Geliflim kontrol listeleri; bir çocu¤un geliflimini ya da belirli bir konuda gösterdi¤i davran›fl özelliklerini belirlemek amac›yla haz›rlanm›fl aç›klay›c› ifade ya da cüm-lelerden oluflan listelerdir. Ö¤retmenler bu listeleri kendileri haz›rlayabilecekleri gibi ayn› yafl grubu ve ayn› de¤erlendirme amac›yla baflkas› taraf›ndan düzenlen-mifl haz›r listeleri de kullanabilirler.
Standart testler belli yafl gruplar› için belli amaçlarla gelifltirilmifl ya da uyarlan-m›fl, geçerlik ve güvenilirlik çal›flmalar› yap›lm›fl araçlard›r.
Geliflim kontrol listeleri ve standart testler çocuklar›n güçlü ve zay›f yönlerini gösterdikleri gibi baz› özel becerilerin ve yeteneklerin ortaya ç›kar›lmas›nda da önemli ipuçlar› verirler. Okula haz›r bulunufllu¤u belirlemek için gelifltirilmifl stan-dart testler de bulunmaktad›r.
Bu araçlar›n çocuklara bireysel ya da küçük gruplar halinde uygulanmas› daha do¤rudur. Uygulama sonuçlar›n›n çocuklar› etiketleme tehlikesi göz önünde bu-lundurulmal› ve bu konuda çok dikkatli olunmal›d›r.
Ö¤retmenlerin e¤itim dönemi bafl›nda hangi araçlar›, hangi zamanda, hangi amaçla kullanaca¤›n› belirlemesi ve bu konuda aileleri bilgilendirmesi gerekmek-tedir. Güncel gereksinimler do¤rultusunda yeni araçlar›n kullan›lmas›n›n söz ko-nusu olabilece¤i de unutulmamal›d›r.
Okulöncesi E¤itim Program›nda (2006) “Geliflim Kontrol Listesi”nin; programda verilen geliflim özelliklerinden yafl grubu dikkate al›narak uygun özelliklerin seçil-mesi yoluyla haz›rlanmas› ve bu listenin kullan›lmas› önerilmektedir.
Okulöncesi çocuklar›n›n ilkö¤retime haz›r olma durumlar›n› de¤erlendirmek amac›yla yurtd›fl›nda ve ülkemizde gelifltirilmifl standart testler bulunmaktad›r.
Yurtd›fl›nda gelifltirilmifl bir testin buradaki çocuklara uygulanabilmesi için bilimsel yöntemlerle uyarlamas›n›n yap›lmas› gerekmektedir. Uyarlama çal›flmalar› yap›l-madan bir testin aynen uygulanmas› yan›lt›c› sonuçlar verebilir.
Türkiye’de ilkö¤retime haz›r bulunufllu¤u belirlemede kullan›labilecek baz› öl-çekler afla¤›da k›saca aç›klanmaktad›r (Unutkan, 2003):
Hildreth, Griffits ve Gauvran’›n (1949) gelifltirdi¤i “Metropolitan Olgunluk Testi”
1983’te Oktay taraf›ndan uyarlanarak Türkiye için geçerlik, güvenirlik ve norm ça-l›flmalar› yap›lm›flt›r (Öner, 1994 s. 207). Test okula yeni bafllayanlar›n birinci s›n›f yönergelerini almaya haz›rl›kl› olmalar›n› sa¤layacak olan özellikleri ve baflar›lar›-n› ölçmek üzere haz›rlanm›flt›r. Bu test anaokulunun sonunda ya da birinci s›baflar›lar›-n›f›n
ANEKDOT KAYIT FORMU Çocu¤un Ad› Soyad›:
Tarih:
Kay›t tutan:
Gözlenen Durum: Ayfle parma¤›n› emdi ve bafl›n› masan›n üstüne koydu, etkinli¤e kat›lmay› reddetti.
Gözlenen mekân ve çocuk grubu: S›n›f, büyük grup etkinli¤i
Ayr›nt›lar: Ayfle’den öyküyü anlatmas› birkaç defa istendi. Her iki durumda da parma¤›n› emdi.
