LKÖ RET ME HAZIRLIK VE LKÖ RET M PROGRAMLARI

(1)

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 964

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹

OKULÖNCES‹ Ö⁄RETMENL‹⁄‹ L‹SANS PROGRAMI

‹LKÖ⁄RET‹ME HAZIRLIK VE

‹LKÖ⁄RET‹M PROGRAMLARI

Yazarlar

Prof.Dr. Tanju GÜRKAN (Ünite 1, 8) Prof.Dr. Mustafa SA⁄LAM (Ünite 5)

Prof.Dr. fiefik YAfiAR (Ünite 7) Yrd.Doç.Dr. Arzu ARIKAN (Ünite 2) Yrd.Doç.Dr. Serap ERDO⁄AN (Ünite 6) Doç.Dr. Mehmet GÜLTEK‹N (Ünite 3,4)

Editör

Prof.Dr. fiefik YAfiAR

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹

(2)

‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Genel Koordinatör Prof.Dr. Levend K›l›ç Genel Koordinatör Yard›mc›s›

Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Ö¤retim Tasar›mc›s›

Yrd.Doç.Dr. Evrim Genç Kumtepe Grafik Tasar›m Yönetmenleri

Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z

Ö¤r.Gör. Nilgün Salur

Televizyon Programlar› Yöneticisi Prof. Yalç›n Demir

Dil ve Yaz›m Dan›flman›

Okt. Sevgi Çal›fl›r Zenci Ölçme De¤erlendirme Sorumlular›

Ö¤r.Gör. Nurcan Tepecik Kitap Koordinasyon Birimi

Doç.Dr. Feyyaz Bodur Uzm. Nermin Özgür

Foto¤raf Mustafa Deniz Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar

Dizgi

Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi

‹lkö¤retime Haz›rl›k ve ‹lkö¤retim Programlar›

ISBN 978-975-06-0545-1

5. Bask›

Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 14.000 adet bas›lm›flt›r.

ESK‹fiEH‹R, Ocak 2013

(3)

‹çindekiler

Önsöz ... vii

Kullan›m K›lavuzu... viii

Okula Haz›r Bulunuflluk ve ‹lkö¤retime Haz›r Bulunuflluk ‹çin Yap›lan Çal›flmalar ... 1

G‹R‹fi ... 3

OKULA HAZIR BULUNUfiLU⁄UN TANIMI, ÖNEM‹ VE KAPSAMI... 3

Haz›r Bulunufllu¤un Tan›m› ... 4

Haz›r Bulunufllu¤un Önemi... 5

Haz›r Bulunufllu¤un Kapsam› ... 5

‹LKÖ⁄RET‹ME HAZIR BULUNUfiLU⁄U ETK‹LEYEN ETMENLER ... 6

Fiziksel Etmenler ... 6

Zihinsel Etmenler ... 7

Duygusal Etmenler ... 8

Sosyal ve Çevresel Etmenler ... 9

‹LKÖ⁄RET‹ME HAZIR BULUNUfiLUK ‹Ç‹N YAPILAN ÇALIfiMALAR ... 10

Fiziksel Geliflime Yönelik Çal›flmalar... 11

Zihinsel Geliflime Yönelik Çal›flmalar ... 11

Duygusal Geliflime Yönelik Çal›flmalar... 14

Dil Geliflimine Yönelik Çal›flmalar ... 15

Sosyal Geliflime Yönelik Çal›flmalar... 16

Özbak›m Becerilerinin Geliflimine Yönelik Çal›flmalar... 16

Özet ... 18

Kendimizi S›nayal›m ... 19

Yaflam›n ‹çinden ... 20

Okuma Parças› ... .. 20

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ... 21

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ... 22

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ... 22

‹lkö¤retime Haz›rl›k Yeterliklerini Kazand›rmaya Yönelik Etkinlikler ... 23

G‹R‹fi ... 25

D‹L YETERL‹KLER‹N‹ KAZANDIRMAYA YÖNEL‹K ETK‹NL‹KLER ... 25

Dil Yeterlikleri ve E¤itim Ortam›n›n Önemi ... 27

MATEMAT‹K YETERL‹KLER‹N‹ KAZANDIRMAYA YÖNEL‹K ETK‹NL‹KLER ... 28

Matematik Yeterlikleri ve E¤itim Ortam›n›n Önemi ... 31

SOSYAL VE DUYGUSAL YETERL‹KLER‹ KAZANDIRMAYA YÖNEL‹K ETK‹NL‹KLER ... 32

Sosyal ve Duygusal Yeterlikler ve E¤itim Ortam›n›n Önemi ... 35

F‹Z‹KSEL GEL‹fi‹M VE ÖZBAKIM YETERL‹KLER‹N‹ KAZANDIRMAYA YÖNEL‹K ETK‹NL‹KLER ... 35

Özbak›m Yeterliklerine Yönelik Etkinlikler... 37

Fiziksel Geliflim ve Özbak›m Yeterlikleri ve E¤itim Ortam›n›n Önemi... 38

Özet ... 39

1. ÜN‹TE

2. ÜN‹TE

(4)

Okulöncesi E¤itim ve ‹lkö¤retim ... 45

G‹R‹fi ... 47

OKULÖNCES‹ E⁄‹T‹M‹N TANIMI VE ÖNEM‹ ... 47

OKULÖNCES‹ E⁄‹T‹M‹N AMAÇLARI VE ‹LKELER‹... 49

OKULÖNCES‹ DÖNEM ÇOCUKLARININ GEL‹fi‹M ÖZELL‹KLER‹... 50

Fiziksel Geliflim ... 51

Zihinsel Geliflim... 51

Psikososyal Geliflim ... 52

Dil Geliflimi... 52

‹LKÖ⁄RET‹M‹N TANIMI VE ÖNEM‹ ... 53

‹LKÖ⁄RET‹M‹N AMAÇLARI VE ‹LKELER‹ ... 54

‹LKÖ⁄RET‹M DÖNEM‹ ÇOCUKLARININ GEL‹fi‹M ÖZELL‹KLER‹... 56

Fiziksel Geliflim ... 57

Zihinsel Geliflim ... 57

Psikososyal Geliflim... 57

Dil Geliflimi... 58

Özet... 59

Kendimizi S›nayal›m... 61

Yaflam›n ‹çinden... 62

Okuma Parças› ... 63

Okulöncesi E¤itim Kurumlar›nda Uygulanan Programlar... 67

G‹R‹fi ... 69

OKULÖNCES‹ E⁄‹T‹M KURUMLARINDA UYGULANAN PROGRAMLAR VE ÖZELL‹KLER‹ ... 69

TÜRK‹YE’DE OKULÖNCES‹ E⁄‹T‹M KURUMLARINDA UYGULANAN PROGRAMLAR... 73

1994 Okulöncesi E¤itim Program›... 73

OKULÖNCES‹ E⁄‹T‹M KURUMLARINDA UYGULANAN PROGRAMLARIN HAZIRLANMASINDA VE UYGULANMASINDA GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULMASI GEREKEN NOKTALAR... 80

Programlar›n Haz›rlanmas›nda Göz Önünde Bulundurulmas› Gereken Noktalar ... 80

Programlar›n Uygulanmas›nda Göz Önünde Bulundurulmas› Gereken Noktalar ... 81

Özet ... 83

Kendimizi S›nayal›m ... 85 3. ÜN‹TE

4. ÜN‹TE

(5)

‹lkö¤retim Kurumlar›nda Uygulanan Programlar ... 89

G‹R‹fi ... 91

‹LKÖ⁄RET‹M KURUMLARINDA UYGULANAN PROGRAMLARIN AMAÇLARI VE ÖZELL‹KLER‹... 91

Türkçe Dersi Ö¤retim Program› (1-5. S›n›f) ... 92

Hayat Bilgisi Dersi Ö¤retim Program› (1-3. S›n›f)... 94

‹lkö¤retim Sosyal Bilgiler Dersi Ö¤retim Program› (4-5. S›n›f) ... 95

Matematik Dersi Ö¤retim Program› (1-5. S›n›f)... 96

‹lkö¤retim Fen ve Teknoloji Dersi Ö¤retim Program› (4-5. S›n›f) ... 96

Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Dersi Ö¤retim Program› (4-8. S›n›f) ... 97

Trafik ve ‹lkyard›m Dersi Ö¤retim Program› (4-5. S›n›f)... 98

Görsel Sanatlar Dersi Ö¤retim Program› (1-8. S›n›f)... 98

Müzik Dersi Ö¤retim Program› (1-8. S›n›f)... 99

‹ngilizce Dersi Ö¤retim Program› (4-5. S›n›f)... 100

Beden E¤itimi Dersi Ö¤retim Program› (1-5. S›n›f) ... 101

‹LKÖ⁄RET‹M VE OKULÖNCES‹ E⁄‹T‹M PROGRAMLARI ARASINDAK‹ ‹L‹fiK‹ ... 102

Özet... 104

Okulöncesi E¤itimde Okuma Yazmaya Haz›rl›k Çal›flmalar›... 109

G‹R‹fi ... 111

OKUMA YAZMAYA HAZIRLIK ÇALIfiMALARININ AMAÇLARI... 111

OKUMA YAZMAYA HAZIRLIK ÇALIfiMALARININ KAPSAMI VE ÖNEM‹ ... 112

OKULÖNCES‹ E⁄‹T‹MDE OKUMA YAZMAYA HAZIRLIK ÇALIfiMALARI ... 113

OKUMA YAZMAYA HAZIRLIK ÇALIfiMALARININ PLANLANMASINDA D‹KKAT ED‹LMES‹ GEREKEN NOKTALAR ... 115

Özet... 117

Yararlan›lan ‹nternet Adresleri ... 122

5. ÜN‹TE

6. ÜN‹TE

(6)

