Okulöncesi e¤itimde ilkö¤retime haz›rl›k yeterlikleri çocuklar›n yaln›zca okuma ve yazmaya haz›rlanmas›n› de¤il, onlara çeflitli alanlara yönelik birçok bilgi, beceri ve tutumun kazand›r›lmas›n› içerir. Çocuklar› ilkö¤retime haz›rlayabilmek için okulöncesi ö¤retmenleri bütünlefltirilmifl etkinlikler planlamal› ve bu amaca hiz-met eden zengin e¤itim ortamlar› oluflturmal›d›r.
Amaçlar›m›z
Bu üniteyi çal›flt›ktan sonra;
Dil yeterliklerini kazand›rmaya yönelik gerçeklefltirilen etkinlikleri ve amaç-lar›n› aç›klayabilecek,
Matematik yeterliklerini kazand›rmaya yönelik gerçeklefltirilen etkinlikleri ve amaçlar›n› aç›klayabilecek,
Soysal ve duygusal yeterlikleri kazand›rmaya yönelik gerçeklefltirilen etkinlik-leri ve amaçlar›n› aç›klayabilecek,
Fiziksel geliflim ve özbak›m yeterliklerini kazand›rmaya yönelik gerçeklefltiri-len etkinlikleri ve amaçlar›n› aç›klayabileceksiniz.
N N N N
2
• G‹R‹fi
• D‹L YETERL‹KLER‹N‹ KAZANDIRMAYA YÖNEL‹K ETK‹NL‹KLER
• Dil Yeterlikleri ve E¤itim Ortam›n›n Önemi
• MATEMAT‹K YETERL‹KLER‹N‹ KAZANDIRMAYA YÖNEL‹K ETK‹NL‹KLER
• Matematik Yeterlikleri ve E¤itim Ortam›n›n Önemi
• SOSYAL VE DUYGUSAL YETERL‹KLER‹ KAZANDIRMAYA YÖNEL‹K ETK‹NL‹KLER
• Sosyal ve Duygusal Yeterlikler ve E¤itim Ortam›n›n Önemi
• F‹Z‹KSEL GEL‹fi‹M VE ÖZBAKIM YETERL‹KLER‹N‹ KAZANDIRMAYA YÖNEL‹K ETK‹NL‹KLER
• Fiziksel Geliflim ve Özbak›m Yeterlikleri ve E¤itim Ortam›n›n Önemi Örnek Olay
Mirza Bey, dört yafl›ndan beri anneannesinin bakt›¤› k›z› Büflra’y› ilkö¤retim oku-luna ba¤l› bir anas›n›f›na göndermek istemektedir. Anneanne ise torunuyla daha çok zaman geçirmeyi istemekte ve ona bakabilece¤ini söylemektedir. Mirza Bey, annesini daha fazla yormamak için Büflra’y› mahallelerinde bulunan okulun anas›n›f›na kay›t ettirmeyi düflünür. Müdürle görüflmek üzere okula giden Mirza Bey müdürü yerinde bulamaz ve karars›zca geri döner. Eve dönüfl s›ras›nda u¤ra-d›¤› bakkalda, komflusu Bahtiyar Han›m’la karfl›laflan Mirza Bey konuyu ona açar ve ayak üstü sohbet ederler. Bahtiyar Han›m da geçen y›l o¤lu Alihan’› ana-s›n›f›na gönderdi¤ini ve çok memnun kald›¤›n› söyler. Alihan ilkö¤retime baflla-y›nca k›sa sürede okuma ve yazmay› ö¤renmifl ve s›n›f›ndaki arkadafllar›yla he-men kaynaflm›flt›r. Bahtiyar Han›m, normalde çekingen bir çocuk olan o¤lunun anas›n›f›na devam etti¤i için bekledi¤inden daha k›sa zamanda ilkö¤retime uyum sa¤lad›¤›n› söyler. Anas›n›f›na kaydettirmeden önce bir arkadafl›n›n kendisine,
“Çocuklar anas›n›f›nda hiçbir fley yapm›yor, akflama kadar oyun oynay›p flark›
söylüyorlar” dedi¤ini ama kendisinin onu dinlemeyip çocu¤unu anas›n›f›na gön-derdi¤ini de ekler. Bahtiyar Han›m oyunun okulöncesi dönemde çok önemli
oldu-¤unu söyler ve Mirza Bey’e Büflra’y› anas›n›f›na kaydettirmesini önererek oradan ayr›l›r. Mirza Bey ise asl›nda annesinin yükünü hafifletmeyi amaçlarken k›z› için okulöncesi e¤itimin ilkö¤retim yaflam› öncesinde iyi bir haz›rl›k süreci olaca¤›n›
fark eder.