Yorumlar: Birkaç defa parma¤›n› emdi¤ini gözlemledim. Anlatma etkinli¤i ile ilgili de¤erlendirme-ye gereksinimi var.
Çizelge 8.4 Anekdot Kay›t Formu Örne¤i Kaynak: MEB.
(2006). Okulöncesi E¤itim Program›
(36-72 Ayl›k Çocuklar
‹çin). Ankara: Devlet Kitaplar›
Müdürlü¤ü.
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
5
bafllang›c›ndaki çocuklara uygulan›r. 16 sayfal›k bu test 6 ayr› alt testten oluflmufl-tur. Bunlar, sözcük anlama, cümleler, genel bilgi, efllefltirme, say›lar ve kopya etme biçiminde s›ralanabilir. Her alt test uygulamac› taraf›ndan sözlü verilecek yönerge-lere göre çocu¤un iflaretleyece¤i ya da kopya edece¤i resimlerden meydana gelmifltir.
Çocu¤un her do¤ru cevab›na 1 puan verilir. Ayr›ca, testin haz›rlay›c›lar›, testi esas olarak okuma olgunlu¤u-say› olgunlu¤u ve genel olgunluk k›s›mlar›na ay›rm›fllar ve her bir ana bölüm için 5 seviyeli bir derecelendirme sistemi haz›rlam›fllard›r. Denek-lerin tek tek maddelerden ald›klar› puanlar toplanarak bu derecelendirme sistemin-deki yerlerine göre de derecelendirilmeleri mümkündür (Oktay, 1983, ss. 34-36).
Edfeldt’in (1955) gelifltirdi¤i “Okuma Olgunlu¤u Testi” 1976’da Razon taraf›ndan Türkçe’ye çevrilmifltir. Test okuma olgunlu¤u ve okumaya haz›r olup olmama duru-munu ölçen bir performans testidir ve ilkö¤retim 1. s›n›fa bafllam›fl ya da bafllayacak olan çocuklara uygulanabilmektedir (Öner, 1994, s. 212). Test, verilen sözlü yöner-geyi anlama ve uygulama becerisi, çal›flma h›z›, dikkatini yo¤unlaflt›rma, benzer ve farkl› flekilleri ay›rt etme ve mekânda yön tayini gibi özelliklerin ölçülmesinde kulla-n›lmaktad›r. Disleksili çocuklar›n sahip olduklar› baz› yetersizliklerin ortaya ç›kar-t›lmas›nda da bu testten faydalan›lmaktad›r (Kerem, 2001, s. 138).
Clay’in (1972-1979) haz›rlad›¤› “Kumsal ve Tafllar” adl› hikâyelerden oluflan “Oku-ma Kavramlar› Ölçe¤i”, 1994’te Öztunç taraf›ndan Türkçe’ye uyarlanarak geçerlik ve güvenirlik çal›flmalar› yap›lm›flt›r. Her biri 24 madde içeren ve k›sa hikâyeler an-latan kitapç›klarda sayfalardan biri yaz›l› metni, di¤eri ise metin hakk›ndaki resmi içermektedir. Hikâye çocu¤a okunur ve bu süreç içerisinde uygulamac›ya yard›m et-mesi istenir. Kitab›n ön yüzü, verilen sözcüklerdeki ilk harfin, büyük ve küçük harf-lerin gösterilmesi, noktalama iflaretleri vb. maddeler, test kitab›nda yer alan ve öl-çümlenen kavramlardan baz›lar›d›r. Ölçek, çocuklar›n yaz› dili hakk›ndaki bilgile-rini (okuma kavramlar›n›) de¤erlendirmektedir. ‹leriki y›llarda okuma güçlü¤üne neden olan dil problemlerinin erken dönemde teflhisinde kullan›lmaktad›r (Kerem, 2001, ss. 131-132).
