• Sonuç bulunamadı

Dil Yeterlikleri ve E¤itim Ortam›n›n Önemi

Okulöncesi e¤itimde çocuklara dil yeterliklerini kazand›rmak için e¤itim ortamla-r›n›n vazgeçilmez ögelerinden biri de kitap köflesidir. Bu köflede günlük etkinlikle-re paralel olarak çeflitli kitaplar sergilenmeli ve gün içinde çocuklar›n kitap köfle-sinden yararlanmalar› sa¤lanmal›d›r. Kitap köflesinde farkl› boyut ve özelliklerde çocuk kitaplar›, resimli kataloglar ve çocuk dergileri bulundurulmal›d›r. Bu

köfle-Sözel Beceriler: Bireyin duygu, düflünce, istek ve gereksinimlerini yeterince sözcük kullanarak ve do¤ru ses tonuyla ifade edebilmesi.

Fonolojik fark›ndal›k: Dilin ses yap›s›n›n anlafl›lmas› ve konuflma dilinde anlam›n kavranmas›d›r.

Ö¤retmenler, çocuklar›n erken yazma giriflimlerini engellememeli, onlar›n gereksinim duyduklar›

materyalleri sa¤layarak bu giriflimlerini desteklemelidir.

Kitap köflesi, dil yeterliklerinin kazand›r›lmas›nda en önemli rolü olan ilgi köflesidir.

de kitaplar ve kitapl›¤a ek olarak minder, okuma koltu¤u, sehpa, kalem, defter, k⤛t, boya kalemleri ve silgi gibi materyallerin bulundurulmas›, çocuklar›n kitap-lara olan ilgisini ve fark›ndal›¤›n› art›r›r.

S›n›fta, kitap köflesi d›fl›nda da görsel, dokunsal ve iflitsel materyallerin bulundu-rulmas› çocuklar›n dil yeterliklerini destekler. Bu tür materyaller, çocuklara duyula-r›n› kullanarak somut deneyimler kazand›rd›¤›ndan dil geliflimlerini olumlu yönde etkiler. Örne¤in; s›n›fta mobilya, raf, dolap ve kutu gibi materyallerin isimlendiril-mesi, duvarlarda nesne resimlerinin isimleriyle gösterilisimlendiril-mesi, harflerin farkl› formlar-da e¤itim materyali olarak sunulmas›, e¤itim ortam›nformlar-da dil yeterliklerinin kazan›m›-n› destekleyen uygulamalard›r (Roskos, 2004).

Kitap köflesinde çocuk kitaplar›n›n d›fl›nda hangi materyallerin bulundurulmas› çocukla-r›n okuma yazmaya karfl› ilgisini art›rmada etkili olur?

MATEMAT‹K YETERL‹KLER‹N‹ KAZANDIRMAYA YÖNEL‹K ETK‹NL‹KLER

Matematik; ilkö¤retim ve onu izleyen y›llarda ö¤rencilerin en çok korktu¤u ve ba-flar›s›z olma kayg›s› duydu¤u alanlardan biridir. Birçok ö¤rencinin ö¤renmesini en-gelleyen ve kendine güven duygusunu zedeleyen matematik korkusu, okulöncesi e¤itimde matematik ö¤renimine temel oluflturacak becerilerin kazand›r›lmas› ve matemati¤e karfl› olumlu tutumlar gelifltirilmesiyle önlenebilir.

Erken y›llarda temelleri at›lan matematiksel düflünme ve matematiksel kavram-lar›n kullan›m› dil kazan›m›na benzer biçimde sembolik bir sistemin kavranmas›n›

