E¤itim program›; bir e¤itim kurumunun çocuklar, gençler ve yetiflkinler için sa¤la-d›¤›, milli e¤itimin ve kurumun amaçlar›n›n gerçeklefltirilmesine dönük tüm etkin-likleri kapsayan bir süreç olarak tan›mlanmaktad›r. Bu tan›ma göre ö¤retim, ders d›-fl› etkinlikler, özel günlerin kutlanmas›, geziler, kurslar, rehberlik ve sa¤l›k gibi tüm hizmetler e¤itim program›n›n kapsam› içine girmektedir.
E¤itim basamaklar› içinde okulöncesi e¤itim; bireysel ve sosyal ifllevleri son derece önemli bir e¤itim basama¤› durumundad›r. Örgün e¤itimin bu ilk ve önem-li basama¤›, sonraki e¤itim basamaklar›n›n temeönem-lini oluflturmas› ve bu basamakta edinilen deneyimlerin bireyin daha sonraki yaflam›nda da etkili olmas› nedeniyle önemli bir yere sahiptir. Bu nedenle okulöncesi e¤itimde hedeflenen amaçlar›n gerçekleflmesi bu dönemde e¤itim programlar›n›n etkili bir biçimde uygulanmas›-n› gerektirmektedir.
Okulöncesi e¤itim program›, “0-72 ayl›k çocuklar› ev ve kurum ortam›nda zihin-sel, duygusal-sosyal ve fiziksel yönden destekleyen” programd›r (MEB, 1997, s.13).
Kuflkusuz, okulöncesi e¤itimde program çat›y› oluflturur ve bize “neyi,” “niçin” ve
“nas›l” yapaca¤›m›z› gösterir. Ayn› zamanda, program e¤itimi bireysellefltirmeye yar-d›m eder. Ailelere, çocuklar›n›n ö¤renme özelliklerine, yeteneklerine ve özel durum-lar›na nas›l yan›t verece¤ini gösterir ve her çocu¤un ö¤renmesi hakk›nda bilgi verir.
Bir baflka deyiflle nitelikli bir program, çocuklar› ve aileleri nereye ulaflt›raca¤›m›z›
gösteren bir “büyük resim”dir. Ulusal Çocuk E¤itimi Birli¤i (The National Associati-on for the EducatiAssociati-on of Young Children, NAEYC) okulöncesi e¤itim program›n›n te-mel bileflenlerini flöyle aç›klamaktad›r (Dombro, Colker ve Dodge, 1999, ss.6-7):
‹çerik: Amaçlardan oluflur. Çocuklar›n kendileri, alg›lar›, iletiflimleri ve yapt›kla-r› konusunda ö¤renmeleri için onlara yard›m etme ve onlayapt›kla-r›n düflünme becerileri kazanmas›na odaklan›r.
Süreç: Çocuklar›n ö¤renmelerine yard›m etmeyi içerir. Ortam oluflturma stratejilerini, oyuncak ve materyal seçimini, di¤er çocuklarla etkileflimi ve etkinlikleri planlanmay› içe-rir. Sürecin en önemli özelli¤i, çocuklar›n ö¤renmesine yard›m edebilecek kararlar› ver-meye odaklanmas›d›r. Bu amaçla süreçte rutin etkinliklerden yararlan›l›r ve çocuklar›n il-gi, gereksinim ve yeteneklerine yan›t vermek için çeflitli etkinlikler gerçeklefltirilir.
Okulöncesi e¤itimin baflar›s›, genelde bu basamakta uygulanacak e¤itim programlar›n›n niteli¤ine ba¤l›
bulunmaktad›r. Bu nedenle okulöncesi e¤itim programlar›n›n, çocu¤un toplumsal ve bireysel yönden en iyi biçimde yetiflmesi için gerekli olan rehberli¤i yapmas› gerekmektedir.
Ortam: ‹çinde ö¤renmelerin gerçekleflti¤i düzenlemedir. Üç yafl›n alt›ndaki ço-cuklar için iliflkiler ortam›d›r. Çoço-cuklar ve aileleri ile güçlü ba¤lar kuruldu¤unda ö¤rencilerin ö¤renmelerini sa¤layacak uygun bir iklim oluflturulur.