Çocuklar› ‹lkö¤retime Haz›rlamada Aile, Okul,

Ö¤retmen ve Çevreye Düflen Görev ve Sorumluluklar... 123

G‹R‹fi ... 125

ÇOCUKLARI ‹LKÖ⁄RET‹ME HAZIRLAMANIN ÖNEM‹ ... 125

ÇOCUKLARI ‹LKÖ⁄RET‹ME HAZIRLAMADA A‹LEN‹N GÖREV VE SORUMLULUKLARI ... 126

ÇOCUKLARI ‹LKÖ⁄RET‹ME HAZIRLAMADA OKULUN GÖREV VE SORUMLULUKLARI ... 129

ÇOCUKLARI ‹LKÖ⁄RET‹ME HAZIRLAMADA Ö⁄RETMEN‹N GÖREV VE SORUMLULUKLARI... 130

ÇOCUKLARI ‹LKÖ⁄RET‹ME HAZIRLAMADA ÇEVREN‹N GÖREV VE SORUMLULUKLARI... 131

Özet ... 133

Yararlan›lan ‹nternet Adresleri ... 139

Okulöncesi Dönem Çocuklar›n›n ‹lkö¤retime Haz›r Bulunuflluk Durumlar›n› De¤erlendirme Yöntemleri... 141

G‹R‹fi ... 143

OKULÖNCES‹ DÖNEM ÇOCU⁄UNU TANIMA VE DE⁄ERLEND‹RME... 143

Çocu¤u Tan›ma ve De¤erlendirmenin Önemi ... 145

ÇOCU⁄U TANIMA VE DE⁄ERLEND‹RME SÜREC‹NDE D‹KKAT ED‹LMES‹ GEREKEN NOKTALAR... 146

ÇOCU⁄U TANIMADA VE ‹LKÖ⁄RET‹ME HAZIR BULUNUfiLU⁄UNU DE⁄ERLEND‹RMEDE KULLANILAN ARAÇLAR ... 148

Görüflme Formlar› ... 148

Gözlem Kay›tlar›... 149

Anekdot Kay›tlar›... 151

Geliflim Kontrol Listeleri ve Standart Testler ... 152

Portfolyolar ... 154

Geliflim Raporlar›... 156

Özet ... 158

Sözlük ... 163

Dizin ... 167

7. ÜN‹TE

8. ÜN‹TE

(7)

Önsöz

Sevgili Ö¤renciler,

‹lkö¤retim toplumu oluflturan bireylerin uyum içinde yaflamalar› ve yaflamlar›- n› daha iyi sürdürebilmeleri için gerekli olan ortak temel bilgi ve becerilerin kazand›r›ld›¤› önemli bir e¤itim basama¤›d›r. Bu basamakta, öngörülen temel bilgi ve becerilerin istenen düzeyde kazand›r›lmas› ise çocu¤un okul yaflam›na haz›r olufluyla yak›ndan iliflkilidir.

Çocu¤un ilkö¤retime haz›r oluflu, onun fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal aç›dan belli bir olgunluk düzeyine ulaflmas› anlam›na gelmektedir. ‹lkö¤retime ha- z›r olan çocuklar, e¤itim ö¤retim sürecine daha kolay ve k›sa sürede uyum sa¤la- makta, temel bilgi ve becerileri kazanmada zorlanmamakta, gerek arkadafllar›yla gerekse ö¤retmenle etkili iletiflim kurarak daha mutlu ve baflar›l› bir e¤itim ö¤retim yaflam› geçirmektedirler. Bu nedenle çocuklar›n ilkö¤retime haz›rlanmas› sürecin- de gerçeklefltirilen çal›flmalar, onlar›n zihinsel, duygusal ve sosyal geliflimlerinin yan› s›ra daha sonraki e¤itim ö¤retim yaflamlar›n› olumlu yönde etkilemektedir.

Bu kitap sizin, çocuklar›n ilkö¤retime haz›rlanmas› konusunda gerekli bilgi ve becerilere sahip olman›z› sa¤lamak ve ilkö¤retim programlar›na iliflkin kavramsal bir görüfl gelifltirmenize yard›mc› olmak amac›yla haz›rlanm›flt›r. Uzaktan e¤itim ilkelerine uygun olarak haz›rlanan bu kitapta, önce, okula haz›r bulunuflluk ve ilkö¤- retime haz›r bulunuflluk için yap›lan çal›flmalar üzerinde durulmufl; sonra s›ras›yla, ilkö¤retime haz›rl›k yeterliklerini kazand›rmaya yönelik etkinlikler; okulöncesi e¤i- tim ve ilkö¤retim; okulöncesi e¤itim kurumlar›nda uygulanan programlar; ilkö¤retim kurumlar›nda uygulanan programlar; okulöncesi e¤itimde okuma yazmaya ha- z›rl›k çal›flmalar›; çocuklar› ilkö¤retime haz›rlamada aile, okul, ö¤retmen ve çevre- ye düflen görev ve sorumluluklar; okulöncesi dönem çocuklar›n›n ilkö¤retime ha- z›r bulunuflluk durumlar›n› de¤erlendirme yöntemleri konular›na yer verilmifltir.

Elinizdeki kitap, kendi kendinize çal›flarak ö¤renmenize olanak verecek bir bi- çimde, uzaktan e¤itim ilkelerine uygun olarak haz›rlanm›flt›r. Kitaptan etkili olarak yararlanabilmek için her ünitenin bafl›nda yer alan amaçlar›m›z bölümünü dikkatle okuman›z önem tafl›maktad›r. Ünite bafl›nda yer verilen örnek olay konuya dikkatinizi çekecek; anahtar kavramlar ve içindekiler bölümü ö¤renecekle- riniz konusunda size k›lavuzluk edecektir. Üniteleri çal›fl›rken metin aralar›nda yer alan s›ra sizde sorular›n› yan›tlamaya özen gösteriniz. Ünitelerin ana metinle- rini okuduktan sonra özet bölümlerini okuyunuz ve kendimizi s›nayal›m sorular›- n› yan›tlamaya çal›flarak konular› ö¤renip ö¤renemedi¤inizi, ö¤renme eksiklikleri- nizin neler oldu¤unu belirlemeye çal›fl›n›z. Bu etkinlikler yoluyla konular› daha kolay ve kal›c› biçimde ö¤renecek, ö¤rendiklerinizi pekifltirme olana¤› bulacaks›- n›z. Ünitelerle ilgili daha ayr›nt›l› bilgi edinmek için ünitelerin sonunda yer alan yararlan›lan ve baflvurulabilecek kaynaklara ulaflmaya çal›fl›n›z.

Kitab›n sizlere yararl› olaca¤›n› umuyor, ö¤renim yaflam›n›zda baflar›lar dili- yorum.

Editör Prof.Dr. fiefik YAfiAR

(8)

Girifl: Ünitede ifllenen konulara iliflkin bilgi veren, konuya bafllamadan önce sizi düflünmeye iten, gerekti¤inde konular› daha iyi kavrayabilmeniz için yapma- n›z gerekenleri belirten k›sa aç›klamalard›r.

A m a ç l a r › m › z : Üniteyi tamamlad›¤›n›zda kazanaca¤›n›z bilgi ve becerilerdir.

endi kendine ö¤renme ilkelerine göre

haz›rlanm›fl olan bu kitab›n ifllevlerini ö¤renmek için haz›rlanan “Kullan›m K›lavuzu”, konular›

anlaman›zda ve s›navlara haz›rlanman›zda sizlere fayda sa¤layacakt›r.

K

N

Örnek Olay: Ünitede ifllenen konular›n günlük ya- flama yans›malar›n› içeren, kuramsal aç›klama- larla çevrenizde yaflanan olaylar aras›nda ba¤

kurman›za yard›mc› olmay› hedefleyen örnek olaylar, anektodlar, al›nt›lar ya da gazete haberleridir.

‹çindekiler: Ünite içinde hangi konu- lar›n ifllenece¤ini gösterir. Ana konular›n bafll›klar›n› içerir.

Anahtar Kav- ramlar: Ünite- de aç›mlanan temel kavramlard›r. Ünitede- ki önemli nok- talara iliflkin ipuçlar› verir.

S›ra Sizde: ‹fllenen konular› kavray›p kavramad›¤›n›z› kendi kendinize ölç- menize yard›mc› olmay› amaçlayan, düflün- meye ve uygulamaya yönlendiren sorulard›r.

S O R U

D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P

‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

Yana Ç›kma: Metin içinde yer alan önemli kavram ve ifadelere iliflkin tan›m ya da aç›klamalard›r. Önemse- meniz gereken noktalar›

gösterir. Metin içinde yap›- lan aç›klamalar›n bir tür çok k›sa özeti gibi düflünülebilir.

(9)

Özet: Ünitede ayr›nt›l› iflle- nen konular›n önemli noktalar› tekrar vurgulan›r.

Kendimizi S›nayal›m: Ünitede ifl- lenen konular› ö¤renip ö¤renme- di¤inizi kendi kendinize ölçme- nizi sa¤layacak, bir tür s›nava haz›rl›k testidir. S›navlarda ç›kabilecek türde sorular› içerir.

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›:

“Kendimizi S›nayal›m” bölümündeki sorular›n cevaplar›n› ve ilgili oldukla- r› konular› içerir. Yanl›fl cevaplad›¤›- n›z sorularla ilgili konular› tekrar et- meniz s›navdaki baflar›n›z› art›rabilir.

Yararlan›lan ve Baflvurulabile- cek Kaynaklar: ‹fllenen konulara iliflkin daha genifl bilgi edinmek isterseniz bu bölümde yer alan kaynaklar› inceleyebilirsiniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›: “S›ra Sizde”lerde yer alan sorular›n cevaplar›n› içerir. Her hangi bir S›ra Sizde sorusuna verdi¤iniz cevap ile bu bölümdeki cevab› karfl›laflt›rarak, ilgili konuyu ne ölçüde ö¤rendi¤inizi belirleyebilirsiniz.

Yaflam›n ‹çinden: Üni- tede aktar›lan kuramsal aç›k- lamalar ile günlük yaflam›m›z- da karfl›laflt›¤›m›z olaylar ara- s›nda iliflki kurman›z› sa¤lamak için verilmifl haber ve al›nt›lard›r.

”

“

Okuma Parças›: Bu bölümde, baz› do¤rudan iliflkili bilimsel bir çal›flmadan al›nan okuma parçalar›na yer verilmektedir.