Y›ld›ran’›n (1989) gelifltirdi¤i “Okulöncesi Hedeflerine Dönük ‹zleyici De¤erlendirme Formu” 3-6 yafl çocuklar› için gözleme dayal› bir performans testidir. Araç, çocuk ve ö¤retmen olarak iki formdan oluflur. Çocuk formu sosyo-duygusal alan, alg›sal-devi-nimsel alan, biliflsel geliflim alan› ve dil geliflimi alan› olmak üzere toplam 4 alt alan-da 20 bafll›k ve 144 maddeden oluflmaktad›r. Ö¤retmen formu ise ayn› alan ve ana bafll›klar› içeren 94 maddeden oluflmufltur. Bu iki formun d›fl›nda bir de¤erlendirme formu ve test tak›m› da uygulama s›ras›nda kullan›lmaktad›r (Öner, 1994, ss. 213-214).
Unutkan’›n (2003) gelifltirdi¤i “‹lkö¤retime Haz›r Olufl Ölçe¤i” 5-6 yafl çocukla-r›n›n ilkö¤retime haz›r bulunuflluklar›n› de¤erlendirmeye yönelik Geliflim ve Uygu-lama Formu olmak üzere iki ayr› formdan oluflan bir araçt›r. Form; 5-6 yafl
çocu-¤unun geliflim özelikleri 1996 Okulöncesi E¤itim Program› hedef ve davran›fllar›n-dan yola ç›k›larak araflt›rmac› taraf›ndavran›fllar›n-dan haz›rlanm›flt›r. Form gözlem bilgilerine dayal› olup çocu¤un davran›fllar›n› tekrarlama s›kl›¤›na göre puanlanmaktad›r.
“Uygulama Formu”, dikkat ve haf›za, matematik, fen, ses ve çizgi çal›flmalar› ol-mak üzere 5 bölüm ve 121 sorudan oluflol-maktad›r. Sorular ilkö¤retime haz›rl›k ama-c›yla yap›lmas› gereken uygulama alanlar›na yönelik olarak araflt›rmac› taraf›ndan haz›rlanm›flt›r. Yetiflkinin yönergelerine çocu¤un yan›t vermesini gerektirecek nite-liktedir. Çocu¤un verdi¤i yan›tlar yan›t ka¤›d›na puanlanarak yaz›lmaktad›r. “‹lkö¤-retime Haz›r Olufl Ölçe¤i”nin geçerlik, güvenirlik ve standardizasyon çal›flmalar› da yap›lm›flt›r.
Portfolyolar
Ö¤renci Merkezli E¤itim Uygulama Modeli’inde (2003) portfolyo, ürün seçki dos-yas› ad›yla ele al›nmakta ve flöyle tan›mlanmaktad›r: Ürün seçki dosdos-yas›; ö¤renci-nin bir ya da birkaç alandaki çal›flmalar›n›, harcad›¤› çabay›, geçirdi¤i evreleri ve baflar›lar›n› yans›tt›¤› koleksiyonudur. Bu koleksiyonun içeri¤inin belirlenmesinde ö¤renci de etkin olmal›d›r. Ürün seçki dosyas›, ö¤rencinin baflar›s›n› ve ö¤renme-lerinin geliflim düzeyini baflkalar›na göstermeyi amaçlar. Ürün seçki dosyas›n›n önemi, ö¤renciyi e¤itim sürecinin etkin bir kat›l›mc›s› yapmas›ndan kaynaklan›r.
Ö¤renci ürün dosyas›n›n amaçlar› flöyle s›ralanmaktad›r (MEB, 2005):
• Ö¤rencinin özdisiplin ve sorumluluk bilincini gelifltirmek ve kendi kendini de¤erlendirme becerisi kazand›rmak,
• E¤itim program›na ba¤l› olarak gerçeklefltirilen yaz›l› ve sözlü de¤erlendir-meler ve standart testler d›fl›na ç›karak alternatif bir de¤erlendirme yöntemi gelifltirmek,
• Ö¤rencinin geliflimini kan›tlarla ve daha sa¤l›kl› izleyebilmek,
• Ö¤rencinin gelecekteki ö¤renmelerine bilgi sunmak ve ›fl›k tutmak,
• Ö¤rencilerin yeteneklerini sergilemek ve ilgi alanlar›n› gelifltirmek,
• Ö¤rencilerin arkadafllar›n›n geliflimini izleyerek birbirlerine yard›mc› olma-lar›n› sa¤lamak; böylece, gelecekte yapacaklar› ekip çal›flmalar›na bafllang›ç oluflturmak,
• Ö¤rencilerin kendi çal›flmalar›n› de¤erlendirmelerine yard›m etmek,
• Ö¤retmene e¤itsel kararlar vermede yard›m etmek,
• Aile ile iletiflimi sa¤lamak,
• Ürün ve süreci de¤erlendirmek için bilgi toplamay› sa¤lamak,
• Program›n amaçlar›n› de¤erlendirmek için e¤itimcilere yard›m etmek,
• Yazma, okuma ve düflünme becerileri aras›nda ba¤lant› sa¤lamak,
• Ö¤rencilerin çal›flmalar›n›n de¤erlendirilmesi sürecine kat›l›mlar›n› sa¤laya-rak onlar›n çal›flmas›n› teflvik etmek.