Okulöncesi e¤itimde programlar farkl› bak›fl aç›lar› ve de¤iflik yaklafl›mlarla dü-zenlenmektedir. Bu program düzenleme yaklafl›mlar› flunlard›r (Driscoll ve Nagel, 1999, ss.165-166).
Geliflim Temelli Program:Geliflim temelli program çocuklar›n geliflim düzey-leri ve ilgidüzey-lerine odakl› olup onlar›n fiziksel, zihinsel, sosyal ve duygusal haz›r bulu-nuflluklar› dikkate al›narak haz›rlan›r. Çünkü, program onlar› düflüncelerine ve yap-t›klar›na göre yetifltirir, onlar›n do¤al meraklar›n› gelifltirir ve yarat›c›l›klar›n› destek-ler. Örne¤in, iki yafl çocuklar› için haz›rlanm›fl geliflim temelli programda, oyun ma-sas›nda oyun hamurlar› ve üç ya da dört parçadan oluflan bulmacalar vb. bulunur.
Bütünlefltirilmifl Program:Bütünlefltirilmifl program okul ile yaflam aras›nda-ki do¤al ba¤lant›y› temel al›r ve yaflamla ilgili ö¤renme içeri¤ini vurgular. Bu prog-ram fen, matematik, dil, sanat ve di¤er progprog-ram alanlar› ile olan iliflkiler üzerine temellenir.
Tematik Program:Tematik program ad›ndan anlafl›ld›¤› gibi projeler ve temalar üzerine yap›land›r›l›r. Bu program düzenleme yaklafl›m›nda, tüm etkinlik alanlar›
(matematik, fen, dil, resim, müzik vb.) çocuklar›n çal›flaca¤› bir proje üzerinde tema-larla birbirine ba¤land›¤› için ideal ö¤renme olana¤› sa¤lar.
Okulöncesi e¤itim program›yla ö¤rencilere kazand›r›lmas› hedeflenen davran›fllar çeflitli etkinlikler yoluyla kazand›r›lmaktad›r. Okulöncesi e¤itim program›nda yer alan etkinlikleri genelde, rutin etkinlikler, serbest zaman etkinlikleri ve grup etkinlikleri ol-mak üzere üç grupta toplaol-mak olanakl›d›r (Gültekin, 2002, ss.74-75).
Rutin Etkinlikler: Bunlar her gün ayn› biçimde tekrarlanan ve program›n te-melini oluflturan etkinliklerdir. Okula gelifl, toplanma, tuvalet, kahvalt›, uyku ve dinlenme gibi etkinlikler bu türden etkinliklerdir. Rutin etkinlikler; çocuklara dü-zenli olma, zaman›nda ifl görme, temizlik kurallar›na uyma, sa¤l›kl› beslenme, gör-gü kurallar›n› benimseme, uyku ve dinlenme gereksinimini karfl›lama gibi davra-n›fllar›n kazand›r›lmas›n› amaçlamaktad›r. Örne¤in, rutin etkinlikler çerçevesinde, zaman›nda okula gelen çocuk etkinlikleri zaman›nda yapma; oyundan sonra oyun-caklar›n› toplayan çocuk düzenli olma; yemeklerden önce ve sonra ellerini y›ka-yan çocuk temizlik; kahvalt› ve yemek saatlerinde dengeli bir biçimde beslenen çocuk beslenme; uyku ve dinlenme saatlerinde yeterince uyuyan ve dinlenen ço-cuk uyku ve dinlenme al›flkanl›¤› kazanmaktad›r.
Serbest Zaman Etkinlikleri: Bu etkinlikler ilgi köflelerinde gerçeklefltirilen oyun, masa etkinlikleri ile resim ve el ifli etkinliklerini içermektedir. Bunlar prog-ramlardaki temel etkinlikler d›fl›nda, ö¤rencinin serbestçe yapt›klar› etkinliklerdir.
Serbest zaman etkinlikleri; evcilik köflesi, blok köflesi, kitap köflesi, kukla köflesi, fen ve do¤a köflesi, oyun köflesi, müzik köflesi gibi ilgi köflelerinde gerçeklefltirilen etkinliklerden oluflmaktad›r. Çocuklar bu ilgi köflelerinde ö¤retmenin rehberli¤in-de rehberli¤in-de¤iflik oyunlar oynarlar.