(10)

(11)

1

Okula Haz›r Bulunuflluk ve ‹lkö¤retime Haz›r

Bulunuflluk ‹çin

Yap›lan Çal›flmalar

Çocuklar›n ilkö¤retim için gerekli olan ön bilgi ve becerileri kazanm›fl olarak ilkö¤- retime bafllamalar› çok önemlidir.

Amaçlar›m›z

Bu üniteyi çal›flt›ktan sonra;

Okula haz›r bulunufllu¤u tan›mlayabilecek,

Okula haz›r bulunufllu¤un önemini ve kapsam›n› aç›klayabilecek,

‹lkö¤retime haz›r bulunufllu¤u etkileyen etmenleri analiz edebilecek,

‹lkö¤retime haz›r bulunuflluk için yap›lan çal›flmalar› de¤erlendirebileceksiniz.

N N N N

1

(12)

• G‹R‹fi

• OKULA HAZIR BULUNUfiLU⁄UN TANIMI, ÖNEM‹ VE KAPSAMI

• Haz›r Bulunufllu¤un Tan›m›

• Haz›r Bulunufllu¤un Önemi

• Haz›r Bulunufllu¤un Kapsam›

• ‹LKÖ⁄RET‹ME HAZIR BULUNUfiLU⁄U ETK‹LEYEN ETMENLER

• Fiziksel Etmenler

• Zihinsel Etmenler

• Duygusal Etmenler

• Sosyal ve Çevresel Etmenler

• ‹LKÖ⁄RET‹ME HAZIR BULUNUfiLUK ‹Ç‹N YAPILAN ÇALIfiMALAR

• Fiziksel Geliflime Yönelik Çal›flmalar

• Zihinsel Geliflime Yönelik Çal›flmalar

• Duygusal Geliflime Yönelik Çal›flmalar

• Dil Geliflimine Yönelik Çal›flmalar

• Sosyal Geliflime Yönelik Çal›flmalar

• Özbak›m Becerilerinin Geliflimine Yönelik Çal›flmalar Örnek Olay

Ifl›l ve Duygu ayn› apartmanda oturan iki yak›n arkadaflt›. Ifl›l’›n Gülriz, Duygu’nun da Selin ad›nda birer k›z çocuklar› vard›. Ifl›l k›z›n› geçen y›l anas›n›f›na göndermifl- ti. Duygu ise k›z› Selin’in henüz küçük oldu¤unu, kendisi de ev han›m› oldu¤u için okula gitmesinin gerekli olmad›¤›n› söyleyerek k›z›n› anas›n›f›na göndermemiflti…

Aradan bir y›l geçti… Gülriz ve Selin ilkö¤retime bafllayacaklard›. Gülriz er- kenden uyand›. Anne ve babas›na “Günayd›n.” dedikten sonra önlü¤ünü giyme- ye bafllad›. Sonra hep birlikte nefle içinde kahvalt› ettiler. Selin geç yatt›¤› için bir türlü uyanamad›. Selin yataktan zorla kalkt›. Önlü¤ünü annesi, çoraplar›n› ise babas› giydirdi. Sonra, birlikte kahvalt› etmek için masaya oturdular. Selin mide- sinin a¤r›d›¤›n› söyleyerek hiçbir fley yemek istemedi. Kahvalt› bitti¤inde okula git- mek için çok az zamanlar›n›n kald›¤›n› fark ettiler. Tam kap›dan ç›kacaklard› ki, Selin a¤lamaya bafllad›… “Ben okula gitmeyece¤im, hastay›m” diye ba¤›r›yordu.

Duygu Han›m ve efli kap›n›n önünde kalakald›lar. Ne yapacaklar›n› bilemiyorlar- d›. ‹flte tam bu s›rada merdivenlerden inen Ifl›l Han›m›, eflini ve Gülriz’i gördüler.

Gülriz Selin’in a¤lad›¤›n› görünce durup merakla sordu: “Selin niye a¤l›yorsun?”

Selin kap›n›n arkas›na sakland›. Gülriz Duygu Han›ma sordu: “Duygu Teyze, Se- lin niye a¤l›yor?” Duygu Han›m s›k›nt›l› bir sesle “Okula gitmek istemiyormufl” di- ye yan›tlad›. Gülriz çantas›n› yere b›rak›p kap›n›n arkas›nda a¤layan Selin’in ya- n›na gitti. Ona niçin okula gitmek istemedi¤ini sordu. Selin “‹stemiyorum iflte” di- ye yan›tlad›. Gülriz Selin’e okulun çok güzel oldu¤unu, orada güzel etkinlikler yapt›klar›n› söyledi. “Bak ben geçen y›l okula gittim. Çok fley ö¤rendim, okul çok e¤lenceli bir yer. Arkadafllar var, ö¤retmenler var…” diyerek Selin’i ikna etmeye çal›flt›. Selin art›k a¤lam›yordu. Duygu Han›m flaflk›nl›kla Ifl›l Han›m’a bakt›. Gül- riz gülümseyerek “Haydi gidelim art›k. Ben Selin’e okulumuzu gezdirece¤im” de- di… Hepsi sevinçle yola koyuldular. Ifl›l Han›m Gülriz’i geçen y›l anas›n›f›na gön- derdi¤i için çok mutluydu. K›z› anas›n›f›ndaki e¤itim sayesinde ilkö¤retime haz›r- d›… Duygu Han›m ise piflmand› ve k›z›n›n yaflayabilece¤i uyum sorunlar› onu endiflelendiriyordu.

Anahtar Kavramlar

• Haz›r bulunuflluk

• Okula haz›r bulunuflluk • Haz›r bulunufllu¤u etkileyen etmenler

• Haz›r bulunuflluk çal›flmalar›

‹çindekiler

(13)

G‹R‹fi

Çocu¤un yaflam›nda okula bafllama son derece kritik ve önemli bir olayd›r. Her çocuk bir ailenin içinde do¤ar. Bafllang›çta dünyas› annesi ile s›n›rl›d›r. Zamanla babas› ve di¤er aile bireyleri de yaflam›nda önemli bir yer edinir. Üç dört yafllar›n- da kendi yafl›tlar›n› aramaya ve onlarla birlikte olmaktan zevk almaya bafllar. An- cak, bu yafllarda hâlâ aile bireyleri ve aile ortam› onun yaflam›n›n merkezi duru- mundad›r. Alt› yedi yafllar›nda ilk kez ailesinin d›fl›nda, yaflam›n›n büyük bir bö- lümünü geçirece¤i bir baflka ortama girmek ve bu ortama uyum sa¤lamak gibi bir durumla karfl› karfl›ya kal›r. Bu yeni ortam “ilkö¤retim kurumu”dur. Pek çok e¤i- timci okula bafllamay› “do¤umdan sonra çocu¤un anneden ikinci kez ayr›l›fl› ko- puflu” biçiminde ifade etmektedir. Bu ayr›l›fl› kimi çocuklar kolayl›kla severek is- teyerek herhangi bir sorun ç›karmadan gerçeklefltirirler. Bu çocuklar özlemle gel- dikleri bu yeni kurumun isteklerini karfl›lamada zorluk çekmezler. Kendileri için yepyeni olan s›n›f ortam›na, oradaki yeni arkadafllara ve anne babadan sonra bel- ki de yaflamlar›n›n en önemli kiflisi olacak ö¤retmene kolayca al›fl›l›rlar. Kimi ço- cuklar ise bunun tam tersi daha ilk günden bafllayarak anneden ayr›lma, s›n›fa tek bafl›na girme, s›n›fta söylenenleri yerine getirme, arkadafllar›na ve ö¤retmenine al›flma konular›nda zorluk çekerler. Bu çocuklar›n s›n›f ortam›na uyum sa¤layabil- meleri için daha çok zamana, daha fazla anlay›fla ve yard›ma gereksinimleri var- d›r. Sorun çocu¤un yaln›z bafl›na s›n›fa girmeye al›flmas›yla çözümlenmemektedir.

Annesinden ayr›larak s›n›fa giren çocu¤u bu kez de s›n›f içinde yeni sorumluluklar beklemektedir. Ders süresince s›rada oturmak, ö¤retmenin anlatt›klar›n› dinlemek, ö¤retmenin istediklerini yerine getirmek, baflta okuma yazma ö¤renmek gibi pek çok okul etkinli¤ine kat›lmak ve baflarmak ondan beklenenlerden yaln›zca baz›lar›d›r.

‹lkö¤retime bafllamadan önce herhangi bir okulöncesi e¤itim kurumuna devam etmifl çocuklar bu kritik dönemi daha önce atlat›p belli mesafeler kat ederek ilkö¤retime gelirler. Bu durum onlar için önemli bir üstünlüktür.

Bu ünitede, önce okula haz›r bulunufllu¤un tan›m›, önemi ve kapsam› aç›klan- m›fl; daha sonra, ilkö¤retime haz›r bulunufllu¤u etkileyen etmenler ve ilkö¤retime haz›r bulunuflluk için yap›lan çal›flmalar üzerinde durulmufltur.

OKULA HAZIR BULUNUfiLU⁄UN TANIMI, ÖNEM‹ VE KAPSAMI

‹lkö¤retim yetiflkin oldu¤umuzda kullanaca¤›m›z temel bilgi ve becerileri kazand›- ran bir e¤itim kurumudur. Bu kurumda geçirilen yaflant›lar ileride al›nacak görev ve sorumluluklardaki baflar›y› etkileyecektir. Burada edinilen davran›fllar kiflili¤in önemli bir parças› haline gelebilecektir. Bu nedenle, ilkö¤retime bafllama ve ilkö¤- retim birinci s›n›ftaki yaflant›lar oldukça önemlidir. Çocu¤un ilkö¤retime haz›r bulunufllu¤u kavram› da bu noktada öne ç›kmaktad›r. ‹lkö¤retime haz›r olan çocuk- lar bu kuruma daha kolay ve daha k›sa sürede uyum sa¤layacaklar› için temel bilgi ve becerileri kazanmada zorlanmayacak, arkadafllarla ve ö¤retmenle etkili iletiflim kurarak bu kurumda daha mutlu ve baflar›l› bir e¤itim ö¤retim yaflam› geçire- bileceklerdir. Bu olgu onlar›n daha sonraki e¤itim ö¤retim kurumlar›na ve süreç- lerine bak›fllar›n› ve alg›lar›n› da olumlu yönde etkileyecektir.

