BDDK’nın Mikrofinansman Kuruluşları Hakkında Kanun Tasarısı

2000’li yıllarda mikrofinansa yönelik dünyada artan ilgi ile birlikte Türkiye’de de BDDK MFK’lar ile ilgili 20.10.2002’de bir basın açıklaması yapmıştır. Açıklamada; KOBİ’lerin

65

ekonomik durgunluğun ortadan kaldırılmasındaki rolü ve bu işletmelerin teşvik edilmesi, faaliyetlerinin yeniden canlandırılması çalışmalarının başarıya ulaşmasında finansman kolaylığı sağlanmasının önemi vurgulanmıştır. KOBİ’lerle birlikte mikro girişimcilerin teşvik edilmesinin istihdam sorununun çözümüne de önemli bir katkı sağlayacağı belirtilmiştir. Yeni kurulacak mikroişletmelere finansman sağlanmasına yönelik oluşumlara yasal bir zemin hazırlanması amacıyla MFK’lara yönelik yasal altyapının hazırlanması için BDDK bünyesinde çalışmaların sürdürüldüğü ifade edilmiştir (BDDK, 2002). 2002 yılında yapılan açıklama ile belirtilen yasal düzenlemeye ilişkin çalışmalar 16 Mayıs 2003 tarihinde tamamlanmış ve BDDK tarafından hazırlanan ‘Mikro Finansman Kuruluşları Hakkında Kanun Tasarısı Taslağı’ ilgili Devlet Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığı’na gönderilmiştir (BDDK, 2003).

Bu taslak Türkiye’de mikrofinans sektörünün gelişmesi için çok önemli bir adım olarak görülmüş ve Resmî Gazete’nin 28 Ekim 2003 tarihli 25273 sayılı mükerrer sayısında yayımlanan 2004 Yılı Programı’nda “istihdam yaratacak olan küçük ölçekli projelerin

mikrokredi kuruluşları aracılığı ile desteklenmesine yönelik çalışmalar başlamış ve bu çerçevede mikrofinans kuruluşları ile ilgili yasa tasarısı taslağı hazırlanmıştır.” (Resmî

Gazete, 2003) şeklinde vurgulanmıştır.

Taslak Kanun’da²⁸ MFK’lar “Mikrofinans kuruluşu ismi ile kurulan ve Kanuna uygun olarak

mikrogirişimcilere ayni veya nakdi finansman sağlamak amacıyla faaliyet gösteren kuruluşlar” olarak, mikrogirişimciler ise “ekonomik faaliyetleri nakit sermaye yerine kendi işgücüne dayanan ve gelirleri geçimlerini karşılamakta yetersiz kalan ya da sadece asgari oranda karşılayan gerçek kişi girişimciler” şeklinde tanımlanmıştır (Madde 2).

28 BDDK’nın sitesinden Türkçe taslak metni kaldırıldığı için 16.06.2016 tarihinde

www.tmsf.org.tr/.../DraftActMicroFinancingInstitutions.doc adresinden temin edilen İngilizce Taslak Kanun maddeleri araştırmacı tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir.

66 Taslak Kanun’da öne çıkan maddeler şu şekildedir:

i) Anonim şirket şeklinde kurulacak iki çeşit MFK öngörülmekte ve minimum sermaye miktarı ikisi için farklı tutarlarda belirlenmektedir. Birinci gruptakiler sadece mikrokredi verebilecek ve minimum 5 trilyon TL (3,4 milyon USD²⁹) sermayeye sahip olacak, ikinci gruptakiler ise mikrokredi vermenin yanında mevduat da toplayabilecektir (Madde 3). Bunların sermayesinin ise ilk gruptakilerin iki katı yani 10 trilyon TL olması (6,8 milyon USD) gerekmektedir (Madde 8).

ii) Siyasi parti, kooperatifler, birlikler, dernekler, vakıflar, cemiyetler, yerel yönetimler, ayrıca belirtilen bu yapılar tarafından kurulmuş ya da kurum ve şirketler, emeklilik fonlarının MFK’larda direkt veya dolaylı pay sahibi olması yasaklanmıştır (Madde 3). Çok geniş bir kesimi içeren bu madde ile neredeyse sadece gerçek kişilerin ortak olması amaçlanmıştır.

iii) Bağış özelliği taşıyan kaynakların toplam miktarı, MFK tarafından gerçek kişi veya yurtiçinde ya da yurtdışındaki tüzel kişiden temin edilen ödenmiş sermayeyi, geçemeyecektir (Madde 3). Mevduat kabul eden MFK’ların toplam mevduat tutarı sermayesinin üç katını aşamayacaktır. Ayrıca toplanan mevduatlar, mevduat sigortası kapsamına alınmayacaktır (Madde 8).

iv) Mikrogirişimciye verilen kredi tutarında üst limit 5 milyar TL (3.500 USD), mikrogirişimci gruplarına ise 20 milyar TL (14.000 USD) olarak sınırlandırılmıştır (Madde 7).

v) MFK’ların şu faaliyetleri gerçekleştirmesi yasaklanmıştır: a) mikrogirişimciler dışındaki gerçek ya da tüzel kişilere nakit ve ayni kredi çıkarma, b) kredi kartı verme, çek hesabı açma, çek defteri düzenleme, c) yabancı para işlemi yapma, d) ortaklık kurma ya da mevcut bir ortaklıkta pay sahibi olma, e) BDDK tarafından belirlenen büyüklük ve sayıyı aşan miktarda gayrimenkul edinme (Madde 9).