Anahtar Kavramlar
• Dil yeterlikleri
• Matematik yeterlikleri
• Sosyal ve duygusal yeterlikler
• Fiziksel yeterlikler
• Özbak›m yeterlikleri
• E¤itim ortamlar›
‹çindekiler
G‹R‹fi
H›zl› kentleflme ve göçler, kad›nlar›n ifl gücüne artan kat›l›m› ve modern yaflam›n aile yap›s›nda meydana getirdi¤i de¤iflimler, okulöncesi e¤itim kurumlar›na duyu-lan gereksinimi h›zla art›rmaktad›r. Küresel ölçekte etkili oduyu-lan tüm bu de¤iflimlerin yans›malar›n› e¤itim kurumlar›nda görmek olanakl›d›r. Milli E¤itim Bakanl›¤› tara-f›ndan 2006-2007 ö¤retim y›l›nda uygulamaya konan okulöncesi e¤itim program›n-da okulöncesi e¤itim kurumlar›na önemli görevler yüklenmifltir. Programprogram›n-da okulön-cesi e¤itimin amaçlar›ndan biri “çocuklar› ilkö¤retime haz›rlamak” biçiminde ifade edilmifltir. Bu amaç, asl›nda okulöncesi e¤itim programlar› ile ilkö¤retim program-lar› aras›nda kurulmas› gereken köprüye iflaret etmektedir. Benzer bir köprü de il-kö¤retim ile üniversiteler aras›nda görülebilir. Yükseil-kö¤retim Kurulu taraf›ndan yap›lan program de¤iflikliklerinde Okulöncesi Ö¤retmenli¤i Programlar›na “‹lkö¤-retime Haz›rl›k ve ‹lkö¤retim Programlar›” ad›nda zorunlu bir ders konulmufltur.
Bu ba¤lamda, okulöncesi e¤itimden yüksekö¤retime bütün e¤itim kurumlar›, ço-cuklar›n ilkö¤retime haz›r bafllayarak gelecekte baflar›l› ve mutlu bireyler olmalar›
için ortak bir misyon üstlenmifllerdir.
Bu misyonun gerçeklefltirilmesinde okulöncesi e¤itim kurumlar›n›n özel bir ye-ri oldu¤u unutulmamal›d›r. Okulöncesi e¤itim kurumlar›; oyun ça¤›ndaki çocukla-r›n titizlikle planlanm›fl ortamlarda ve bir program dahilinde geliflim ve ö¤renme-lerini desteklemektedir. ‹lkö¤retimdeki konu temelli programdan farkl› olarak oyun ve kazan›m temelli bir program izlenen okulöncesi e¤itimde, üç alt› yafl ara-s›ndaki çocuklar çok çeflitli etkinlikler yoluyla ilkö¤retime haz›rlanmaktad›rlar. Bu noktada vurgulanmas› gereken önemli bir ayr›nt› ise okulöncesi e¤itim kurumla-r›nda gerçeklefltirilen tüm etkinliklerin ilkö¤retime haz›rl›k yeterliklerini do¤rudan ve dolayl› yollarla desteklemesidir. Baflka bir deyiflle ilkö¤retime haz›rl›k için özel bir tak›m etkinlikler uygulanmamakta, kurumlarda uygulanan program ve günlük etkinlikler bir bütün olarak çocuklara sunulan ö¤renme olanaklar›yla ilkö¤retime haz›rl›k yeterliklerini kazand›rmay› amaçlamaktad›r.