Çocu¤un ilkö¤retime haz›r oluflu onun e¤itim ve ö¤retimle ilgili alg›lar›n›

olumlu yönde etkiler.

(14)

Haz›r Bulunufllu¤un Tan›m›

Okula haz›r bulunuflluk, okula bafllama olgunlu¤u, haz›rl›kl› olma ve okuma olgunlu¤u gibi kavramlar farkl› yazarlar taraf›ndan çocu¤un ilkö¤retime ve oradaki çal›flmalara bedensel, zihinsel ve duygusal yönlerden haz›rl›kl› oldu¤unu belirtmek amac›yla kullan›lan eflde¤er kavramlard›r. Oktay (1983) de¤iflik kaynaklardan yap- t›¤› al›nt›larla okula haz›r bulunuflluk kavram›n› flöyle incelemektedir.

Ünlü e¤itimci ve araflt›rmac› Thackray (1971), “haz›rl›kl› olma”y› flöyle tan›mlamaktad›r: “Her türlü ö¤renme için haz›rl›k, çocu¤un herhangi bir duygusal zorlu-

¤a u¤ramadan, kolayca ve yeterli bir biçimde ö¤renebilece¤i dönemdir. Bu, o zamana kadar baz› bilgi ve becerilerin kazan›lmas›nda güçlük çeken çocu¤un bunu art›k kolayca yapabilmesi demektir”.

Havighurst ise haz›r bulunuflluk konusundaki görüflünü flöyle ifade etmektedir (Merritt, 1970): “Herhangi bir fleyin ö¤retilece¤i optimum bir zaman vard›r. O zamana kadar ö¤retme için bofla giden çabalar olumlu bir sonuç vermeye bafllar. O buna “ö¤retilebilen an” demektedir. Bu düflünce, okula haz›rl›kl› olma ile yak›n- dan ilgili bulunmaktad›r. Çünkü, çocuk ö¤renmeye haz›rsa, ö¤retilebilen zaman da gelip çatm›flt›r.

Anthony (1972) ise okul olgunlu¤unu “ö¤renmede gerekli olan tüm özellikle- rin toplam›” biçiminde tan›mlamaktad›r.

Merritt (1970) konuyu “okumaya haz›rl›k” yönünden ele al›r; ona göre “okumaya haz›rl›kl› olma” olgunlaflma ve ö¤renme süreçlerinin bir sonucudur. Bu bir yandan büyüme ve geliflmenin, di¤er yandan da çocu¤un yaflant›lar›n›n etkisi demektir.

Baflaran ise “haz›r bulunuflluk” diye ifade etti¤i “haz›rl›kl› olma” kavram› ile ilgili görüfllerini flöyle aç›klamaktad›r: “Haz›rl›kl› olma olgunlaflmadan daha genifl s›- n›rl› bir kavramd›r. Bireyin bir ifli yapabilmesi için belirli bir olgunlaflmaya eriflme- nin gereklili¤i yan›nda, bu ifl için gerekli ön bilgi, beceri ve tutumu da kazanm›fl olmas› gerekir. Haz›r bulunuflluk, böylece, hem olgunlaflma kavram›n› hem de bir ifl için gerekli ön yeterlili¤i kapsamaktad›r.”

Katz (1991) haz›rl›k kavram›n› “okumay› ö¤renmeye haz›rl›k” anlam›nda kulla- n›r. Çocuklar›n sosyal ve zihinsel geliflimlerinin okula haz›rl›k kavram› içerisinde düflünülmesi gerekti¤ini belirtir. Ona göre sosyal haz›rl›k; çocuklar›n evden ve ta- n›d›klar› yetiflkinlerden uzaktaki bir grupta bulunma ve ailelerinin d›fl›ndaki yetiflkinlerin otoritesini kabul etme yönünde olumlu deneyimlerini, yafl›tlar›yla ve ilk kez birlikte olduklar› çocuklarla nitelikli zaman geçirmelerini içerir. Zihinsel haz›r- l›k ise, çocuklar›n okulda karfl›laflt›klar› yafl›tlar›n›n ve yetiflkinlerin dilini anlay›p kullanabilmelerini, s›n›ftaki tart›flmalarda ve etkinliklerde ö¤retmen ve di¤er ço- cuklar taraf›ndan belirtilen düflünce ve konularla ba¤lant› kurabilmelerini ve kendi yeteneklerine güvenmelerini içerir.

Yavuzer (2000) okula bafllaman›n; zihinsel, bedensel, duygusal ve sosyal aç›- dan bir “haz›rl›kl› oluflu” gerektirdi¤ini belirtirken, 6 yafl çocu¤unun gerçek yaflama girmeye haz›r gibi oldu¤unu da vurgulayarak “O, ö¤renme alan›nda çal›flmaya ve gerekli becerileri kazanmaya haz›rd›r.” demektedir.

Yukar›da verilen tan›m ve aç›klamalara dayal› olarak okula haz›r bulunufllu¤u;

“çocu¤un tüm geliflim alanlar›ndaki temel bilgi ve becerilerle donanm›fl, kendine güvenen, kendisi ve çevresiyle bar›fl›k bir biçimde duygusal kar›fl›kl›¤a u¤ramadan ilkö¤retime bafllamas› ve ilkö¤retimdeki etkinliklere ilgi ve istekle kat›labilmesidir.” biçiminde tan›mlayabiliriz.

Haz›r bulunufllu¤u kendi cümlelerinizle tan›mlay›n›z.

S O R U SIRA S‹ZDE

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

1

Okula haz›r bulunuflluk;

“çocu¤un tüm geliflim alanlar›ndaki temel bilgi ve becerilerle donanm›fl, kendine güvenen, kendisi ve çevresiyle bar›fl›k bir biçimde duygusal kar›fl›kl›¤a u¤ramadan ilkö¤retime bafllamas› ve ilkö¤retimdeki etkinliklere ilgi ve istekle kat›labilmesidir” biçiminde tan›mlanabilir.

(15)

Haz›r Bulunufllu¤un Önemi

Okula bafllama; çocu¤un yaflam›ndaki en kritik ve en önemli olaylardan biridir.

Böylesine önemli bir dönemde, haz›r bulunuflluk çocu¤un uyum sürecini kolaylafl- t›ran bir durumdur. Okula haz›r bulunan bir çocuk evden ya da okulöncesi e¤itim kurumundan ilkö¤retime daha kolay geçifl yapar. Bu geçifl s›ras›nda duygusal sorunlarla bafl etmek zorunda kalmaz.

Unutkan’a (2003) göre “Çocuk ilkö¤retime bafllad›¤›nda ilk kez programl› ö¤retimin gerektirdi¤i etkinliklere kat›lmak, belirli bir disiplin plan› dahilinde kurallara uymak, ö¤retmenin yönergelerini yerine getirmek ve daha da önemlisi okuma, yazma, aritmetik vb. konular› ö¤renmek gibi görevlerle karfl› karfl›yad›r.” Çocu¤un bu görevleri yerine getirebilmesi için onun her yönden gerekli olan ön bilgi ve becerileri kazanm›fl olarak ilkö¤retime bafllamas› önemlidir. Ön bilgi ve becerilerle okula bafllayan çocuklar ilkö¤retimdeki bilgi ve becerileri daha çabuk ve daha kolay ö¤renirler.

‹lkö¤retimin gerektirdi¤i temel bilgi ve becerilerle okula bafllamak çocu¤un kendine güvenini de art›r›r. Kendine güvenen bir çocuk yeni arkadafllar› ve ö¤ret- menleriyle daha kolay ve etkili iletiflim kurar. Daha etkili iletiflim becerilerine sahip olma, çocu¤un ö¤retmeni ve arkadafllar› taraf›ndan kabul görmesini ve öne ç›kmas›n› sa¤lar. Kabul gören çocuk daha baflar›l› olmak için içten uyar›m kaza- n›r. ‹çten gelen uyar›mlar merak ö¤esini ifle koflarak çocu¤un ilgi alanlar›n›n ve araflt›rma, inceleme ve problem çözme gibi becerilerinin geliflmesine katk›da bu- lunur. Bu özellikler onun yaln›zca okul baflar›s›na de¤il, yaflam baflar›s›na da ze- min oluflturur.

Okula haz›r bulunuflluk çocu¤un kendisi, okul yaflam› ve genel olarak yaflamla bar›fl›k olmas›na katk› sa¤lar. Kendisiyle ve yaflamla bar›fl›k olan çocuklar›n yaflamlar› boyunca yafl›tlar› ve yetiflkinlerle sevgi ve sayg›ya dayal› iliflkiler kurma ve sürdürmede baflar› flanslar› oldukça yüksektir.

Okula haz›r olmayan ya da eksik haz›r bulunufllukla okula bafllayan çocukla- r›n; evden, anneden ayr›lma, yeni bir ortama uyum sa¤lama, yeni arkadafllar ve ö¤- retmenlerle iletiflim kurma, ö¤retmenin yönergelerine uyma, dikkatini uzun süre belli bir konu ya da etkinlik üzerine yo¤unlaflt›rma, okuma yazma ve aritmetik gibi derslerdeki konular› ö¤renme, ö¤rendiklerini pekifltirme ve gelifltirme gibi say›- s›z durumlarla ve bu durumlarda ortaya ç›kan sorunlarla bafl etmeleri hiç de kolay olmamaktad›r. ‹flte bu nedenlerle okula haz›r bulunuflluk çocuklar için önemli bir durumdur.

Okula haz›r bulunufllu¤un çocuk aç›s›ndan en önemli katk›s› nedir?