29 2003 yılında TL’den 6 sıfır atılmadığından gerekli sermaye tutarları çok yüksek görülmektedir. Daha sağlıklı değerlendirme yapılabilmesi için Taslak Kanunun hazırlanıp Bakanlığa sunulduğu tarih olan 16.05.2003 tarihli TCMB döviz alış kuru (USD/TL= 1.489.884) kullanılarak USD karşılıkları yazılmıştır.

67

vi) MFK’lar damga vergisi ve bankacılık işlemleri vergilerinden muaf tutulmaktadır (Madde 16).

BDDK tarafından hazırlanan kanun taslağı MFK’ların kurulmasına ve yasal mevzuata kavuşmasında önemli bir adım olarak görülmekle birlikte mevcut çalışmaya yönelik yapılan eleştiriler şu şekildedir:

i) Özellikle mevduat kabul eden MFK’lara yönelik konulan minimum sermaye tutarı, birkaç kuruluş tarafından mikrofinans hizmetinin sunulduğu bir ülke için oldukça yüksektir (Burritt, 2003, s. 36). Bu nedenle çok az MFK’nın kurulması mümkün olacaktır. Oysa ki bu kuruluşların sayısının fazla olması düşük gelir grubundakilere o kadar fazla finansman sağlanması demektir (Çizakça, 2003).

ii) Sermayedar yapısına yönelik olan maddeler ile STK’ların MFK’larda hissedar olması engellenmektedir. Fakat dünya uygulamalarında birçok STK’nın daha sonra mikrofinans bankasına dönüştüğü görülmektedir. Fakat taslak kanun buna imkân tanımamakta ve kurucular arası pay edinimlerinde bir dizi kısıtlama getirmektedir (Çizakça, 2003). Kanunun, maksimum ortaklık miktarları ve farklı kuruluşların ortak olabilmeleri konusunda daha esnek olması gerektiği paydaşlar tarafından belirtilmektedir (Burritt, 2003, s. 36).

iii) Mikrogirişimci tanımının çok katı olduğu ve Madde 7’de belirtilen maksimum kredi limitlerinin çok düşük olduğu ifade edilmektedir (Burritt, 2003, s. 36).

iv) Taslak kanunda MFK’ların sunabilecekleri ürün ve hizmetler konusundaki kısıtlamalar fazla bulunmaktadır (Burritt, 2003, s. 36).

v) Yoksulluğu ortadan kaldırmayı hedefleyen bu kurumlar normal bankalar gibi kurumlar vergisine tabi olmamalı ve tüm vergi ve benzeri yükümlülüklerden muaf tutulmalıdır (Çizakça, 2003).

Taslak kanun, MFK’ların ortaklık kurma ya da mevcut ortaklıkta hissedar olmalarını engellemektedir. Fakat ilk etapta kredi temin edilen ve MFK nezdinde iyi bir itibara sahip olan bazı mikrogirişimcilerin ortaya koydukları fikirlere ortak olunmasına imkân tanınabilir. Dünyada risk sermayesi uygulamalarında görüldüğü gibi bu tarz yatırımlar büyük getiriler

68

sağlayabilmektedir. MFK’lara kendi özkaynaklarından belirli bir kısmı ile bu tarz kârlı olabileceğini düşündükleri projelere ortak olabilme imkânı sunulmalıdır. Bu şekilde düşük tutarlarla büyük getiriler elde edilebilir ve MFK’ların sürdürülebilirliklerine ve daha fazla insana hizmet sağlamalarına katkı sağlanabilir.

Madde 9’da MFK’ların yapamayacakları faaliyetler içerisinde kredi kartı çıkarma bulunmaktadır. Bu madde ile müşterilerin elde ettikleri finansmanı kullanabilecekleri alanlar daraltılmaktadır. Kredi kartı limitleri düşük tutularak müşterilerin çeşitli ihtiyaçları için bu limitleri kullanmaları sağlanabilir.

BDDK tarafından hazırlanan taslak kanun paydaşlar tarafından çok önemli bir adım olarak görülmüş ve yasalaşması süreci dikkatle takip edilmiştir. Fakat taslak kanun Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü’nün 05.12.2003 tarihli yazısı ile BDDK’ya üzerinde çalışılması için iade edilmiştir (TBMM, 2004, s. 6).

1.15.1.2. Diyarbakır Eski Milletvekili Aziz Akgül’ün Mikrofinans Kuruluşları