dış kaynaklar ve İslami hayır kaynakları (zekât, sadaka gibi)

Geri ödememe riski

karşısındaki yöntem ^{Grup/akran baskısı ve tehdidi}

Grup/merkez/akraba garantisi ve İslam ahlakı Sosyal gelişim

programları ^{Seküler (veya İslami olmayan),} davranışsal, etik ve sosyal gelişim ^{Dini (davranışsal, etik ve} sosyal özellikleri de içeren)

Kaynak: Obaidullah (2008, 11-12), Ahmed (2002, 41)

İslami mikrofinans ile konvansiyonel mikrofinans arasındaki farklara yöntem açısından baktığımızda en büyük fark faizsizlik prensibidir. Konvansiyonel mikrofinansta finansman faizli borca dayalıdır. Verilen kredi sonrasında anapara, faizi ile birlikte belirli vadede geri ödenmektedir. Ayrıca verilen krediler için istenen faiz genellikle çok yüksektir. Bu durum zor zamanlarda mikrofinans müşterilerinin bazen finansal olarak daha da kötü bir duruma düşmesine neden olabilmektedir. İslami mikrofinansta ise kâr-zarar paylaşımı esası bulunmaktadır ve sermaye maliyeti ile projenin kârı arasında ilişki bulunmaktadır. Müşterinin ödeyeceği tutar projenin kârına ve zararına göre değişmektedir. Bununla birlikle İslami MFK’lar borca dayalı sabit ödemeli krediler de verebilmektedir, fakat bunlardan kaynaklanan negatif risk konvansiyonel mikrofinansa göre daha düşüktür. Çünkü İslami mikrofinansta muhtemel yükümlülüğün yerine getirilememesi durumunda borca bileşik faiz işlememektedir (Obaidullah ve Khan, 2008, s. 7). Ayrıca para nakit verilmek yerine, çünkü İslam’a göre para alınıp satılan bir meta değil değer ölçüsüdür, bir mal transferi gerçekleştirilir. Bu nedenle İslami mikrofinanstta nakit ihtiyaçlar, üzerine fazlalık konularak karşılanamaz. Bunun yerine İslam’daki bağış yöntemleri olan zekât, sadaka ya da karz-ı hasen ile borç verme kullanılır. Bu yöntemler (zekât, sadaka, vakıf gibi) ile sağlanan fonlar konvansiyonel mikrofinansta bulunmamaktadır (Khalifa, 2014, s. 5). Paranın nakit temin edilmek yerine bir varlığın finansmanı için kullanılması gelir getirmeyen faaliyetlere harcanmasını da engellemektedir (Ahmed, 2004a, s. 123).

100

Hedef kitle açısından bakıldığında İslami mikrofinans ile konvansiyonel mikrofinans arasındaki farklılıkların başında, "en yoksulların” da hedeflenmesi gelmektedir. Konvansiyonel MFK’lar yoksul kesim içerisinde en üst seviyede bulunan, kendine yetebilecek seviyeye çıkması en kolay olan kesimi hedefledikleri ve en yoksul kesime finansman sağlamadıkları için eleştirilmektedir. Bu kesim konvansiyonel MFK’lar tarafından dışarıda bırakılmaktadır. İslami mikrofinansta ise en yoksul kesim de yukarıda bahsedilen İslam’daki hayır metotları (zekât, sadaka gibi) ile sisteme dâhil edilmektedir. Kadının konumu ile ilgili de aralarında bir farklılık bulunmaktadır. Konvansiyonel MFK’lar kadının güçlendirilmesini hedeflerken, İslami MFK’lar sadece kadınları değil aileyi hedeflemektedir. Bazı ülkelerde mikrofinans programının sadece kadınlara sunularak, kadının güçlendirilmesinin vurgulanması hassas bir konu olabilmektedir. Bu nedenle, “kadının güçlendirilmesi” yerine “ailenin güçlendirilmesi” kavramı bu ülkelerde İslami MFK’lar tarafından kullanılmaktadır (Obaidullah ve Khan, 2008, s. 8). İslami mikrofinansta kredi alan kadın ile birlikte eşi de sözleşmeyi imzalamakta ve ikisi de geri ödemeden sorumlu olmaktadır. Kredinin kadına verilmesindeki en önemli sebep, daha ulaşılabilir olmasıdır. Çünkü genellikle ailedeki erkek birey işte olurken, kadınlar haftalık toplantılara katılmak için daha müsait olabilmektedir (Ahmed, 2002, s. 39-40). Kadının yerine ailenin hedeflenmesi, konvansiyonel mikrofinansa yönelik yapılan eleştirilerden biri olan ters seçim ve ahlaki tehlikenin azaltılmasını sağlamaktadır (Ahmed, 2004a, s. 123).

Son bir farklılık, manevi (dini) motivasyon ve sosyal gelişim programları olarak sınıflandırılabilir. İslami MFK’lar, konvansiyonel mikrofinansta çok fazla dikkate alınmayan ahlaki/manevi duygulara daha fazla önem vermektedir (Riwajanti, 2013b, s. 255). Kredinin geri ödenmesinde konvansiyonel mikrofinasta gruba dayalı akran baskısı kullanılmakta ve bu yöntemin oldukça başarılı olduğu görülmektedir. Fakat Chapra (2000, s. 25), kapsamlı bir şekilde insanın refahını gerçekleştirmek isteyen sistemlerin dini değerleri ve motive edici güçleri göz ardı etmemesi gerektiğini belirtmektedir. Bu nedenle, İslami MFK’larda mikrofinanstaki grup baskının yanında İslam ahlakı da eklenmektedir. Bu yolla, mevcut sosyal sermayenin kullanılmasının yanında pratik olarak verilen eğitimlerle sosyal sermaye de oluşturulmaktadır (Hassan, 2014, s. 85). Kişinin borcunu geri ödemesinde İslam ahlakının,

101

emirlerinin ve yasaklarının etkisi olmaktadır. Müşteri tarafının yanında İslami MFK çalışanları üzerinde de İslam ahlakının etkisi görülebilmektedir. Çalışanlar ücretlerinin yanında, insanlara faydalı olan bir işte aracılık yapmanın İslam dinindeki önemini de bilerek daha etkin olmakta ve işten kaçınma azalmaktadır (Ahmed, 2002, s. 40). Sosyal gelişim programlarının içerisine de İslamın ahlak kuralları, emirleri ve yasakları eklenmiştir. Sonuç olarak, İslami mikrofinans ile konvansiyonel mikrofinans bazı noktalarda benzerlik gösterse de yöntem, hedef kitle ve manevi boyutta farklılık taşımaktadır. Tüm bu faktörler, İslami MFK’ların kârlılığını ve finansal kapasitesini artırmaktadır (Ahmed, 2004a, s. 124). Şöyle ki, ailenin hedeflenmesi ve varlığa dayalı finansman ile asimetrik bilgi sorununun önüne geçilmekte, dini yükümlülükler, manevi baskı ile de kredilerin geri ödenme oranları yükselmektedir.