Haz›r Bulunufllu¤un Kapsam›

Haz›r bulunuflluk oldukça genifl kapsaml› bir kavramd›r. Tan›m› ve önemi aç›kla- n›rken üzerinde duruldu¤u gibi haz›r bulunuflluk çocu¤un tüm geliflim alanlar›n›

kapsar. Yaln›zca bir alanda haz›r olmak haz›r bulunuflluk için yeterli de¤ildir. Ör- ne¤in, yaln›zca el göz efl güdümü geliflmifl, küçük kaslar› güçlenmifl olmak haz›r bulunuflluk için yeterli olamaz. 72 ayl›k iken okula bafllamak yerine daha büyük okula bafllam›fl olmak da çocu¤un okula haz›r bulundu¤u anlam›na gelmez. Erkek çocuklar›n, daha duygusal olduklar›na inan›lan k›z çocuklar›ndan önce okula ha- z›r bulunduklar› da do¤ru bir düflünce de¤ildir.

Herhangi bir çocu¤un daha uzun boylu ya da daha kilolu olmas›, görme ya da iflitme alg›s›n›n yafl›tlar›ndan daha güçlü olmas› da okula haz›r bulundu¤u anlam›-

Okula haz›r olmayan çocuklar›n ilkö¤retime bafllad›klar›nda baz› sorun ve durumlarla bafl etmeleri gerekecektir. Bu da çocuklar›n okula uyumlar›n›

zorlaflt›rabilecektir.

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

2

(16)

n› tafl›maz. Çevresel etmenler kimi zaman çocu¤u oldu¤undan daha haz›r ya da daha az haz›r oldu¤u biçiminde de¤erlendirmemize neden olabilir.

Duygusal yönden anne ya da aileye afl›r› düflkün çocuklar›n okula gitmek iste- memeleri ya da okula uyum sa¤layamamalar› asl›nda bu çocuklar›n henüz okula haz›r bulunmad›klar›n›n bir göstergesi olabilir.

Özetle belirtmek gerekirse okula haz›r bulunuflluk çocu¤un bedensel, zihinsel, duygusal, sosyal ve dil geliflim alanlar›n›, bu geliflim alanlar›nda sahip oldu¤u bilgi ve becerileriyle özbak›m becerilerini kapsayan oldukça genifl bir kavramd›r.

Kendi yafl›tlar› ile dostça iliflkiler kuran her çocuk okula haz›rd›r diyebilir miyiz? Neden?

‹LKÖ⁄RET‹ME HAZIR BULUNUfiLU⁄U ETK‹LEYEN ETMENLER

Haz›r bulunufllu¤un kapsam olarak genifl bir kavram olmas› onu etkileyen pek çok etmen olmas›ndan kaynaklanmaktad›r. Çocu¤un ilkö¤retimde kendisinden bekle- nenleri yerine getirebilmesini ve uyum sa¤layabilmesini etkileyen etmenler alanya- z›nda farkl› biçimlerde grupland›r›lmakta ve aç›klanmaktad›r. Kimi yazarlar haz›r bulunufllu¤u etkiledi¤ini düflündükleri etmenleri uzun listeler biçiminde aç›klarken kimileri de az say›da, ancak daha genifl bafll›klar alt›nda toplamay› uygun bulmufl- lard›r. Ancak, bu çal›flmalar incelendi¤inde haz›r bulunufllu¤u etkileyen dört temel etmen oldu¤u da aç›kça görülmektedir. Bunlar; fiziksel, zihinsel, duygusal, sosyal ve çevresel etmenlerdir. Bu etmenlerin hangisinin daha önemli oldu¤u zamana ve araflt›rmac›lara göre de¤iflmektedir. Örne¤in, 20. yüzy›l›n ilk yar›s›nda en önemli etmen zihinsel etmen olarak öne ç›karken daha sonralar›, duygusal, sosyal ve çev- resel etmenler daha önemli say›lmaya bafllanm›flt›r. Günümüzde bu etmenlerin bir- birinden ba¤›ms›z olmad›¤›, birindeki eksiklik ya da yetersizli¤in di¤er etmenleri de etkiledi¤i gerçe¤inden hareketle bu etmenlerin tümünün önemli oldu¤u kabul edilmektedir. Asl›nda hiçbir etmen tek bafl›na son derece karmafl›k bir süreç olan okula haz›r bulunufllu¤u yeterince aç›klayamamaktad›r.

Fiziksel Etmenler

Okula bafllama konusunda en yayg›n olarak kullan›lan ölçüt takvim yafl›d›r. ‹lkö¤- retime bafllamada kullan›lan bu ölçüt, bir baflka deyiflle yafl s›n›r›, ülkeden ülkeye farkl›l›k göstermektedir. Türkiye’de ilkö¤retime bafllama yafl s›n›r› 72 ay yani 6 yafl- t›r. Okula bafllama yafl›n›n yüksek olmas› ya da düflük olmas› okula haz›r bulunufllu¤u garanti etmemektedir. Çünkü, yafl fiziksel etmenlerden yaln›zca biridir. Ço- cukta bulunmas› gereken di¤er fiziksel etmenler de önemlidir.

Çocu¤un haz›r bulunufllu¤undan söz edebilmek için öncelikle onun sa¤l›kl› ve normal bir beden geliflimine sahip olmas› gerekir. Örne¤in; nörolojik (sinir sisteminin yap›s›) bak›mdan sorunlar› olan bir çocu¤un okumay› ö¤renmede zorluk çekmesi ya da okumaya haz›r bulunmay›fl› nedeniyle okumay› ö¤renememesi gibi bir durum ortaya ç›kabilecektir. Çocu¤un beyninin bir yar›m küresinin di¤er yar›m küresi üzerindeki baflatl›¤› ya da iki yar›m küre aras›ndaki efl güdüm bozuklu¤u gibi sorunlar onun okumaya haz›r bulunufllu¤unu olumsuz etkileyebilecektir. Bu nedenlerle çocu¤un sa¤l›kl› ve normal bir fiziksel geliflime sahip olmas› çok önemli- dir. Çocu¤un görme ve iflitme aç›s›ndan da tam olarak sa¤l›kl› olmas› gerekmektedir. ‹yi göremedi¤i ve iyi iflitemedi¤i için ö¤retmenin yönergelerini anlayamayan bir çocu¤un okula uyumu zor olabilecektir. Örne¤in; okumaya geçiflte yönleri bil- mek ve sesleri iyi tan›mak özel bir öneme sahiptir.

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

3

Yasal ilkö¤retime bafllama yafl›na gelmifl her çocu¤un okula bafllamaya haz›r oldu¤unu düflünmek do¤ru olmaz.

Birden fazla etmen, birbiriyle etkileflimli bir biçimde okula haz›r bulunufllu¤u etkilemektedir.

(17)

Çocu¤un kalem tutmak gibi küçük kas gücüne sahip olmas›, vücudunu kontrol edebilmesi, dengeli hareket etmesi ve dik oturmas› gibi di¤er fiziksel etmenler de çocu¤un okula haz›r bulunufllu¤unu etkileyebilecektir.

Zihinsel Etmenler

Zihinsel etmen; bilgi, beceri ve kapasite kullanma e¤ilimini içerir. Zihinsel etmenlerin temel bileflenleri aras›nda heves, merak ve verilen görevi yerine getirme ar- zusunun yan› s›ra mizaç, kültürel yap› ve de¤erler bulunmaktad›r.

Çocuktaki ö¤renme yetene¤ini etkileyen önemli özekliklerden biri de “ze- kâ”d›r. Zekâ çeflitli bilim insanlar› taraf›ndan farkl› biçimlerde tan›mlanm›flt›r. Bu tan›mlardan birkaç› afla¤›da verilmifltir:

• Zekâ bireyin birlefltirilmifl ya da bütüncül yetene¤idir.

• Genel zekâ, de¤iflik bilgi gruplar› aras›ndaki iliflkileri görüp bu iliflkileri yeni durumlara uygulama yetene¤idir.

• Zekâ testlerin test etti¤i fleydir.

• Zekâ okudu¤unu anlama, bundan çeflitli sonuçlar ç›karma yetene¤idir.

• Zekâ say› ve matematik yetene¤idir.

Zekâ konusunda çal›flmalar yapan ve testler gelifltiren bilim insanlar› aras›nda zekân›n tek boyutlu bir yetenek olmad›¤›na ilk kez iflaret edenler Thorndike, Thurstone ve Guilford’dur. Onlar zekân›n IQ ile derecesi belirlenen s›n›rl› yetenek- ten daha farkl›, daha zengin bir fleyler olmas› gerekti¤ini düflünüp insan› yaflamda baflar›l› k›lan de¤iflik becerileri göz önüne alm›fllar ve daha kapsaml›, yaflamla iç içe bir zekâ anlay›fl› önermifllerdir.

Y›llar sonra Gardner (1993) benzer bir anlay›flla zekân›n ne oldu¤unu ortaya koyabilmek için dünyan›n dört bir yan›nda insanlar›n yaflama biçimlerinde yer tu- tan becerilerin neler oldu¤una bakmam›z gerekti¤i üzerinde durmufltur. Gardner;

kiflileri farkl› k›lan, yaflamda karfl›laflt›klar› sorunlar› çözmeye ya da kendileri ve toplum için yararl›, de¤erli bir fleyler ortaya koymalar›na yarayan ve toplum içinde bir de¤eri olan de¤iflik yetenekleri de zekâ olarak adland›rmaktad›r. Gardner ze- kân›n çok boyutlu oldu¤unu belirterek de¤iflik zihinsel yetenekleri de zekâ olarak kabul etmektedir.

Gardner’›n üzerinde durdu¤u zekâ boyutlar›n›n neler oldu¤unu araflt›r›p adlar›n› yaz›n›z.

Zekâ ya da zekâlar›n gelifliminde baflta kal›t›m olmak üzere çevresel koflullar, toplumsal özellikler, de¤erler, kristallefltirici ya da k›s›tlay›c› yaflam deneyimleri gibi birçok etmen önemli rol oynamaktad›r. Zekâ boyutlar›n›n geliflebilmesi için uygun çevre koflullar›na ve f›rsatlara gereksinim vard›r. Uygun olmayan koflullar ço- cu¤un zihin geliflimini olumsuz etkileyebilir. Bu durum çocu¤un okula haz›r bulunufllu¤unu da geciktirebilir.