içerir. Bu sembolik sistemi kavrama sürecinde, çocuk somut deneyimlerine daya-narak matematiksel sembollerin anlam›n› ve aralar›ndaki iliflkileri anlar ve bu sem-bolleri kullanmaya bafllar. Örne¤in, çocuk k⤛t üzerinde gördü¤ü “2” say›s›n›n ö¤-retmenin “‹ki küçük serçe a¤ac›n dal›na konmufl.” cümlesinde kulland›¤› “iki” söz-cü¤üyle ayn› anlama geldi¤ini kavrar ve kendi yaflam›nda bunu çeflitli biçimlerde kullan›r. Okulöncesi dönemde, çocuklar›n bu sembolik sistemin birçok ögesini kulland›klar› bilinmekle birlikte çocuklar için anlam›n oluflmas› zaman ve destek gerektiren bir süreçtir. Örne¤in; çocuklar çok erken yafllarda flafl›rt›c› biçimde say-maya bafllayabilirler; ancak, hangi say›n›n önce ya da sonra geldi¤ini ve sayarken sonra gelen say›n›n daha büyük oldu¤unu henüz kavrayamazlar.

Okulöncesi e¤itim kurumlar›nda matematik, fen ve do¤a etkinlikleriyle kazan-d›r›lmas› amaçlanan matematik yeterlikleri, gün boyunca di¤er etkinliklerle de des-teklenir. Örne¤in, Türkçe, drama ve sanat etkinlikleriyle matematiksel düflünme becerileri ve matematiksel kavramlar›n kazan›m› yarat›c› yollardan desteklenmek-tedir (Erdo¤an, 2006; Mayesky, 2002). Bu nedenle matematik yeterliklerini kazan-d›rmaya yönelik etkinlikler yaln›zca matematik ile fen ve do¤a etkinlikleri olarak düflünülmemeli, matematiksel kavramlar di¤er etkinliklerle de bütünlefltirilmelidir.

Matematik yeterliklerini kazand›rmaya yönelik etkinliklerin amac›, çocuklara matemati¤i soyut olarak ö¤retmekten daha çok çocuklar›n matematiksel düflünme süreçlerine baflvurmalar›n› ve onlarda temel matematiksel kavramlar›n oluflmas›n›

sa¤lamakt›r. Matematiksel düflünme, problem çözme, ak›l yürütme, iliflki kurma, iletiflim kurma ve temsil kullanma gibi süreçleri içermekte ve fen bilimlerine yöne-lik etkinyöne-liklerde de kullan›lmaktad›r. Matematiksel kavramlara temel oluflturan be-ceriler ise efllefltirme, s›n›fland›rma, karfl›laflt›rma, s›ralama, sayma, ölçme ve grafik kullanma becerilerini içermektedir (Copley, 2000; Smith, 2006).

S O R U

D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

1

Matematiksel düflünme süreçleri:

• Problem çözme

• Ak›l yürütme

• ‹liflki kurma

• ‹letiflim kurma

• Temsil kullanma

Matematik yeterliklerini kazand›rmaya yönelik etkinlikler flu bafll›klar alt›nda incelenmektedir: Say› kavram› ve saymayla ilgili etkinlikler, ifllemlerle ilgili etkin-likler, geometri ve mekânla ilgili etkinetkin-likler, örüntülerle ilgili etkinetkin-likler, ölçmeyle ilgili etkinlikler, veri toplama ve de¤erlendirmeyle ilgili etkinlikler.

Say› Kavram› ve Saymayla ‹lgili Etkinlikler: Bu etkinlikler say›lar›n tan›n-mas›na ve say›lar›n anlam›n›n kavrantan›n-mas›na yönelik olarak nesneleri saymay› ve say›larla nesneleri karfl›laflt›rarak birebir efllefltirmeyi ve s›ralamay› içerir. Çocuk-lar›n bu becerileri somut deneyimlerle kazanmalar› için say›Çocuk-lar›n yaln›zca matema-tik etkinliklerinde de¤il, farkl› etkinliklerde de kullan›lmas› gerekmektedir. Say›lar-la ilgili kimi etkinlikler flöyle s›raSay›lar-lanabilir:

• Fen ve do¤a etkinliklerinde fasulye ve nohut gibi kuru baklagillerin çocuk-lar taraf›ndan say›çocuk-larak miktarçocuk-lar›n›n “az”, “çok”, “daha az”, “en az”, “en çok”

gibi sözcükler kullan›larak karfl›laflt›r›lmas›.

