Çocu¤un ilkö¤retime haz›r bulunufllu¤unu etkileyen zihinsel geliflimle ilgili temel becerilerin en önemlileri; dikkat ve bellek becerileri, matematik becerileri ve bilim-sel düflünme becerileridir.
Dikkat ve Bellek Becerileri: Dikkat psiko-fizik enerjinin bir nokta üzerinde top-lanmas› demektir. Bu da gözlerin bir noktaya dikilmesi, baz› kaslar›n büzülüp gev-flemesi, bir olay› ya da nesneyi iyice kavramak üzere organizman›n haz›r bir duru-ma girmesidir (Baymur, 1990; Akt: Unutkan, 2003). Dikkat ilgili uyar›c›ya yo¤un-laflma yetene¤i olup hemen hemen tüm ö¤renmeler için bir ön kofluldur. Çevre-mizde say›s›z uyaran olmas›na karfl›n biz yaln›zca dikkat etti¤imiz fleyleri ö¤reni-riz. ‹lkö¤retim sürecinde çocu¤un dikkat etmesi ve dikkatini belli bir süre devam ettirmesi önemlidir.
Çocuklar›n dikkatleri yaflla birlikte çeflitlenmekte ve süresi de artmaktad›r.
Okulöncesi dönemde çocuklar bir olay›n yaln›zca bir yönüne dikkat ederler, ola-y›n farkl› yönlerine dikkatlerini odaklayamazlar. Farkl› yönlere dikkat etme za-manla geliflir.
Zihinsel Geliflimle ‹lgili Temel Beceriler:
• Dikkat ve Bellek Becerileri
• Matematik Becerileri
• Bilimsel Düflünme Becerileri
Genel anlamda bellek; beynimizin ilgili bölgeleri taraf›ndan uyaranlar›n alg›lan-mas›, düzenlenmesi, saklanmas› ve gerekti¤inde tekrar hat›rlanarak kullan›lmas›
sürecini düzenleyen yetimizdir. E¤er belle¤imiz olmasayd› her fleyi her defas›nda yeni bafltan ö¤renmek zorunda kal›rd›k. Bellek olmasayd› kavray›fl diye bir fley de olmayacakt›.
Küçük çocuklar›n beyin yap›lar› ve beyin geliflimleri ile ba¤›nt›l› olarak ilk y›l-larda bellekleri de çok s›n›rl›d›r ve genellikle duyular›na dayal›d›r. Hat›rlaman›n geliflmesi çocu¤un zihinsel geliflimi ile ilgilidir. Çocuk flekilleri bildi¤i için daha ko-lay hat›rlamakta, sözcüklerin anlamlar›n› bilmedi¤i için onlar› hat›rlamakta güçlük çekmektedir.
Dikkat ve bellek becerilerinin geliflmesine yönelik olarak flu çal›flmalar yap›l-mal›d›r:
1. Ev ve okul çevresine dikkati yo¤unlaflt›rma çal›flmalar›
• Ev ve okul çevresinde gördüklerini söyleme
• Eksik olan nesneleri fark etme
• Farkl›, benzer ve ortak özellik tafl›yan flekil ve nesneleri ay›rt etme
• Çevresel de¤ifliklikleri tan›mlama
• Befl duyusunu kullanma ve gelifltirme 2. Bellek ve hat›rlama çal›flmalar›
• Dikkatle dinleme
• Dinledi¤i öykü ile ilgili temel ögeleri söyleme
• Dinledi¤i öykünün sonunu tahmin etme
• Bilmece, tekerleme söyleme ve fliir okuma
• Arka arkaya söylenen birkaç cümle, say› ya da nesneyi ayn› s›ra ile tek-rar etme
• Gösterilen resim ya da flekilleri s›ras› ile söyleme
• Bir süre dikkatle bakt›¤› resim ya da nesneyi bakmadan anlatma
• Ev adresi, ev telefonu ve okul adresi gibi bilgileri ezberleme
Matematik Becerileri: Okulöncesi çocuklar›n›n matematiksel düflünmelerinin temelinde sezgiler önemli yer tutar. Genelde çocuklar, nesnelerle olan yaflant›lar›
sonucunda alg›lama yoluyla ilk deneyimlerini kazan›rlar. Bu ilk deneyimler daha sonra okulda ö¤renecekleri yaz›l› sembollere dayal› olan matemati¤in temelini oluflturur.
Okulöncesi e¤itim kurumlar›nda ö¤retmenler günlük etkinlikler s›ras›nda ço-cuklar›n temel matematik becerilerinin geliflimine yönelik çeflitli olanaklar sa¤lar-lar. Örne¤in, bir paket flekeri paylaflt›r›rken, büyük küçük dü¤meleri ay›r›rken, rit-mik alk›fl tutarken, çocuklar› s›raya dizip kaç kifli olduklar›n› sayarken çocuklar matemati¤i ö¤renirler.
Matematik kavram geliflimine yönelik olup çocuklar›n her gün yaflad›klar› so-mut deneyimlerle yak›ndan ilgilidir. Örüntüleme, s›n›flama, gözlemleme, s›ralama, grafik çizme, ölçme ve k›yaslama gibi beceriler, çocuklar›n gelecekte aritmeti¤i an-layarak ö¤renmelerine yard›m eder ve onlar›n kavramlar› ö¤renmelerini sa¤lar (Unutkan, 2003).