‹lgi köflelerinin d›fl›nda resim ve elifli etkinlikleri ile çocuklar yarat›c›l›klar›n›
kullanarak bir fleyler üretirler. Ka¤›t iflleri, boyama çal›flmalar›, yo¤urma maddele-riyle yap›lan bu etkinlikler tek tek ya da gruplarla çal›flma fleklinde yürütülür. Bu yarat›c› ve üretici etkinlikler, çocuklara kendini ifade etme, bir ifl yapma ve üret-menin tad›na varma, birlikte ifl yapma gibi bireysel ve sosyal becerileri kazand›r›r.
Rutin etkinlikler ve serbest zaman etkinlikleri çocuklara ne tür yararlar sa¤lar?
S O R U
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ düzenli olma, zaman›nda ifl görme, temizlik kurallar›na kahvalt›, ö¤le yeme¤i, uyku vb. etkinliklerdir.
Serbest zaman etkinlikleri:
evcilik köflesi, blok köflesi, kitap köflesi, kukla köflesi, fen ve do¤a köflesi, oyun köflesi, müzik köflesi gibi ilgi köflelerinde gerçeklefltirilen etkinliklerden oluflmaktad›r.
Ayr›ca, ilgi köflelerinin d›fl›nda çocuklar resim ve elifli etkinlikleri ile yarat›c›l›klar›n› kullanarak bir fleyler üretirler.
Grup Etkinlikleri:Bu etkinlikler ö¤retmenin önderli¤inde grup halinde yap›lan et-kinliklerdir. Anadili etkinlikleri, müzik çal›flmalar›, oyun, fen ve do¤a çal›flmalar›, oku-ma ve yazoku-ma e¤itimine haz›rl›k çal›floku-malar› bu tür etkinlikler kapsam›na girmektedir.
Anadili etkinlikleri: Bunlar çocuklar›n duygu ve düflüncelerini ifade etmeleri-ne, sözcük da¤arc›klar›n› gelifltirmelerietmeleri-ne, kitap sevgisi kazanmalar›na ve çocu¤un sosyal ve duygusal geliflimine yard›m eden etkinliklerdir. Anadili çal›flmalar›; öykü öncesi, öykü anlatma ve öykü sonras› etkinlikler olmak üzere üç aflamada gerçek-lefltirilmektedir. Öykü öncesinde; tekerlemeler, bilmeceler, fliir, parmak oyunlar›
ve çocuklarla söylefli etkinliklerine yer verilmektedir. Öykü anlatma; resimli öykü kitab›ndan öykü anlatma, öykü kart›, slayt, film fleridi ve filmle anlatma, kukla ile öykü anlatma biçiminde gerçeklefltirilmektedir. Öykü sonras› etkinlikler ise öykü tamamlama ya da öykü oluflturma, pandomim, rol oynama ve yarat›c› drama biçi-minde yap›lmaktad›r.
Müzik etkinlikleri: Bu etkinlikler, çocuklar›n ses ve ritimleri tan›malar›na; duy-gu ve düflüncelerini müzikli drama ve dans yoluyla ifade etmelerine; paylaflma, bir gruba ait olma, güven ve baflar› duygusu kazanmalar›na yard›mc› olmaktad›r. Bu etkinlikler flark› dinleme, flark› ö¤renme, flark› söyleme ve basit flark›lar oluflturma;
ritim çal›flmalar›; ses ay›rt etme çal›flmalar›; müzikli canland›rma ve yarat›c› dans çal›flmalar›n› içermektedir.
Oyun etkinlikleri: Oyun çocuklarda keflfetme, ö¤renme ve kendini ifade etme arac›d›r. Çocuklar oyun yoluyla becerilerini gelifltirmekte; duygu ve düflüncelerini ifade etmekte; çevrelerini tan›makta ve insan iliflkilerini gelifltirme f›rsat› bulmakta-d›rlar. Oyunlar; hayali oyunlar, s›n›rl› ve kurall› grup oyunlar› olmak üzere iki bi-çimde yürütülmektedir.