Bu ünitede okulöncesi e¤itim kurumlar›nda gerçeklefltirilen etkinlikler dört ana bafll›k alt›nda incelenmifl ve bu etkinliklerin ilkö¤retime haz›rl›k yeterliklerini nas›l destekledi¤i aç›klanm›flt›r. Bu etkinlikler dil yeterlikleri, matematik yeterlikleri, sos-yal ve duygusal yeterlikler ile fiziksel geliflim ve özbak›m yeterliklerini kazand›r-maya yönelik etkinlikler biçiminde s›ralanabilir. Ayr›ca, bu yeterliklerin kazand›r›l-mas›nda e¤itim ortam› ve materyallerin önemi aç›klanm›flt›r. Matematik yeterlikle-riyle do¤rudan iliflkili olan fen bilimlerine iliflkin yeterlikler de okulöncesi e¤itim-de e¤itim-desteklenmekte, fen ve do¤a etkinlikleri yoluyla çocuklar›n fen bilimlerine kar-fl› olumlu tutumlar kazanmalar› amaçlanmaktad›r. ‹lkö¤retim birinci s›n›fta okuma yazma ve matematik becerilerinin kazan›m› temel al›nd›¤›ndan bu ünitede çocuk-lar›n fen bilimlerine iliflkin yeterlikleri ayr› bir bafll›k olarak ele al›nmam›flt›r.
D‹L YETERL‹KLER‹N‹ KAZANDIRMAYA YÖNEL‹K ETK‹NL‹KLER
Okulöncesi e¤itimde dil yeterliklerini kazand›rmaya yönelik etkinliklerin amac›;
çocuklar›n dil geliflimlerini destekleyerek onlara okuma yazma becerilerine temel oluflturacak bilgi, beceri ve tutumlar› kazand›rmakt›r. Çünkü, ilkö¤retime haz›rl›k-ta dil yeterlikleri çocuklar›n zengin bir sözcük da¤arc›¤›na sahip olmalar›n›; duy-gu, düflünce, istek ve gereksinimlerini do¤ru ses tonuyla ifade etmelerini ve bafl-kalar›n› dinleyerek anlayabilmelerini gerektirir.
Dil yeterlikleri; konuflma, dinleme, okuma ve yazma olmak üzere dört farkl›
boyutta geliflen bilgi, beceri ve tutumlar biçiminde tan›mlanmaktad›r. Ancak, bu becerilerden hiçbiri dil yeterliklerini kazand›rmak için tek bafl›na yeterli olmay›p her biri çocu¤un çevresiyle etkileflim kurmas›n› ve etkin zihinsel süreçleri içerir.
Örne¤in; dinleme yaln›zca duymakla aç›klanabilecek edilgen bir süreç de¤il, din-leyicinin duyduklar›na anlam vermesini gerektiren karmafl›k bir süreçtir. Okuma ve yazma becerileri de konuflma ve dinleme becerileri temelinde geliflir ve eflit de-recede karmafl›k süreçleri içerir.
Bu karmafl›k süreçlerin çocuklar›n geliflimlerine paralel olarak çözülmesi ön-celikle sosyal ortamlarda yaflanan deneyimlerle olanakl›d›r. Baflka bir deyiflle okulöncesi e¤itim kurumlar›nda programl› olarak gerçeklefltirilen etkinlikler ka-dar çocuklar›n kendi aralar›nda yapt›klar› konuflmalar ve ö¤retmenin bu etkile-flim sürecinde üstlendi¤i rol de çocuklar›n dil yeterliklerini kazanmalar›n› destek-lemektedir. Serbest zaman, oyun, sanat etkinlikleri ve rutin etkinlikler s›ras›nda kendi aralar›nda konuflma f›rsat› bulan çocuklar› sürekli olarak sessiz olmaya da-vet etmek çocuklar› olumsuz yönde etkiler. Çocuklar›n bu etkinlikler s›ras›nda kendi aralar›nda konuflmalar› ö¤retmenler taraf›ndan desteklenmeli ve çocuklara model olunmal›d›r (Fields ve di¤erleri, 2004).