Okula haz›rl›¤›n en önemli ögelerinden bir di¤eri de dil geliflimidir. Çocuklar›n okulda ve yaflamda baflar›l› olmak için dil becerilerine gereksinimleri vard›r. Dil zihinsel yeteneklerin ya da Gardner’in deyifliyle zekâ boyutlar›n›n en önemlilerin- den biridir. Önemli dil becerilerinden biri al›c› dil, di¤eri de ifade edici dildir. Al›- c› dil ö¤retmeni dinlemek ve yönergeleri yerine getirmek, ifade edici dil ise ö¤retmen ve arkadafllarla düzgün bir biçimde konuflmak ve sözel iletiflim kurmak için gereklidir.

Günümüzde tek bir özelli¤e dayand›r›larak yap›lan zekâ tan›mlar› yerini zekây› çeflitli boyutlardan oluflan bir bütün olarak ele alan tan›mlara b›rakm›flt›r.

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

4

(18)

Çocu¤un okula haz›r bulunufllu¤u için dil becerilerinin yan› s›ra dikkatini yo-

¤unlaflt›rma, say›lara aflina olma, say› sayma, benzerlik ve farkl›l›klar› ay›rt edebil- me, basit s›n›flama ve gruplama yapabilme, duyular›n› kullanma ve alg›sal becerilere özgü baz› ön deneyimlere sahip olmas› da gerekmektedir. Bu tür deneyimleri geçirmifl olan çocuklar okula haz›r bulunuflluk aç›s›ndan daha iyi konumdad›rlar.

Duygusal Etmenler

Bu etmen çocu¤un kendisini nas›l gördü¤ünü, baflkalar›n›n duygular›n› anlama ve kendi hislerini yorumlay›p ifade etme yetene¤ini içerir. Normal olarak her çocu-

¤un iletiflim gücü artt›kça, çevresiyle iletiflimi de artar ve annesine ba¤›ml›l›¤› aza- l›r. Çocukta temel güven duygusu geliflmemiflse okul yafl›na geldi¤i halde annesine ba¤›ml›l›¤› sürer. Çocu¤un okula severek gitmesi ve oradaki çal›flmalardan zevk almas›, annesine olan ba¤›ml›l›¤›n›n azalmas›na ve kendine güven duygusunun gelifltirilmesine ba¤l›d›r (Al›c›güzel, 1998; Akt: Unutkan, 2003).

Kuflkusuz, duygusal etmenler insan›n tüm yaflam evrelerinde önemli yer tutar.

Olaylar karfl›s›nda bir yandan akl›m›z ve mant›¤›m›zla hareket etmeye çal›fl›rken ço¤u kez bizi duygular›m›z yönlendirir. Günlük yaflamda yetiflkinlerin bile s›k s›k etkisi alt›nda kald›¤› duygular, henüz bunlar› yeterince kontrol edebilecek bir dü- zeye eriflmemifl olan “çocu¤un” davran›fllar›n› yönlendirmede önemli rol oynar.

Çocuk yafl› küçük oldu¤u ölçüde duygular›n› daha çok belli eder. Mutlulu¤unu ya da hoflnutsuzlu¤unu rahatça gösterir. Onun zaman zaman baflvurdu¤u a¤lama, su- rat asma, sald›rma ya da kendi kabu¤una çekilmesi hep bu türden duygusal davran›fl örnekleridir (Oktay, 1983).

Çocuk ilk toplumsal iliflkilerini de çevresi ile duygusal etkileflimine ba¤l› olarak kurar. Anneden ve di¤er insanlardan ald›¤› etkilere göre olumlu ya da olumsuz duygusal davran›fl modelleri ve bunlara uygun bir kiflilik yap›s› gelifltirir. Çocu¤un duygusal sorunlar›n›n ve kiflilik özelliklerinin onun için yepyeni bir ortam olan

“okul”un özellikle ilk günlerinde etkili oldu¤u kuflkusuzdur. Schonell bu konuda- ki görüflünü flöyle ifade etmektedir (Schonell ve Goodacre, 1975; Akt: Oktay, 1983):

Di¤er okul becerilerinde oldu¤u gibi okuma yetene¤i de, hem olumlu hem de olum- suz duygusal durumlara karfl› çok duyarl›d›r. Bu aç›dan, okumay› gelifltirme ya da onu engellemede, hem duygusal hem de kiflilik etmenlerinin önemini aç›k seçik be- lirtmek son derece önemlidir. Çocuk denemeye istekli oldu¤u ve ilgi duydu¤u zaman en iyi biçimde ö¤renir. Baz› okullar›n kulland›klar› yöntemler bu tutumu yarat›r- ken, baz›lar› bir k›s›m çocuklarda baflar›s›zl›k ve k›r›kl›k duygusunu uyand›r›rlar.

Bunun gibi baz› anne babalar da, çocu¤un okuma sorunlar› karfl›s›nda onun dene- yimlerini art›rarak, onu överek ve ilk günlerde ulaflamayaca¤› yüksek standartlar koymadan anlay›flla hareket ederler. Bir k›sm› da tam tersine, çocu¤un olanaklar›n›

s›n›rland›rarak, onun kendine olan güvenini sarsarak, onu daha da h›zl› olmaya zorlayarak tam bir kar›fl›kl›¤›n içine iterler.

Okula bafllad›klar› ilk günlerde s›n›fta anneleri ile oturan, onun uzaklaflma iste-

¤ine karfl› koyan, annesinin yan›ndan ayr›laca¤› korkusu içinde olan ve bu nedenle ö¤retmenin söylediklerini kavray›p yerine getirmekte, hatta duymakta güçlük çeken çocuklar s›k s›k dikkati çeker. Bunlar ço¤unlukla fizyolojik geliflim, genel sa¤l›k ve zekâ geliflimi yönünden “normal” çocuklard›r. Ancak, duygusal yönden, evden ve anneden kolayca ayr›labilecek kadar olgunlaflmam›fl, henüz okula bafllamaya haz›r olmayan çocuklard›r.

‹nsanlar duygusal canl›lard›r. Yetiflkinler duygular›n› kontrol etmeyi ö¤renmifllerdir. Ancak, küçük çocuklar duygular›n›

daha fazla belli ederler.

(19)

Okulöncesi dönemde okul ve okuldaki görevler hakk›nda yeterince ayd›nlat›l- mam›fl, gerekli bilgi ve becerileri kazanamam›fl olan bu çocuklar için daha okul ka- p›s›nda bafllayan sorunlar, s›n›fta da devam eder. Duygusal sorunlar›ndan s›yr›l›p kendilerini ö¤retmenin anlatt›klar›na veremedikleri için ilk günlerdeki okumaya haz›rlay›c› al›flt›rmalar› bile zorlukla baflar›rlar, kimi zaman da baflaramazlar. Ayn›

çocuklar zaman geçip de s›n›fta anneleri olmadan oturmaya al›flt›klar›nda, öteki arkadafllar›ndan geri kald›klar› için bu kez de baflar›s›zl›k ve di¤erlerinden daha ge- ride olmaktan kaynaklanan bir k›r›kl›k duygusundan do¤an birtak›m uyumsuz davran›fllar gösterebilirler.

Araflt›rmac›lar çocu¤un duygusal olarak kararl› ve dengeli olmad›¤› için mi okumay› ö¤renemedi¤ini yoksa okumay› ö¤renemedi¤i için mi isteksizlik, ilgisizlik ya da hareketsizlik gibi duygusal sorunlar›n ortaya ç›kt›¤›n› belirlemekte güçlük çek- mektedirler. Ancak, kesin olan, duygusal sorunlar ile ö¤renmedeki baflar›s›zl›¤›n genelde birlikte görüldü¤üdür.

Duygusal olarak sa¤l›kl› olman›n en belirgin iflareti; çocu¤un kendi yafl›tlar›na ve di¤er insanlara rahatça yaklaflmas› ve ö¤renme konusunda gösterdi¤i isteklilik- tir (Oktay, 2000).

Çocu¤un kendi yafl›tlar›na ve di¤er insanlara rahatça yaklaflmas›n›n okula uyumu kolaylafl- t›rmadaki rolü nedir?

Sosyal ve Çevresel Etmenler

Aile ortam› ve sosyal çevre; zekâ gelifliminde ve zekâ gelifliminden etkilenen ö¤- renme yetene¤inin gelifliminde, dolay›s›yla okula haz›r olmada son derece önemli rol oynar. Toplumsal çevre koflullar›n›n, özellikle yaflam›n ilk y›llar›nda çocu¤un içinde yaflad›¤› aile ve yak›n çevrenin sa¤lad›¤› olanaklar›n onun duygusal, toplumsal ve zihinsel gelifliminde etkili oldu¤unu vurgulayan görüfller ön plana ç›k- maktad›r (MEB, 2006).

Duygusal ve sosyal etkileflimin dengeli ve güçlü oldu¤u aile ortam›nda, yeterli güven, sevgi ve sevecenlik içinde büyüyen çocuklar geliflimleri için gerekli olan deneyimleri kazanabilmektedirler. Aile üyeleri ile olan iliflkileri, çocu¤un di¤er bi- reylere, nesnelere ve tüm yaflama karfl› ald›¤› tav›rlar›n, benimsedi¤i tutum ve davran›fllar›n temelini oluflturmaktad›r. Sonuçta, aile içindeki iyi iliflkiler, mutlu, arka- dafl canl›s› ve uyumlu kifliliklerin oluflumunu sa¤lamaktad›r.

Çocuk yetiflkinin rehberli¤inden yoksunsa yaflad›¤› deneyimlerin önemli yönle- rini özümlemekte, dilin içeri¤ini ve yap›s›n› kazan›p gelifltirmekte güçlük çekecek- tir. Bu nedenle aile çevresi çocu¤un yaflam›n›n ilk befl y›l›nda en temel e¤itim kurumudur. Bir baflka deyiflle ailenin çocu¤u ilkö¤retime haz›r duruma getirme so- rumlulu¤u bulunmaktad›r.

Sosyal ve çevresel etmenlerin çocu¤un okula haz›r bulunufllu¤u üzerindeki etkileri dendi¤inde, aile ve ailenin yaflad›¤› ortamla ilgili flu noktalar üzerinde yo¤unlafl›lmaktad›r:

• Ekonomik koflullar (ailenin geliri, evde yaflayan kifli say›s›, evin tipi, yeterli ve düzenli beslenme olana¤› vb.)

