Çocuk do¤du¤u andan itibaren çevresiyle etkileflim içindedir. Önce anne babas›, sonra aile bireyleri onun etkileflimde bulundu¤u yak›n çevresini oluflturur.
Çocu-¤un gelifliminde, e¤itiminde ve toplumsallaflmas›nda en etkin rolü kuflkusuz için-de bulundu¤u aile ortam› oynar (Ünlü, 1989, ss. 357-361). Aile, ilk toplumsallaflma sürecinin yafland›¤› ve toplumsal kültürün kuflaktan kufla¤a aktar›lmaya baflland›¤›
bir kurumdur. Aile bireylerin korunma, bar›nma, sevme ve sevilme, ait olma, sta-tü edinme, güven duygusu kazanma, kendini gerçeklefltirme, çocuklar›n bak›m› ve e¤itimi, kazan›lan bilgilerin yeni kuflaklara aktar›lmas› gibi pek çok ifllevi yerine
Çocuklar› ilkö¤retim
önleyecek ya da en düflük düzeye indirecektir.
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Aile bireylerin korunma, bar›nma, sevme ve sevilme, ait olma, statü edinme,
güven duygusu kazanma, kendini gerçeklefltirme, çocuklar›n bak›m› ve e¤itimi, kazan›lan bilgilerin yeni kuflaklara aktar›lmas›
gibi pek çok görevi yerine getirir.
getirir (Özgüven, 2001, s. 2). Aile çocu¤a bir taraftan toplumun de¤erlerini, norm-lar›n› ve kültürünü aktar›rken di¤er taraftan, bilgi, beceri ve tutumlar kazand›rarak onu yaflama haz›rlar. Bu nedenle ailenin çocu¤un fiziksel, duygusal ve sosyal ge-liflimini destekleme, onun kendi kendini denetleme mekanizmas›n› gelifltirmesine yard›mc› olma gibi ifllevleri bulunmaktad›r. Aile üzerine düflen ifllevleri yerine ge-tirirken sadece kendi içinde hareket etmeyip devletin en üst kurumlar›ndan okul ve çocuk bak›m merkezlerine kadar pek çok kurum ile efl güdümlü olarak çal›fl›r.
Bu süreçte, ailede çocu¤un bak›m›, çocu¤un aile içinde e¤itimi ve anne babalar›n özellikleri gibi konular önem kazanmaktad›r.
‹lkö¤retim öncesi dönemde çocu¤un çevresindeki uyar›c›larla elde etti¤i bilgi ve becerileri onun ileriki yaflam›nda önemli rol oynamaktad›r. Bu dönemde
çocu-¤un çevresindeki en önemli uyar›c› aile ve ev ortam›d›r (Ömero¤lu ve Yaflar, 2002). Ailenin ve içinde bulundu¤u çevrenin kültürel özellikleri, anne baban›n e¤i-tim durumu, ailenin sosyo-ekonomik durumu, aile bireylerinin çocu¤a verdi¤i
de-¤er, çocukla ilgilenme düzeyleri, ailedeki çocuk say›s› ve e¤itime verdi¤i önem gi-bi gi-birçok etmen, çocu¤un okuldaki davran›fllar›n› ve ö¤renmelerini etkilemektedir.
Ayr›ca, anne ve baban›n çocu¤a karfl› davran›fl ve tutumlar› ile onu yetifltirme biçi-mi çocu¤un kiflili¤inin oluflmas›nda ve okul baflar›s›nda önemli etkilere sahiptir (Erden ve Akman, 2001, s. 49).