• Türkçe etkinliklerinde içinde say›lar›n oldu¤u hikâyeler okunmas› ya da bil-meceler sorulmas› yoluyla say›lara dikkat çekilmesi, çocuklar›n say›lar› elle havada çizmesi.

• Müzik ve yarat›c› dans etkinliklerinde say›lar›n s›rayla verildi¤i flark›lar, teker-lemeler söylenmesi; say›lar› çocuklar›n bedenlerini kullanarak göstermesi.

• Günlük rutin etkinlikler s›ras›nda say›lar›n ve s›ra say›lar›n›n kullan›lmas›

(Örne¤in; kaç kifli ellerini y›kad›? Kaç kiflinin yeme¤i var? Bugün s›n›fa ge-len birinci kifli kim?).

‹fllemlerle ‹lgili Etkinlikler: Bu etkinlikler bir grup nesnede eksiltme ya da art›rma yap›ld›¤› zaman meydana gelen de¤iflikli¤in say›sal anlamda artma ve azal-ma oldu¤unun anlafl›lazal-mas›n› ve parça bütün iliflkilerinin kavranazal-mas›n› aazal-maçlar. Ço-cuklar çok erken yafllarda nesne gruplar›nda meydana gelen de¤ifliklikleri farkede-bilse de parça bütün aras›ndaki iliflkileri kavramalar› zaman al›r. Bu fark›ndal›¤›n artmas› için ö¤retmenlerin çocuklara farkl› gruplardaki nesneleri efllefltirerek karfl›-laflt›rmas› ve saymas› için f›rsatlar yaratmas› gerekmektedir. Yap›lacak bu çal›flma-lar, çocuklar›n somut deneyimler yoluyla ilkö¤retim aflamas›nda daha soyut dü-zeyde karfl›lar›na ç›kacak olan toplama ve ç›karma ifllemlerini ö¤renmelerinde te-mel oluflturacakt›r. Bu tete-mellerin at›labilmesi için uygulanabilecek kimi etkinlikler flöyle s›ralanabilir (Day, 1988):

• Matematik etkinliklerinde resimler kullan›larak say›lar›n ve ifllemlerin ifade edil-mesi (Örne¤in, 6+3’ün bir el ve dört parmakla ka¤›t üzerinde resimlenedil-mesi).

• Drama etkinliklerinde çocuklara pazar, lokanta ve market gibi geçici köfle-lerde ifllem yapmalar›n› sa¤layan roller verilmesi.

• Müzik etkinliklerinde artma ve azalma sözcüklerini içeren flark›lar, tekerle-meler söylenmesi.

Geometri ve Mekânla ‹lgili Etkinlikler:Okulöncesi dönemde matematik ye-terliklerini desteklemek için kullan›lan daire, üçgen, kare ve dikdörtgen flekilleri;

önünde, arkas›nda, içinde, d›fl›nda, yan›nda, üstünde ve alt›nda gibi mekân konu-munu anlatan kavramlar› içeren etkinlikler geometri ve mekânla ilgili etkinlikler aras›nda yer al›r. Bu etkinlikler ile çocuklar›n çevrede varolan nesnelerin flekilleri-ni tan›malar›, sorulan bir flekle örnek nesne gösterebilmeleri ve nesnelerin konum-lar›n› di¤er nesnelerin konumlar›na göre aç›klayarak nesnelerin benzerlik ve fark-l›l›klar›n› kavramalar› amaçlan›r. Geometri ve mekânla ilgili etkinliklerde çocuklar efllefltirme, s›n›fland›rma, karfl›laflt›rma ve iliflki kurma gibi matematiksel kavram ve düflünme süreçlerine baflvururlar (Virginia State Department of Education, 2003).