Okulöncesi e¤itimde çocu¤u tan›ma ve de¤erlendirmede kullan›lan benzer dosyalar genelde “geliflim dosyas›” ya da “portfolyo” olarak adland›r›lmaktad›r.
Portfolyolar çocuk hakk›nda genel bir de¤erlendirme yapabilmek için çok say›-daki ve çok çeflitli alanlarsay›-daki geliflimsel ürünleri ve sonuçlar› içeren çocu¤a ait öz-geçmifl dosyas›d›r. Çocu¤un belli bir zaman periyodu içindeki geliflimsel durumuna ait özellikleri ve de¤iflimleri yans›tan çok boyutlu geliflim dosyas›d›r. Okulöncesi e¤i-tim kurumlar›nda bu dosyalar›n haz›rlanmas›n›n genel amac›; çocuklar›n geliflimleri-nin, ö¤renmelerinin ve ilerlemelerinin belgelendirilmesidir.
Portfolyolar; çocuklar›n kendi kendilerini de¤erlendirmelerinde yard›mc› olan bilinçli seçimlerin bir araya getirilmesinden oluflur. Aksi takdirde portfolyolar ger-çek amac›na hizmet etmez ve bir etkinlikler y›¤›n› olmaktan öteye geçmez.
Portfolyolar oluflturulurken çocu¤un etkin kat›l›m›n›n sa¤lanmas› gerekir. Port-folyo içindeki ürünlerin büyük bir k›sm› çocuk taraf›ndan seçilmifl ve dosyaya ko-nulmufl olmal›d›r. Çocuklar›n kendi çal›flmalar› hakk›ndaki duygu ve düflünceleri-ni belirtmeleri kendi kendileridüflünceleri-ni yönetme becerileridüflünceleri-ni gelifltirdi¤i gibi onlar›n
özde-¤erlendirme becerilerinin geliflimine de katk› sa¤lar. Çocuklar portfolyolar› için ürün seçerken neden sonuç iliflkileri kurma becerilerini de gelifltirirler. Seçenekle-ri eleme, karar verme, inisiyatif kullanma, sorumluluk alma, kararlar›n›n sonuçlar›-n› kabul etme, ayr›nt›lara odaklanma gibi üst düzey zihinsel ve sosyal becerilerini kullanma ve gelifltirme flans› bulurlar.
Portfolyolar çocu¤un özgeçmiflini yans›tan ve örnek çal›flmalar› içeren dosyalard›r.
Portfolyo ö¤renme sürecinin bir yans›mas›d›r. Sürecin sonunda toplanan belge-lerin sergilenmesi amac›yla yap›lan bir çal›flma de¤ildir. Sürecin bir parças›d›r.
Portfolyonun haz›rlanmas› kadar anlamland›r›lmas›, bir baflka deyiflle bu dosyadan belli sonuçlara var›lmas› da önemlidir.