‹lkö¤retime bafllamadan önce çocuklar›n tüm yönleriyle geliflimi, aileleri ve çevrelerinde etkileflimde bulunduklar› di¤er insanlardan etkilenmektedir. Yap›lan araflt›rmalar aile ile çocuk aras›ndaki iliflkilerin ve evde çocu¤a sa¤lanan ö¤renme çevresinin, okula haz›r bulunuflluktaki ilerlemelerle iliflkili oldu¤unu; aile kat›l›m›-n›n çocu¤un okula haz›rl›¤›nda ve okula uyumunda olumlu etkilere sahip oldu¤u-nu ortaya koymufltur (Parker ve di¤erleri, 1999). Çocu¤un aile yaflant›s› ve evdeki biliflsel uyaranlar, aile ve çocuk iliflkisinin niteli¤i, ailenin çocu¤un okul baflar›s›na iliflkin beklentileri çocu¤un ilkö¤retime haz›rlanmas›nda önemli etkilere sahiptir (Balat, 2004, s. 10).
‹lkö¤retime bafllama çocu¤un yaflam›ndaki önemli dönüm noktalar›ndan biri-dir. Art›k çocuk içinde yaflad›¤›, uyum sa¤lamay› baflard›¤›, kendini kabul
ettirdi-¤i ev ve anaokulu ya da anas›n›f› ortam›ndan ayr›larak farkl› özellikler gösteren ilkö¤retim ortam›na geçifl yapmaktad›r. Bu durum hem çocuk hem aile için bir uyum sürecini gerektirir (Dinçer, 2005, ss. 101-130). ‹yi bir okulöncesi e¤itimi ya-flam›yla ilkö¤retimdeki uyum ve baflar› aras›nda s›k› bir iliflki bulunmaktad›r. Bu yaflant›y› geçiren çocu¤un, geçirmeyenlere göre ilkö¤retim basama¤›nda daha ba-flar›l› olaca¤› görüflü birçok e¤itimci taraf›ndan benimsenmektedir. Bu görüfl özel-likle, alt sosyo-ekonomik çevre koflullar›ndan gelen çocuklar için daha da geçer-li olarak kabul edilmektedir. Bu çocuklar temel bilgi ve becerilerini okulöncesi y›llarda bilinçli bir e¤itim ortam› içinde elde ettiklerinde, ileriki ö¤renimlerinde baflar›l› olma flanslar› artmaktad›r. Bu nedenle çocu¤un ilkö¤retime bafllamadan önce fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal geliflimini h›zland›ran çevre uyaranlar›-na karfl› aç›k olmas› ilerideki sosyal uyum ve akademik baflar›s›nda önemli rol oy-nayacak yaflant›lar geçirmesinin sa¤lanmas›n› gerektirmektedir (Albayrak, 2000, ss. 45-46).
Çocu¤un sa¤l›kl› olarak ilkö¤retime haz›rlanabilmesi için aile, çocuk aç›s›ndan güvenli ve zevkli bir ortam yaratmal› ve çocuk bu ortamda ad›m ad›m okula al›fl-t›r›lmaya çal›fl›lmal›d›r. Bu ba¤lamda, aileye düflen önemli görev ve sorumluluklar bulunmaktad›r. Bu görev ve sorumluluklardan kimileri flöyle s›ralanabilir (Bulut, 2001, ss. 153-154; Balat, 2004, s. 10; Dinçer, 2005, ss. 101-130; Gül, 2004, s. 1):
Çocu¤un aile yaflant›s›, evdeki biliflsel uyaranlar, aile ve çocuk iliflkisinin niteli¤i, ailenin çocu¤un okul baflar›s›na iliflkin beklentileri, çocu¤un ilkö¤retime haz›rlanmas›nda önemli etkilere sahiptir.
Aileler;
• çocuklar›n çevreleriyle etkileflimde bulunmalar›na, ö¤renmelerine ve her yönden geliflmelerine olanak sa¤layacak fiziksel ve sosyal ortam› sa¤lamaya özen göstermelidir.
• çocu¤un içinde yaflad›¤› topluma uyum sa¤layabilmesi ve toplumla bütün-leflebilmesi için toplumda geçerli olan “kurallara uyma”, “ifl birli¤i yapma”,
“al›nan kararlara kat›lma”, “paylaflma” ve “sorumluluk üstlenme” gibi sosyal davran›fllar› kazand›rmaya yönelik etkinlikler gerçeklefltirmelidir.