Fen ve do¤a etkinlikleri: Bu etkinlikler, çocuklar›n yaflad›klar› çevreyi ve do¤ay›
daha iyi tan›malar›na; sorular sorarak sorunlara çözüm yollar› bulmalar›na; daha et-kili düflünme ve sorun çözme yeteneklerini gelifltirmelerine yard›mc› olur. Bu etkin-likler çocuklarda insanlar, hayvanlar, bitkiler, canl› ve cans›z varl›klar, dünyam›z gi-bi konularda ilgi uyand›r›r. Fen ve do¤a etkinlikleri gi-bitki yetifltirme, hayvan besleme, deney yapma ve incelemelerde bulunma gibi etkinliklerle gerçeklefltirilmektedir.
Okuma yazma e¤itimine haz›rl›k etkinlikleri: Bu etkinlikler gerek anaokulu gerekse anas›n›f› program›n›n önemli bir etkinli¤idir. Özellikle, anas›n›f› progra-m›nda biraz daha yo¤un olarak gerçeklefltirilen bu etkinlikler çocu¤un ilkö¤retime haz›rlanmas›na yard›m eder ve çocuklar›n bas›l› gereçlerle karfl›laflmas›n› ve onlar-la etkileflimini sa¤onlar-lar. Okuma yazmaya haz›rl›k etkinliklerinde dil gelifliminin önem-li bir yeri vard›r. Çocu¤un yaflant›lar›yla ilgiönem-li öyküler ve di¤er dil çal›flmalar› bu amaçla kullan›labilir. Çocuklara kitap okunmas›, onlar›n kitaplara karfl› ilgi duyma-lar›na ve yeni kavramlar› ö¤renmelerine katk›da bulunur. Okuma yazma e¤itimine haz›rl›k etkinlikleri birçok çal›flmay› içerir. Serbest zaman etkinlikleri içindeki
de-¤iflik çal›flmalar da okuma yazma e¤itimine haz›rl›kta yararl› olur. Bu çal›flmalarda çocu¤a bask› yap›lmamas›, çocu¤un zorlanmamas› ve bir yar›flma ortam›
yarat-›lmamas› gerekir.
Okulöncesi e¤itim programlar›n›n çocuklara istenilen davran›fllar› kazand›r-mas› için kimi özellilere sahip olkazand›r-mas› gerekmektedir. Çocuklar için haz›rlanm›fl nitelikli bir okulöncesi e¤itim program›n›n temel özellikleri flöyle s›ralanabilir (Dombro, Colker ve Dodge, 1999, ss.4-5):
Grup etkinlikleri;
ö¤retmenin önderli¤inde grup halinde yap›lan etkinlikler olup anadili etkinlikleri, müzik çal›flmalar›, oyun, fen ve do¤a çal›flmalar›, okuma ve yazma e¤itimine haz›rl›k çal›flmalar›n› içermektedir.
Program çocuk geliflimi kuramlar›n› temel almal›d›r. Çocuklar›n kendilerine özel geliflimsel görevleri ve fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal geliflimleri ile ilgi-li kimi özelilgi-likleri bulunmaktad›r. Bu özelilgi-likler onlarda geilgi-lifilgi-lim gereksinimleri yara-t›r. Çocuklar›n yetiflkinlerle olan iliflkileri onlar›n geliflimsel gereksinimlerinin kar-fl›lanmas›nda anahtar rol oynar.
Program her çocu¤un gereksinimini karfl›lamak için bireysellefltirilmelidir. Ço-cuk geliflimi ile ilgili bilgilerin en önemli olanlar›ndan biri yafl uygunlu¤udur. Ör-ne¤in, iki yafl ve üstü çocuklar enerji doludur. Yafl uygunlu¤unu sa¤lamak için ço-cuklar›n kültürleri, ilgileri, yetenekleri ile ilgili gelifltirilen stratejileri, planlanan et-kinlikleri dikkate almak ve çevrelerinde de¤ifliklik yapmak gerekir.
Her ailenin kültürüne sayg› duyulmal› ve aileler programa kat›lma konusunda cesaretlendirilmelidir. Çocuklar için haz›rlanm›fl programlar›n aile kat›l›m› olma-dan gerçeklefltirilmesi olanakl› de¤ildir.
Fiziksel ortam güvenli ve sa¤l›kl› olmal›d›r. Çocuklar için haz›rlanm›fl program-lar, onlar›n kendilerini güvende hissedebilecekleri sa¤l›kl› bir ortam sa¤lamal›d›r.