Çocu¤un matematik becerilerinin geliflimine yönelik olarak okulöncesi e¤itim kurumlar›nda ve evde flu çal›flmalar yap›lmal›d›r:
1. Betimleme çal›flmalar›
• Bir nesnenin bir ya da birkaç özelli¤ini fark etme
• Fark etti¤i özellikleri söyleme
Çocu¤un ev ve anaokulundaki günlük yaflam deneyimlerinin ço¤u matematik kavramlar›n›n geliflimine katk› sa¤lar.
2. Örüntüleme çal›flmalar›
• Nesnelerin dizilifllerini de¤ifltirme
• Farkl› diziliflleri betimleme
• Nesnelerle yeni bir örüntü oluflturma 3. K›yaslama çal›flmalar›
• Nesneleri yan yana koyarak k›yaslama yapma
• Bire bir eflleyerek iki kümenin denkli¤ini bulma 4. Eflitleme çal›flmalar›
• Nesneleri benzer özeliklerine göre efllefltirme
• Ayn› say›da nesneye sahip kümeler oluflturma
• ‹ki grup nesneyi bire bir efllefltirerek eflit kavram›n› kazand›rma 5. Birlefltirme ve ay›rma çal›flmalar›
• Nesnelerle art›rma yapma
• Nesnelerle eksiltme yapma
• Kümelerin içine nesne ekleyerek ya da ç›kartarak yeni kümeler oluflturma 6. S›n›flama
• Nesneleri renk, flekil, doku ya da farkl› özelliklerine göre gruplara ay›rma
• Verilen farkl› nesnelerle yeni gruplar oluflturma 7. S›ralama
• Nesneleri uzunluk, a¤›rl›k ve renk tonu gibi özelliklerine göre dizme
• Bir özelli¤e göre s›ralanm›fl olarak verilen nesneleri baflka bir özelli¤e göre yeniden dizme
8. Sembol kullanma
• Rakamlar› tan›ma
• Rakam yazma
• Grafik çizme
• fiekil, grafik ya da resimdeki sembolleri söyleme 9. Geometriyi anlama
• Aç›k kapal› kavramlar›na do¤ru tepki verme
• ‹çinde d›fl›nda kavramlar›na do¤ru tepki verme
• Nesneleri istenen konuma (ön, arka, üst, alt) yerlefltirme
• Temel geometrik flekilleri tan›ma
• Gösterilen geometrik flekle benzer nesneleri bulma
Bilimsel Düflünme Becerileri: Çocuk do¤du¤u andan itibaren duyular›n› kulla-narak dünyay› anlama çabas›yla çevresini araflt›r›r. Kavrama kapasitesi s›n›rl›
oldu-¤u için ilk aylarda yaln›zca en yak›n çevresini anlamay› baflar›r. Çocuk büyüyüp ol-gunlaflt›kça ve deneyimleri artt›kça dünyan›n varl›¤›n› fark etmeye bafllar. Olaylar›
aflama aflama alg›lar. Neden sonuç iliflkilerine yavafl yavafl anlam verir.
Okulöncesi çocuklar›; merakl›, araflt›r›c›, tahmin etme ya da sonuç ç›karmaya yönelik hayal güçlerini kullanan, durmadan soru soran, sorular›na yan›t arayan ve sorular›n›n yan›tlanmas› için ›srar eden çocuklard›r.
Düflünme becerilerinin okulöncesi dönemde desteklenmesi hem bu becerilerin kazan›lmas› hem de ilkö¤retime haz›r bulunufllu¤un art›r›lmas› bak›m›ndan çok önemlidir.
Bilimsel düflünme becerilerinin geliflimine yönelik olarak flu çal›flmalar yap›l-mal›d›r:
1. Gözlem yapma çal›flmalar›
• Olay ya da nesneye odaklanma
• Olay ya da nesnenin özelliklerini belirleme
• Olay ya da nesneyi anlamak için soru sorma
• Neden sonuç iliflkisi kurma
• Gözlem sonuçlar›n› aç›klama
2. Deneyerek ve yaparak ö¤renme çal›flmalar›
• Basit deneyler yapma
• Denemeye istekli olma
• Denemelerinde farkl› yollar kullanma
• Deneme ve deneylerinde uygun materyalleri kullanma
• Deney ya da denemeler s›ras›nda ortaya ç›kan sorunlar› çözme 3. Sorun çözme çal›flmalar›
• Sorunu inceleme ve tan›mlama
• Çözüm yollarl› önerme
• Çözüm yollar›ndan birini seçme
• Sorunu çözdü¤ünde ortaya ç›kan durumu aç›klama
• Sorunu çözemedi¤inde nedenlerini tahmin etme
• Sorunlar›n birden fazla çözümü olabilece¤ini fark etme 4. Tümevar›m ve/ya da tümdengelimsel düflünme çal›flmalar›
• Olay ya da durumun bütününden parçalar›n› tahmin etme
• Olay ya da durumun parçalar›n› bir araya getirerek bütünü oluflturma
• Yap boz ya da resim tamamlama al›flt›rmalar›ndan zevk alma