• çocuklarla sa¤l›kl› iletiflim kurmal›, onlar›n baflka çocuklarla ve yetiflkinlerle etkileflimde bulunarak kifliliklerini gelifltirmelerine yard›mc› olmal›d›r.
• okula bafllamadan k›sa bir süre önce çocu¤a okula gidece¤ini söylemeli; ay-r›ca, ona niçin okula gitmesi gerekti¤ini onun anlayabilece¤i bir dille aç›k-lamal›d›r.
• e¤er olanakl›ysa birkaç gün önceden okulu ziyaret edip okulla ilgili bilgi edinmelidir.
• sürekli biçimde çocu¤un yan›nda bulunamayacaklarsa, kendilerine ulaflabi-lecek kiflilerin adlar›n› okula bildirmeli ve çocu¤un bizzat al›nmas›na özen göstermelidir.
• çocukta olabilecek kronik ya da fiziksel bir rahats›zl›k ya da ciddi duygusal ve davran›flsal sorunlar› okula bildirerek okulun önerece¤i çözümleri dikka-te almal›d›r.
• çocuklar›n konuflma, tart›flma, ifl birli¤i yapma, basit düzeyde karar verme ve dikkatini belli bir süre koruyabilme vb. becerilerini gelifltirmeye yönelik etkinlikler gerçeklefltirmelidir.
• çocuklar›n geliflimine e¤itim materyalleri sa¤layarak, kitap okuyarak, onlar-la daha yo¤un etkileflimde bulunarak ve uygun çevre koflulonlar-lar› düzenleye-rek destek olmal›d›r.
• çocuklar›n yafllar›, geliflim özellikleri ve ilgilerine uygun sorumluluklar ver-meli; evde demokratik bir ortam yaratmaya özen göstermelidir.
• çocuklar›n› bu yeni yaflam›nda (okul yaflam›nda) desteklemeli ve onlara rehberlik yapmal›d›r.
Çocu¤un okula uyum sürecinde onu dinlemek ve konuflarak rahatlamas›na f›r-sat vermek aile için en etkili yollardan biridir. Ancak, aile ortam›nda asla okul ve ö¤retmen aleyhinde konuflulmamal›d›r. Okula yeni bafllayan çocuklarda okula git-meyi reddetme, a¤lama, ba¤›rma vb. tepkiler görülebilir. Bu konuda anne babalar tutarl› ve kararl› olmal›d›r. Aile çocu¤un ilkö¤retime haz›rlanmas› sürecinde kendi rolünü bilmeli ve bu rolün gere¤ini yerine getirmede okul ile karfl›l›kl› ifl birli¤i içe-risinde çal›flmaya haz›r olmal›d›r.
Çocuklar›n okula uyumunda ailelerinin tutumlar› da çok önemlidir. Örne¤in, ailelerin afl›r› koruyucu tutumlar›, okula iliflkin ön yarg›lar› ve okuldan elde edile-cek kazan›mlara iliflkin yüksek beklentileri çocu¤un okula uyumunu güçlefltirmek-tedir. Bu etmenleri göz önünde tutarak ailelere, çocukta okul kayg›s›na yol açabi-lecek kimi tutum ve davran›fllardan kaç›nmalar›, çocuklara okulla ilgili ön yarg›s›z ve gerçekçi bilgiler vermeleri, okulun ilk günlerinde olabildi¤ince sakin olmalar›
ve kayg› düzeylerini çocuklar›na yans›tmamalar› ö¤ütlenmelidir. Ayr›ca, ailelere okul ç›k›fl›nda çocuklar›n› tam zaman›nda almalar› ve evde karfl›lamalar› gerekti¤i söylenmelidir. Özellikle, okula geliflte vedalaflmay› uzun sürdürmemeleri, okula gitmemek için ürettikleri bahaneleri yad›rgamamalar›, okuldaki gününün nas›l geç-ti¤ini ve okulda yaflad›klar›n› paylaflmalar› ö¤ütlenmelidir.
Çocu¤un okuldaki davran›fllar›n› ve ö¤renmelerini etkileyen aileye özgü etmenler nelerdir?