Temel Matematiksel Beceriler:

• Efllefltirme

• S›n›fland›rma

• Karfl›laflt›rma

• S›ralama

• Sayma

• Ölçme

• Grafik kullanma Matematik Yeterliklerini Kazand›rmaya Yönelik Etkinlikler:

• Say› kavram› ve sayma

• ‹fllemler

• Geometri ve mekân

• Örüntüler

• Ölçme

• Veri toplama ve de¤erlendirme

Geometri ve mekânla ilgili etkinlikler, ilkö¤retimde çocuklar›n geometrik kav-ramlar› edinmelerine ve fiziksel çevreyi matematiksel kavramlarla gözleyebilmele-rine temel oluflturacak becerileri kazanmalar›n› sa¤lar. Ayn› zamanda, çocuklar mekânda konum bildiren sözcükleri ö¤renerek sözel yönergelere uygun hareket etme becerisi kazan›rlar. Bu temellerin at›labilmesi için uygulanabilecek kimi et-kinlikler flöyle s›ralanabilir:

• Hareket ve oyun etkinliklerinde “önünde arkas›nda”, “içinde d›fl›nda”, “üs-tünde alt›nda”, “ileri geri” gibi mekânda konuma iliflkin kavramlar›n kulla-n›ld›¤› engel oyunlar›n›n oynanmas›.

• Alan gezilerinde, çevredeki flekilleri keflfetmeye yönelik sorular sorulmas›

ve farkl› flekillerde nesneler toplanmas›.

• Fen ve do¤a etkinliklerinde, geometrik kal›plar ve basit ölçüler içeren tarif-lerle pasta ya da kek gibi yiyeceklerin haz›rlanmas›.

Örüntülerle ‹lgili Etkinlikler: Bir grup nesne ya da flekil aras›ndaki düzenli iliflkilerden hareketle örüntüleri keflfetmeyi içeren bu etkinlikler çocuklar›n genel-leme yapma, tahmin etme ve ak›l yürütme gibi matematiksel düflünme süreçlerine baflvurmalar›n› sa¤lar. Ayn› zamanda parça bütün iliflkisini kavramalar›n› destekler.

Bu yüzden çocuklar›n çevrelerindeki basit örüntüleri bulabilecekleri, kendi örün-tülerini oluflturabilecekleri ve örüntülerin dayand›¤› iliflkileri farkedebilecekleri f›r-satlar yaratmak çok önemlidir (Copley, 2000). Okulöncesi kurumlar›nda örüntüler-le ilgili etkinlikörüntüler-ler ço¤unlukla, çal›flma yapraklar› üzerinde yap›lmak üzere okuma yazmaya haz›rl›k etkinli¤i olarak planlanmaktad›r. Çocuklar›n yarat›c›l›klar›n› des-teklemek ve örüntülere yönelik fark›ndal›klar›n› art›rmak için çocuklar› fiziksel çevredeki gerçek materyalleri kullanmaya teflvik etmek gerekir.

Örüntülerle ilgili etkinliklerde çocuklar problem çözme, ak›l yürütme, iliflki kur-ma, s›ralama ve s›n›fland›rma gibi süreçlerin ve becerilerin birço¤unu ayn› anda kullan›rlar. Örüntülerle ilgili uygulanabilecek kimi etkinlikler flöyle s›ralanabilir (Day, 1988):

• Sanat etkinliklerinde duvarlara asmak üzere örüntüler içeren resimler ve ko-laj çal›flmalar›n›n yap›lmas›.

• Rutin etkinlikler s›ras›nda oluflan f›rsatlardan yararlan›lmas› (Örne¤in, bes-lenme saatinde bir k›z bir erkek çocu¤u yanyana oturtmak, peçeteleri örün-tü oluflturacak flekilde da¤›tmak).

• Matematik etkinliklerinde tekrar eden ya da büyüyen resimli örüntülerin bafllang›çlar›n›n oldu¤u kartlar› çocuklar›n tamamlamas›.

Ölçmeyle ‹lgili Etkinlikler: Bu grupta ele al›nan etkinlikler nesnelerin boy, a¤›rl›k, s›cakl›k gibi fiziksel özelliklerinin karfl›laflt›r›lmas›n› ve zamana iliflkin kav-ramlar›n incelenmesini içerir. Bu etkinliklerle çocuklar, nesneleri “uzun k›sa”,

“yüksek alçak”, “yak›n uzak”, “a¤›r hafif”, “s›cak so¤uk” gibi özelliklerle tan›mlar;

“daha uzun”, “daha k›sa”, “daha s›cak”, “daha hafif “gibi kavramlar kullanarak kar-fl›laflt›r›r ve “ö¤len”, “sabah”, “akflam”, “gece” gibi zamana iliflkin kavramlar› kazan-maya bafllar. Zamana iliflkin kavramlar, ilkö¤retimde ö¤renilecek olan saat, gün ve hafta, ay gibi kavramlara temel oluflturur.