Portfolyo çocu¤un bireysel çal›flmas› gibi görünse de asl›nda tüm sürecin pano-ramik bir görünümüdür. Portfolyo çocu¤un ö¤retmeniyle, arkadafllar›yla ve ailesiy-le olan etkiailesiy-leflimailesiy-lerinin ve paylafl›mlar›n›n somut örnekailesiy-leridir. Bu nedenailesiy-le, portfol-yo çocu¤un kiflisel gelifliminin sosyal boyutunu da göstermektedir. Özellikle, ço-cuk taraf›ndan portfolyonun sunulmas› aflamas›; üst düzey zihinsel, sosyal ve dil becerilerini gerektirir. Çocu¤un portfolyosunu anne ve babas›na anlatmas› sürecin son ve en üst becerisinin sergilenmesidir. Portfolyo sunumlar› ailelerin çocuklar›
ile gurur duymas› için birçok neden içeriyorsa da as›l önemli olan, çocu¤un ken-dindeki geliflimi ve de¤iflimi görerek kendisi ile gurur duymas›n› sa¤layabilmektir.
Portfolyolar çocu¤u tan›mak ve çocu¤un kendini tan›mas› için en güdüleyici araç-lardan biridir.
Portfolyoda hangi ürünlerin toplanaca¤›n›n belirlenmesi gerekir. Gerekli gerek-siz ele geçirilen her ürünün dosyaya konulmas› do¤ru olmaz. Etkili bir portfolyo, yaln›zca çocu¤a ait bilgileri içermez. Çocu¤un etkileflimde bulundu¤u ö¤retmeni, anne babas› ve arkadafllar› ile ilgili dokümanlar› da kapsar.
Okulöncesi çocuklar› için düzenlenecek etkili bir portfolyoda bulunmas› gere-ken bilgi ve dokümanlar flunlar olabilir (MEB, 2006):
• Aileye ait bilgi formlar›,
• Ö¤retmenin çeflitli durum ve zamanlarda toplad›¤› gözlem bilgileri,
• Çocu¤a ve aileye ait anekdotlar,
• Standart test ve geliflimsel kontrol listelerinin sonuçlar›,
• Ö¤retmenin çocukla ilgili k›sa ve uzun dönemdeki planlar›,
• Çocu¤a ait kiflisel bilgiler,
• Foto¤raflar,
• Video kay›tlar›,
• Çocu¤un seçti¤i sanat çal›flmalar›,
• Çocu¤un sordu¤u sorular, baz› sorulara verdi¤i ilginç cevaplar,
• Projeler.
‹lkö¤retimde haz›rlanmas› istenen portfolyolarda da benzer ürünler yer almak-tad›r. Örne¤in; ilkö¤retimdeki bir ö¤rencinin ürün dosyas›nda bulunmas› gereken ürünler flöyle listelenmektedir (MEB, 2005):
• Ö¤rencilerin yaz›lm›fl ödevleri
• Araflt›rmalar, problemler ve stratejiler
• Diyagramlar, foto¤raflar, resimler
• Video kaset ve ses kasetleri ya da CD’ler
• Grup ödevleri ve projeler
• Ö¤retmen anekdotlar›
• Ö¤rencilerin mektuplar›
• Ö¤retmen kontrol listeleri
• Ö¤rencilerin zorlukla tekrar yapmak istedi¤i ödevler
• Özel ödevlerin içinden seçti¤i örnekler
• De¤erlendirme ka¤›tlar› (Ö¤renci çal›flmalar›ndaki geliflmelerin de¤erlendi-rilmesinin nas›l yap›laca¤›n› gösteren ka¤›tlar)
Okulöncesi e¤itimde haz›rlanan bir portfolyo ile ilkö¤retimde haz›rlanan bir portfolyoyu karfl›laflt›rd›¤›n›zda her ikisinde de yer alan ortak ürünler nelerdir? Listeleyiniz.
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
6
‹lkö¤retimdeki portfolyo çal›flmalar›na çocu¤un etkin bir biçimde kat›lmas›nda okulöncesi e¤itimde kat›ld›¤› portfolyo haz›rlama çal›flmalar›n›n önemli katk›s› ola-cakt›r. Okulöncesi portfolyo çal›flmalar› bu özelli¤i ile bir anlamda çocu¤u ilkö¤re-time haz›rlama, baflka bir deyiflle okula haz›r bulunufllu¤unu art›rmaya yönelik bir çal›flmad›r.