• Oyun ve sosyal deneyimler için var olan mekân ve olanaklar

• Evdeki sözel iletiflim ortam› (anne ve baban›n kulland›¤› dil, bu dilin niteli-

¤i, konuflma biçimi, çocu¤a tan›nan konuflma olana¤› vb.)

• Okuma yazmaya karfl› tutum (anne ve baban›n okuma al›flkanl›¤›, evde çe- flitli kitaplar›n bulunup bulunmamas› vb.)

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

5

(20)

• Okula karfl› tutum (ailenin okula ve ö¤retmenlere duydu¤u güven ve sayg›, okumaya verdi¤i önem vb.)

• Çocu¤un güven ve kiflilik geliflimini etkileyen aile içi iliflkiler (aile yaflam›n›n niteli¤i, bireyler aras› sevgi ve sayg› vb.)

Anne baban›n okumaya önem vermemesi, çocu¤un okula haz›r bulunufllu¤unu nas›l etki- ler? K›saca aç›klay›n›z.

Yap›lan birçok araflt›rmada aile ortam›n›n ve sosyal çevrenin çocu¤un genel olarak gelifliminde ve okula haz›r bulunufllu¤unda önemli bir etmen oldu¤u tart›flmas›z kabul edilmektedir. Ancak, yine tüm araflt›rmac›lar›n ortak olarak üzerinde durduklar› bir di¤er nokta; yaln›zca ailenin parasal olanaklar› de¤il, paran›n har- canma biçimidir. Örne¤in; paran›n çocu¤a bir kitap, defter ya da kalem almak için harcan›p harcanmad›¤›d›r.

Ailede okula giden kardefllerin bulunmas› da onlara benzemek isteyen küçük çocu¤un okula gitme iste¤ini art›r›r.

Aile bireylerinin u¤rafllar› aras›nda okuman›n s›kça yer ald›¤› evlerdeki çocuk- lar okuma yazmaya dayal› oyunlara daha fazla yönelme e¤ilimindedirler. Babas›n›

her akflam gazetesini okurken ya da annesini s›k s›k kitap okurken gören çocuk kendisi de bir gazete ya da kitap alarak “sanki okuyormufl” gibi yapmaktan büyük zevk duyar. Bafllang›çta karalamalar biçiminde bafllayan yaz› al›flt›rmalar› yavafl yavafl harflere benzemeye bafllarken çocu¤un bir gazete ve kitaptaki baz› sözcükleri tan›maya bafllad›¤› da görülebilir.

Çevresel koflullar içinde aile çevresi kadar etkili bir baflka etmen de kitle iletiflim araçlar›d›r. Özellikle televizyon, çocuklar›n okula haz›r bulunuflluklar›nda olumlu ya da olumsuz oldukça fazla etkiye sahiptir. Televizyon programlar› çocuk- lar›n okumaya karfl› istekli olmalar›na ve baz› temel bilgileri kazanmalar›na yar- d›mc› olabilir. Do¤ru seçilen programlar çocuklar›n dile olan duyarl›l›klar›n› art›rabilir. Televizyon programlar›nda ayn› kal›plar›n s›k s›k söz ve resimle yinelenme- si, çocuklar›n seslerle yaz› aras›ndaki iliflkiyi daha kolay kavramalar›na yard›mc›

olabilir. Ancak, burada çocuk programlar›n›n nitelikli olarak haz›rlanmas› ve aile- lerin çocuklar› için program seçerken bilinçli davranmalar› önemli noktalard›r. Ak- si hâlde televizyonun çocu¤un bedensel, duygusal, zihinsel ve sosyal geliflimi üze- rinde olumsuz etkileri olabilir.

‹LKÖ⁄RET‹ME HAZIR BULUNUfiLUK ‹Ç‹N YAPILAN ÇALIfiMALAR

‹lkö¤retime haz›r bulunuflluk için yap›lan çal›flmalar çocu¤un geliflim alanlar› ile iliflkilendirilerek planlanmal›d›r. Zihinsel geliflim alan› içinde yer almakla birlikte dil ayr› bir boyut olarak ele al›nmal›d›r. Çünkü, dil okula uyumda en önemli etmenlerden biridir. Özbak›m becerileri de ilkö¤retime haz›r bulunufllu¤u etkilemektedir. Özbak›m becerilerinde yetersiz bir çocu¤un okula haz›r bulundu¤unu söylemek olanakl› de¤ildir. Kendi özbak›m›n› yapamayan çocuklar okulda s›k›nt›

çekecekler; bu da onlar›n haz›r bulunuflluklar›n› olumsuz yönde etkileyecektir.

Çocuklar›n ilkö¤retime haz›r bulunuflluklar›n› desteklemek amac›yla okulöncesi e¤itim kurumlar›nda ve evde yap›lacak çal›flmalar önem tafl›maktad›r. Bu çal›flmalar çocuklar›n okula haz›r bulunuflluklar›na önemli katk›lar sa¤layacakt›r.

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

6

Televizyon do¤ru

kullan›ld›¤›nda ve çocuk için uygun programlar seçildi¤inde çocu¤un okula haz›r bulunufllu¤una olumlu katk› sa¤layabilir.

(21)

Fiziksel Geliflime Yönelik Çal›flmalar

Çocu¤un hareket becerilerini gelifltirebilmesi için önce fiziksel olarak büyümesi yani kas, iskelet ve sinir sisteminin güçlenmesi gerekir. Ayr›ca, çocu¤un kas hare- ketlerini efl güdümlü olarak kullanmay› ö¤renmesi, baflka bir deyiflle hareketleri- nin uyum kazanmas› da gerekir. El göz efl güdümü çocu¤un ilkö¤retimde okuma yazmay› ö¤renirken kullanaca¤› en önemli yeterliklerden biridir. Bu efl güdümü sa¤layabilmesi için ilkö¤retime bafllamadan; çocu¤un kesme, yap›flt›rma, karalama, ay›r›p birlefltirme gibi etkinliklerle çok say›da al›flt›rma yapmas› gerekmektedir.

Çocuklar uygun beslendikleri, sa¤l›k hizmetleri ald›klar›, fiziksel etkinlikler içinde bulunduklar›, oyun oynama olana¤› bulduklar› ve aileleri taraf›ndan destek- lendikleri sürece bedenlerini kontrol etmeyi ö¤renirler. Önemli olan okulöncesi y›llarda çocuklar›n fiziksel geliflimlerini destekleyecek ortamlar›n ve çal›flma f›rsat- lar›n›n yarat›lmas›d›r. Yeteri kadar hareket eden, büyük ve küçük kaslar›n› kullanan çocuklar kendilerini daha mutlu ve güçlü hissedecekleri için okula bafllamaya daha haz›r olacaklard›r.

Çocu¤un ilkö¤retime geçiflini kolaylaflt›rmak için okulöncesi e¤itim kurumlar›n- da ya da evde fiziksel geliflime yönelik olarak flu becerilerin kazand›r›lmas› üzerin- de önemle durulmal› ve baz› çal›flmalar yap›lmal›d›r:

1. Beden dengesini sa¤lama çal›flmalar›

• Dengeli yürüme ve koflma

• Farkl› hareketler yaparken beden dengesini koruma 2. Efl güdümlü hareket etme çal›flmalar›

• Engellerle karfl›laflt›¤›nda seri ve çabuk hareket etme

• Vücudun organlar› aras›nda efl güdümü sa¤lama

3. El göz efl güdümü ve ince motor becerilere sahip olma çal›flmalar›

• Nesneleri manüpule etme (bir kaptan di¤erine bir fley aktarma, makas kullanma, vb.)

• Kalemi düzgün tutma

• Çizgileri birlefltirme

• Çizgileri kopya etme

• Baz› flekil, say› ya da harfleri kopya etme

Zihinsel Geliflime Yönelik Çal›flmalar

Çocu¤un ilkö¤retime haz›r bulunufllu¤unu etkileyen zihinsel geliflimle ilgili temel becerilerin en önemlileri; dikkat ve bellek becerileri, matematik becerileri ve bilimsel düflünme becerileridir.

Dikkat ve Bellek Becerileri: Dikkat psiko-fizik enerjinin bir nokta üzerinde top- lanmas› demektir. Bu da gözlerin bir noktaya dikilmesi, baz› kaslar›n büzülüp gev- flemesi, bir olay› ya da nesneyi iyice kavramak üzere organizman›n haz›r bir duruma girmesidir (Baymur, 1990; Akt: Unutkan, 2003). Dikkat ilgili uyar›c›ya yo¤un- laflma yetene¤i olup hemen hemen tüm ö¤renmeler için bir ön kofluldur. Çevre- mizde say›s›z uyaran olmas›na karfl›n biz yaln›zca dikkat etti¤imiz fleyleri ö¤reni- riz. ‹lkö¤retim sürecinde çocu¤un dikkat etmesi ve dikkatini belli bir süre devam ettirmesi önemlidir.

Çocuklar›n dikkatleri yaflla birlikte çeflitlenmekte ve süresi de artmaktad›r.

Okulöncesi dönemde çocuklar bir olay›n yaln›zca bir yönüne dikkat ederler, ola- y›n farkl› yönlerine dikkatlerini odaklayamazlar. Farkl› yönlere dikkat etme zamanla geliflir.

Zihinsel Geliflimle ‹lgili Temel Beceriler:

• Dikkat ve Bellek Becerileri

• Matematik Becerileri

• Bilimsel Düflünme Becerileri

(22)

Genel anlamda bellek; beynimizin ilgili bölgeleri taraf›ndan uyaranlar›n alg›lanmas›, düzenlenmesi, saklanmas› ve gerekti¤inde tekrar hat›rlanarak kullan›lmas›

sürecini düzenleyen yetimizdir. E¤er belle¤imiz olmasayd› her fleyi her defas›nda yeni bafltan ö¤renmek zorunda kal›rd›k. Bellek olmasayd› kavray›fl diye bir fley de olmayacakt›.