Ölçmeyle ilgili etkinliklerde karfl›laflt›rma, s›n›fland›rma, grafik kullanma, ak›l yürütme ve problem çözme süreç ve becerilerine baflvuran çocuklar›n, geleneksel ölçme araçlar› d›fl›nda çevrelerinde varolan materyalleri de kullanmalar› teflvik edilmelidir. Örne¤in, boylar›n› ölçmek için çocuklar›n bloklar› kullanmas›na di¤er çocuklar›n da dikkati çekilmeli ve boy ölçmek için baflka neler kullan›labilece¤i sorularak yarat›c›l›klar› desteklenmelidir (Mayesky, 2002). Ölçmeyle ilgili

yap›labi-Örüntüler, görsel, iflitsel, mekânsal, say›sal ögeler ya da bunlar›n birkaç›

kullan›larak oluflturulabilir.

Zamana iliflkin kavramlar, ilkö¤retimde ö¤renilecek olan saat, gün ve hafta, ay gibi kavramlara temel oluflturur.

lecek kimi etkinlikler flöyle s›ralanabilir (Virginia State Department of Education, 2003):

• Rutin etkinliklerde tarih ve hava durumundan söz edilmesi ve hava durumu-na iliflkin görsel materyallerin çocuklar taraf›ndan her gün de¤ifltirilmesi.

• Yiyecek haz›rlama etkinlikleri s›ras›nda terazi, termometre ve dijital saat gibi ölçü araçlar›n›n kullan›lmas›.

• Alan gezilerine ölçü kaplar› götürülerek alandan çeflitli örnekler toplanmas›.

Veri Toplama ve De¤erlendirmeyle ‹lgili Etkinlikler:Yaflamlar›n›n ilk ay-lar›ndan itibaren çevrelerini tan›maya bafllayan çocuklar için her fiziksel ya da sos-yal uyaran do¤al bir merak duygusu oluflturmaktad›r. Ö¤retmenler çocuklar›n bu do¤al meraklar›ndan yararlanarak onlar› sorular sormalar›, sorular›na yan›t bulma-lar› ve ulaflt›kbulma-lar› bilgileri farkl› araçlar kullanarak paylaflmabulma-lar› için desteklemeli-dir. Böylece, çocuklar›n veri toplama ve de¤erlendirme becerilerinin, bilimsel dü-flünme süreçlerinde de kullan›lacak gözlem yapma, bulunan bilgileri görsel araç-lar kullanarak sunma ve ç›kar›maraç-lar yapma becerilerinin de temelleri at›lacakt›r.

Verilerle ilgili etkinliklerde çocuklar, ölçme, resimli grafik kullanma, problem çözme, ak›l yürütme, iletiflim ve temsil kullanma süreçlerine baflvuracaklar›ndan ilkö¤retimde gerek matematik gerek fen bilimlerine yönelik yeterliklerin kazand›-r›lmas› söz konusudur. Verilerle ilgili kimi etkinlikler flöyle s›ralanabilir (Smith, 2006):

• Fen ve do¤a etkinliklerinde farkl› renkte k›yafet giyenlerin say›larak sonu-cun görsel bir grafikle sunulmas›.

• Matematik etkinliklerinde s›n›ftaki nesne ve eflyalar›n envanterinin haz›rlanmas›.

• Türkçe etkinliklerinde okunan hikâyelerden problem durumlar› yarat›larak çocuklar›n araflt›rmaya ve bulduklar›n› paylaflmaya yönlendirilmesi.

• Çocuklar› araflt›rmaya yönelten proje çal›flmalar›n›n yap›lmas›.