Dil yeterlikleri, okulöncesi e¤itim kurumlar›nda öncelikle Türkçe dil, okuma yazmaya haz›rl›k, drama ve di¤er etkinliklerle desteklenmektedir. Örne¤in, sanat etkinlikleri s›ras›nda ö¤retmenin, çocuklara yapt›klar› çal›flmalarla ilgili sorular yö-neltmesi; matematik etkinlikleri s›ras›nda karfl›laflt›rma ve efllefltirmede baflvurulan uzun k›sa, ayn› farkl› gibi kavramlar› kullanmas› çocuklar›n sözcük da¤arc›¤›n›
zenginlefltiren, konuflma ve dinleme becerilerini destekleyen uygulamalar aras›n-da yer al›r. Dil yeterliklerini kazand›rmaya yönelik etkinlikler dört bafll›k alt›naras›n-da in-celenebilir: Okuma etkinlikleri, konuflma ve dinleme etkinlikleri, ses çal›flmalar› ve alfabetik etkinlikler.
Okuma Etkinlikleri:Türkçe dil etkinlikleri kapsam›nda uygulanan okuma et-kinlikleri, çocuklara düzenli olarak çeflitli hikâye, masal ve fliir gibi yaz›n örnekle-rinin okunmas›n› içerir. Okuma yazma konusunda çal›flmalar yapan uzmanlar, okuma etkinliklerinin birçok yarar›na iflaret etmektedir. Bunlar; çocuklar›n, metin-lerdeki neden sonuç iliflkilerini ve yaz›n türünün yap›s›n› kavramalar›, kitaplara ve yaz› diline karfl› duyarl›l›k kazanmalar› ve yaz›n›n günlük yaflamda bilgi vermek ve düflünmeyi sa¤lamak gibi ifllevlerini fark etmeleri olarak özetlenebilir (Roskos, 2004; Snow, 1983, ss. 165-189).
Okulöncesi dönemde uygulanan temel okuma etkinlikleri üç bafll›k alt›nda in-celenebilir. Çeflitli zamanlarda küçük ya da büyük gruplara hikâye kartlar›, küçük boy kitaplar ya da kuklalar kullan›larak gerçeklefltirilen sesli okuma, büyük kitap-lar kullan›kitap-larak çocukkitap-lar›n da kat›l›m›yla gerçeklefltirilen paylafl›ml› okuma ve bir çocukla ö¤retmen taraf›ndan bireysel olarak gerçeklefltirilen rehberli kitap okuma dil yeterliklerini kazand›rmaya yönelik okuma etkinlikleridir (Brewer, 2004). S›n›-f›n olanaklar› ölçüsünde bu etkinliklerin her üçüne de farkl› zamanlarda baflvurul-mal› ve okurken kukla gibi yarat›c› ögeler de kullan›lbaflvurul-mal›d›r. Bu uygulamalar ço-cuklar›n sözcük da¤arc›¤›n› zenginlefltirir, dikkatlerini toplayarak dinleme beceri-lerini gelifltirmebeceri-lerini ve okumaya ilgi duymalar›n› sa¤lar.
Konuflma ve Dinleme Etkinlikleri: Okulöncesi e¤itimde çocuklar›n, ö¤ret-men ve s›n›ftaki di¤er çocuklarla etkileflim içinde olmalar›, özellikle sözel beceri-lerin kazand›r›lmas› ve sözcük da¤arc›¤›n›n geniflletilmesi aç›s›ndan çok önemlidir.
Kitap okuma, drama ve hikâye anlat›m› gibi planlanm›fl grup etkinliklerinin
d›fl›n-Ö¤retmenin çocuklar›
• Konuflma ve Dinleme Etkinlikleri
• Ses Çal›flmalar›
• Alfabetik Etkinlikler
Çocuklar oynarken ve arkadafllar›yla konuflurken okuma etkinliklerinde ö¤rendikleri yeni kavram ve sözcükleri kullan›rlar.
Temel Okuma Etkinlikleri:
• Sesli okuma
• Paylafl›ml› okuma
• Rehberli kitap okuma
da çocuklar›n ö¤retmen ve arkadafllar›yla birebir konuflabilecekleri ve birbirlerini dinleyebilecekleri ortamlar›n oluflturulmas› çocuklar›n konuflma ve dinleme bece-rilerini kazanmalar›n› destekleyecektir. Konuflmaya yönelik olarak, okulöncesi e¤i-tim kurumlar›nda çocuklar›n kendi kiflisel deneyimlerini ya da yaflamlar›ndaki önemli ve ilginç olaylar› paylaflabilecekleri bir “konuflma köflesi” oluflturulmas›
önerilmektedir. Oluflturulan bu köflede, ö¤retmen çocuklarla birebir konuflabilir, çocuklar›n hikâyelerini ya da di¤er çal›flmalar›n› anlatmalar›n› isteyebilir (Burns ve di¤erleri, 1998, ss. 50-51).