Küçük çocuklar›n beyin yap›lar› ve beyin geliflimleri ile ba¤›nt›l› olarak ilk y›l- larda bellekleri de çok s›n›rl›d›r ve genellikle duyular›na dayal›d›r. Hat›rlaman›n geliflmesi çocu¤un zihinsel geliflimi ile ilgilidir. Çocuk flekilleri bildi¤i için daha kolay hat›rlamakta, sözcüklerin anlamlar›n› bilmedi¤i için onlar› hat›rlamakta güçlük çekmektedir.

Dikkat ve bellek becerilerinin geliflmesine yönelik olarak flu çal›flmalar yap›l- mal›d›r:

1. Ev ve okul çevresine dikkati yo¤unlaflt›rma çal›flmalar›

• Ev ve okul çevresinde gördüklerini söyleme

• Eksik olan nesneleri fark etme

• Farkl›, benzer ve ortak özellik tafl›yan flekil ve nesneleri ay›rt etme

• Çevresel de¤ifliklikleri tan›mlama

• Befl duyusunu kullanma ve gelifltirme 2. Bellek ve hat›rlama çal›flmalar›

• Dikkatle dinleme

• Dinledi¤i öykü ile ilgili temel ögeleri söyleme

• Dinledi¤i öykünün sonunu tahmin etme

• Bilmece, tekerleme söyleme ve fliir okuma

• Arka arkaya söylenen birkaç cümle, say› ya da nesneyi ayn› s›ra ile tekrar etme

• Gösterilen resim ya da flekilleri s›ras› ile söyleme

• Bir süre dikkatle bakt›¤› resim ya da nesneyi bakmadan anlatma

• Ev adresi, ev telefonu ve okul adresi gibi bilgileri ezberleme

Matematik Becerileri: Okulöncesi çocuklar›n›n matematiksel düflünmelerinin temelinde sezgiler önemli yer tutar. Genelde çocuklar, nesnelerle olan yaflant›lar›

sonucunda alg›lama yoluyla ilk deneyimlerini kazan›rlar. Bu ilk deneyimler daha sonra okulda ö¤renecekleri yaz›l› sembollere dayal› olan matemati¤in temelini oluflturur.

Okulöncesi e¤itim kurumlar›nda ö¤retmenler günlük etkinlikler s›ras›nda ço- cuklar›n temel matematik becerilerinin geliflimine yönelik çeflitli olanaklar sa¤lar- lar. Örne¤in, bir paket flekeri paylaflt›r›rken, büyük küçük dü¤meleri ay›r›rken, rit- mik alk›fl tutarken, çocuklar› s›raya dizip kaç kifli olduklar›n› sayarken çocuklar matemati¤i ö¤renirler.

Matematik kavram geliflimine yönelik olup çocuklar›n her gün yaflad›klar› so- mut deneyimlerle yak›ndan ilgilidir. Örüntüleme, s›n›flama, gözlemleme, s›ralama, grafik çizme, ölçme ve k›yaslama gibi beceriler, çocuklar›n gelecekte aritmeti¤i an- layarak ö¤renmelerine yard›m eder ve onlar›n kavramlar› ö¤renmelerini sa¤lar (Unutkan, 2003).

Çocu¤un matematik becerilerinin geliflimine yönelik olarak okulöncesi e¤itim kurumlar›nda ve evde flu çal›flmalar yap›lmal›d›r:

1. Betimleme çal›flmalar›

• Bir nesnenin bir ya da birkaç özelli¤ini fark etme

• Fark etti¤i özellikleri söyleme

Çocu¤un ev ve anaokulundaki günlük yaflam deneyimlerinin ço¤u matematik kavramlar›n›n geliflimine katk› sa¤lar.

(23)

2. Örüntüleme çal›flmalar›

• Nesnelerin dizilifllerini de¤ifltirme

• Farkl› diziliflleri betimleme

• Nesnelerle yeni bir örüntü oluflturma 3. K›yaslama çal›flmalar›

• Nesneleri yan yana koyarak k›yaslama yapma

• Bire bir eflleyerek iki kümenin denkli¤ini bulma 4. Eflitleme çal›flmalar›

• Nesneleri benzer özeliklerine göre efllefltirme

• Ayn› say›da nesneye sahip kümeler oluflturma

• ‹ki grup nesneyi bire bir efllefltirerek eflit kavram›n› kazand›rma 5. Birlefltirme ve ay›rma çal›flmalar›

• Nesnelerle art›rma yapma

• Nesnelerle eksiltme yapma

• Kümelerin içine nesne ekleyerek ya da ç›kartarak yeni kümeler oluflturma 6. S›n›flama

• Nesneleri renk, flekil, doku ya da farkl› özelliklerine göre gruplara ay›rma

• Verilen farkl› nesnelerle yeni gruplar oluflturma 7. S›ralama

• Nesneleri uzunluk, a¤›rl›k ve renk tonu gibi özelliklerine göre dizme

• Bir özelli¤e göre s›ralanm›fl olarak verilen nesneleri baflka bir özelli¤e göre yeniden dizme

8. Sembol kullanma

• Rakamlar› tan›ma

• Rakam yazma

• Grafik çizme

• fiekil, grafik ya da resimdeki sembolleri söyleme 9. Geometriyi anlama

• Aç›k kapal› kavramlar›na do¤ru tepki verme

• ‹çinde d›fl›nda kavramlar›na do¤ru tepki verme

• Nesneleri istenen konuma (ön, arka, üst, alt) yerlefltirme

• Temel geometrik flekilleri tan›ma

• Gösterilen geometrik flekle benzer nesneleri bulma

Bilimsel Düflünme Becerileri: Çocuk do¤du¤u andan itibaren duyular›n› kulla- narak dünyay› anlama çabas›yla çevresini araflt›r›r. Kavrama kapasitesi s›n›rl› oldu-

¤u için ilk aylarda yaln›zca en yak›n çevresini anlamay› baflar›r. Çocuk büyüyüp ol- gunlaflt›kça ve deneyimleri artt›kça dünyan›n varl›¤›n› fark etmeye bafllar. Olaylar›

aflama aflama alg›lar. Neden sonuç iliflkilerine yavafl yavafl anlam verir.

Okulöncesi çocuklar›; merakl›, araflt›r›c›, tahmin etme ya da sonuç ç›karmaya yönelik hayal güçlerini kullanan, durmadan soru soran, sorular›na yan›t arayan ve sorular›n›n yan›tlanmas› için ›srar eden çocuklard›r.

Düflünme becerilerinin okulöncesi dönemde desteklenmesi hem bu becerilerin kazan›lmas› hem de ilkö¤retime haz›r bulunufllu¤un art›r›lmas› bak›m›ndan çok önemlidir.

Bilimsel düflünme becerilerinin geliflimine yönelik olarak flu çal›flmalar yap›l- mal›d›r:

(24)

1. Gözlem yapma çal›flmalar›

• Olay ya da nesneye odaklanma

• Olay ya da nesnenin özelliklerini belirleme

• Olay ya da nesneyi anlamak için soru sorma

• Neden sonuç iliflkisi kurma

• Gözlem sonuçlar›n› aç›klama

2. Deneyerek ve yaparak ö¤renme çal›flmalar›

• Basit deneyler yapma

• Denemeye istekli olma

• Denemelerinde farkl› yollar kullanma

• Deneme ve deneylerinde uygun materyalleri kullanma

• Deney ya da denemeler s›ras›nda ortaya ç›kan sorunlar› çözme 3. Sorun çözme çal›flmalar›

• Sorunu inceleme ve tan›mlama

• Çözüm yollarl› önerme

• Çözüm yollar›ndan birini seçme

• Sorunu çözdü¤ünde ortaya ç›kan durumu aç›klama

• Sorunu çözemedi¤inde nedenlerini tahmin etme

• Sorunlar›n birden fazla çözümü olabilece¤ini fark etme 4. Tümevar›m ve/ya da tümdengelimsel düflünme çal›flmalar›

• Olay ya da durumun bütününden parçalar›n› tahmin etme

• Olay ya da durumun parçalar›n› bir araya getirerek bütünü oluflturma

• Yap boz ya da resim tamamlama al›flt›rmalar›ndan zevk alma

Duygusal Geliflime Yönelik Çal›flmalar

Okulöncesi ça¤› çocuklar› çok duygusald›r. E¤er onlara bu y›llarda uygun çevresel koflullar sa¤lan›rsa kendine güven, ba¤›ms›zl›k, özerklik ve giriflimcilik gibi kiflilik özelliklerini do¤ru biçimde kazanma olana¤› bulurlar. Bu dönemde çocuklarda ça- l›flma iste¤i yaratmak ve baflar› duygusu tatt›rmak da önemlidir. Duygusal aç›dan okula haz›r bulunmayan çocuklar›n ilkö¤retime uyumlar› zor olmaktad›r.

Duygusal bak›mdan okula haz›r bulunufllu¤a katk› sa¤layacak becerilerin kazand›r›lmas› için flu çal›flmalar yap›lmal›d›r:

1. Duygular›n› tan›ma ve ifade etme çal›flmalar›

• Çeflitli durumlarda ne hissetti¤ini söyleme

• Duygular›n› farkl› yollarla (resim, flark›, kukla oynatma vb.) ifade etme

• Duygular› hakk›nda konuflma

2. Baflkalar›n›n duygular›n› anlama çal›flmalar›

• Dinledi¤i olay ya da öyküdeki kiflilerin duygular›n› söyleme

• Çeflitli durumlarda arkadafllar›n›n ne hissetmifl olaca¤›n› tahmin etme

• Yüz ve mimiklerden baflkalar›n›n duygular›n› anlama 3. Empati kurma çal›flmalar›

• Baflkalar›n›n duygusal tepkilerini dikkatle izleme

• Duygular›n› ifade edenleri dikkatle dinleme

• Duygular›n› ifade eden kiflinin sözünü kesmemeye özen gösterme

• Kendini o kiflinin yerine koyarak duygular› anlamaya çal›flma 4. Duygusal tepkilerini kontrol etme çal›flmalar›

• Duygular›n› sözel olarak ifade etme

• Duygular›n› ifade ederken uygun yollar kullanma