Onlar›n deneyim kazanmalar›n› ve keflfetmelerini sa¤layacak ortamlar yarat›lmal›-d›r. Ayr›ca, çocuklar›n kendilerine zarar vermelerini önleyecek önlemlerin al›nmas›
gerekir.
Çocuklar materyalleri ve etkinlikleri ilgilerine göre seçmelidir; çünkü, çocuklar etkin olduklar›nda ö¤renirler. Çocuklar erken yafllarda kendileri bir fleyler yaparak ve çevrelerini etkin bir biçimde keflfederek ö¤renirler. Çocuklara ne kadar çok il-gileri do¤rultusunda olanaklar sa¤lan›rsa onlar bu deneyimlerden daha iyi ö¤renir ve yaflamlar› boyunca iyi bir ö¤renici olurlar.
Yetiflkinler çocuklara sayg› duymal› ve onlarla dikkatli bir biçimde iletiflim kur-mal›d›rlar. ‹yi bir program›n özelliklerinden biri de çocuk yetiflkin etkileflimidir.
Çocuklar›n sa¤l›kl› geliflimi, onlarla iyi iletiflim kuran ve onlar›n sorular›na an›nda yan›t veren yetiflkinlere ba¤l›d›r.
Ö¤retmenler ve di¤er personel çocuk geliflimi ve programlar konusunda e¤itim almal›d›r. ‹yi nitelikli programlar, bu konuda bilgi ve becerilere sahip uzmanlar ta-raf›ndan planlanmal›, uygulanmal› ve gelifltirilmelidir.
Örgün e¤itimin di¤er basamaklar› göz önüne al›nd›¤›nda okulöncesi e¤itim programlar›n›n kimi ay›rt edici özellikleri oldu¤u söylenebilir. Her fleyden önce, ad›ndan da anlafl›laca¤› gibi di¤er e¤itim basamaklar›nda ö¤retim sözcü¤ü kullan›-l›rken bu basamakta e¤itim sözcü¤ü kullan›lmaktad›r. Bu fark okulöncesi e¤itimin temel felsefesinin bir özelli¤idir. Bu temel felsefeye göre okulöncesi dönemde ö¤-retim de¤il e¤itim ön planda tutulmaktad›r (Gürkan, 2003, s.79).
Okulöncesi e¤itim programlar›n›n temel özelliklerinden biri, içerikten çok sü-reç üzerinde durmas›d›r. Di¤er e¤itim basamaklar›nda uygulanan programlardan farkl› olarak okulöncesi e¤itim programlar›nda dersler yerine etkinliklere yer veril-mektedir. Ö¤retim süreci etkinlikler yoluyla yürütülveril-mektedir. Bu nedenle etkinlik-ler program›n odak noktas›n› oluflturmaktad›r.
Okulöncesi e¤itim programlar›n›n di¤er bir özelli¤i de ö¤renci merkezli bir yaklafl›mla etkin ö¤renme temeline dayal› olarak yürütülmesidir. Program›n uy-gulamalar›nda etkinliklerin çocuklar taraf›ndan bafllat›lmas›na ve sürdürülmesi-ne ösürdürülmesi-nem verilmektedir. Özellikle, oyun, etkinliklerin sürdürülmesinde temel oluflturmaktad›r. Dengeli beslenme, sa¤l›¤› koruma, yarat›c›l›k, karar verme, elefltirel düflünme, paylaflma ve ifl birli¤i yapma gibi kimi temel becerilerin gelifl-tirilmesi, çocuklar›n etkinliklere kat›larak ve yaparak yaflayarak ö¤renmelerini gerekli k›lmaktad›r.
Okulöncesi e¤itim kurumlar›nda uygulanan programlar›n bir di¤er özelli¤i de ailenin kat›l›m›n› vurgulamas›d›r. Okulöncesi e¤itimde baflar›; anne baban›n
çocu-¤un geliflimi ve e¤itimine destek olmas›yla olanakl›d›r. Program›n uygulamalar›, çocuk ve anne baban›n etkileflimini de içerdi¤inden, anne babalar›n çocuk gelifli-mi konusunda bilgilendirilmeleri gerekmektedir.
Di¤er örgün e¤itim basamaklar›nda uygulanan programlar göz önüne al›nd›¤›nda okulöncesi e¤itim programlar›n›n ay›rt edici özellikleri nelerdir?