Dinleme becerilerinin gelifltirilmesine yönelik etkinlikler, çocuklar›n s›ral› yö-nergeleri takip etmelerini gerektiren ritim ve dans çal›flmalar›n›, kaydedilmifl hay-van ve do¤a seslerinin dinletilmesini, kitap okuma, hikâye anlatma ve hikâyelerin dinletilmesini içerir (Brewer, 2004). Ayr›ca, çocuklar›n kitaplar› inceleyebilmesi ve seslendirilmifl kitaplar› kulakl›klarla rahatça dinleyebilmesi için okulöncesi e¤itim kurumlar›nda “sessiz köfle” oluflturulmas› da çocuklar›n dinleme becerilerini gelifl-tirebilecek uygulamalar aras›nda gösterilmektedir (Mayesky, 2002).
Ses Çal›flmalar›:Ses çal›flmalar› fonolojik fark›ndal›¤› gelifltirmeye yönelik et-kinlikleri içerir. Ses çal›flmalar› yoluyla çocuklar, harfler ve sesler aras›nda iliflkinin fark›na var›rlar. Fonolojik fark›ndal›k en yal›n biçimiyle, dilin ses yap›s›n›n anlafl›l-mas› ve konuflma dilinde anlam›n kavrananlafl›l-mas› biçiminde tan›mlanabilir. Fonolojik fark›ndal›¤› geliflmifl çocuklar ses uyumu olan sözcükler (küp/tüp) üretebilir, söz-cükleri oluflturan heceleri (Gü-nefl) fark edebilir ve ayn› sesle bafllayan bir sözcük grubunu (yük/yün) ya da ayn› sesle biten bir grup sözcü¤ü (önlük/gözlük) ay›rt edebilirler (National Research Council, 2000).
Okulöncesi e¤itim kurumlar›nda fonolojik fark›ndal›¤› gelifltirmek için görsel materyaller, ses oyunlar›, ritmik flark›lar, parmak oyunlar› ve bilmeceler kullan›l-maktad›r. Ses çal›flmalar›, ses uyumu olan sözcüklerin belirlenmesi, ayn› sesle bafl-layan nesnelerin grupland›r›lmas›, ayn› sesle baflbafl-layan ya da biten sözcüklerin ço-cuklar taraf›ndan bulunmas› gibi etkinlikleri içerir (Fields, Groth ve Spangler, 2004;
Roskos, 2004).
Alfabetik Etkinlikler:Alfabetik etkinlikler çocuklara harfleri ve sözcükleri ta-n›tmaya yönelik çal›flmalar› içerir. Bu çal›flmalar; Türkçe dil ve okuma yazmaya ha-z›rl›k etkinlikleri s›ras›nda yap›labilece¤i gibi gün boyu yap›lan di¤er etkinliklerle de bütünlefltirilebilir. Bu çal›flmalar›n amac›; çocuklara alfabeyi ya da yaz› yazma-y› ö¤retmek de¤il, onlar›n alfabedeki harflere ve sözcüklere karfl› fark›ndal›klar›n›
art›rmak ve erken yazma giriflimlerine rehberlik etmektir (Roskos, 2004). Alfabetik etkinliklere iliflkin olarak flu örnekler verilebilir:
Çocuklar›n;
• adlar›n› verilen modellerden bakarak yazmalar›,
• çeflitli flekil, resim ve harflerle nokta birlefltirme çal›flmas› yapmalar›,
• ilgi köflelerinde çeflitli malzemelerden yap›lm›fl harflerle oynamalar›,
• bedenlerini kullanarak çeflitli harfleri oluflturmalar›,
• alfabedeki harflerle ilgili flark› ve tekerleme söylemeleri.