Dr. Öğr. Üyesi Mustafa KARATAŞ1
1Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü
mustafakaratas@nevsehir.edu.tr, mustafakaratas2003@yahoo.com
Özet
İnsanın kendisini ve kendisi dışında var olan şeyleri kavraması ve bunların diğer insanlar ile kurulan ilişkide sözün öznesi veya nesnesi olarak kullanılması soyut ve somut bütün varlıkların ve kavramların çeşitli işaret veya seslerle kodlanarak adlandırmasıyla başlayan bir süreçtir. Dil sisteminin işleyişini ifade eden bu süreç, insanların diğer insanlarla iletişimi aracılığıyla insanın toplumsal bir varlık olmasını sağlamıştır.
Bir dil etrafından kümelenerek toplum halinde yaşayan insanlar; komşuluk, savaş, ticaret, evlilik vb. çeşitli yollarla etkileşim içerisine girmişler ve bu ilişkiler kelimeler ile gerçekleşen bilgi alışverişinin gerçekleşmesini sağlamıştır. Bu durum; sadece ürünlerin, eşyaların, tecrübelerin, şahısların, kültürün değil, “kavram pazarlaması”nı da ortaya çıkarmıştır. Felsefe, bilim, kültür, sanat, teknoloji vb. alanlarda yeni bir bilgi üreten toplumlar; bu bilgileri kendi ana dilleriyle adlandırmışlardır. Böylece çeşitli alanlara mahsus terimler ortaya çıkmıştır. Bu bilgileri üretmeyen ama bunlara ihtiyaç duyan toplumlar ise bu kavramları (bilgi alıntısı) adlarıyla birlikte almak zorunda kalmışlardır.
Türkçedeki bilgi alıntılarının önemli bir kısmını felsefe oluşturmaktadır. Osmanlı Devleti’nin 18. yüzyıldan itibaren yaşadığı siyasî ve askerî başarısızlıkların sonucunda Batıyla kurulan zorunlu ilişkiler neticesinde, batılı bilgilere maruz kalan Türk toplumu birçok yeni felsefe kavramıyla tanışmıştır. O dönemden itibaren bilgi alıntısı niteliğinde olan bu terimlerin Türkçeleştirilmesi konusu tartışılagelmiştir.
Ortak medeniyet hedefi olan toplumların konuştuğu bütün dillerde olduğu gibi Türkçede de bu tür alıntılar, araştırmacılar tarafından çeşitli biçimlerde ve anlayışlarla Türkçeleştirilmektedir. Ancak Türkçenin imkânlarıyla üretilen bu terimlerin tutunma durumu, yani sözlüklere girmesi ve böylece kurumsallaşarak alan çalışmalarında yaygın bir biçimde kullanılması terimden terime farklılık arz etmekte ve bu nedenle de felsefe çalışmalarında terim birliği görülmemektedir.
1st International Cappadocia Congress of Philosophy and Social Sciences (CAPASS2019), Nevşehir / TURKEY
Bu çalışmada, felsefe terimleri konusu diller arası ilişkiler ve kavram pazarlaması çerçevesinde ele alınacak ve Türkçe felsefe terimlerinin tutunmasını (yaygınlaşma ve kurumsallaşma) belirleyen etkenlerle ilgili tespitlerde bulunulacaktır.
1st International Cappadocia Congress of Philosophy and Social Sciences (CAPASS2019), Nevşehir / TURKEY
The Turkish Equivalents of Philosophy Terms in The Process of Concept Exchange
Assist. Prof. Dr. Mustafa KARATAŞ1
1Nevsehir Haci Bektas Veli University, Faculty of Arts and Sciences, Department of Modern Turkish Dialects and Literature, Turkey
mustafakaratas@nevsehir.edu.tr, mustafakaratas2003@yahoo.com
Abstract
The ability of the human to comprehend oneself and what exists apart from him/herself and to use them as the subject or object of the speech in the relationship with other people is a process that starts with the naming all abstract and concrete concepts and entities by coding them with various signs and sounds. This process, which expresses the functioning of the language system, enabled people to become a social entity through communication with other people.
People, living in a society by clustering around a language, interacted in various ways such as neighborhood, war, trade, marriage etc. and these relationships actualised the verbal information exchange. This situation revealed not only the products, things, experiences, individuals, culture, but also "concept marketing". When societies produced some new information in philosophy, science, culture, art, technology etc., they named them in their native languages and thus, specific terms to various fields emerged. When other societies, out of this production process but needed the information, had to take these concepts with their original names.
Philosophy constitutes an important part of the quotations in Turkish. As a result of the forced relationships with the West established because of the political and military failures of the Ottoman Empire since the 18th century, Turkish society exposed to western knowledge met with many new concepts of philosophy and since then, the Turkish translation of these terms has been discussed.
As in all languages spoken by the societies seek common civilization, such quotations in Turkish are being translated into Turkish by the researchers in various ways and understandings. However, the use of these translated items, especially in the academic fields, differs from term to term and therefore, the term unity is not seen in studies in philosophy.
In this study, the matter of philosophical terms will be discussed within the scope of interlinguistic relations and concept marketing, and some points are made about the factors determining the expansion and institutionalization of Turkish philosophical terms.
1st International Cappadocia Congress of Philosophy and Social Sciences (CAPASS2019), Nevşehir / TURKEY
ID: 199
Notae: Geleneksel Mantıkta Akıl Yürütmenin İçlemsel Zemini
Arman BESLER1
1Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Felsefe Bölümü, Türkiye, armanbesler@gmail.com
Özet
Geleneksel terim mantığında, tasım kipi kılığındaki akıl yürütme biçimlerinin geçerliliğini denetlemek için izlenen standart programlardan biri, Aristoteles’in Birinci Çözümlemeler’inin ilk kitabının 2.-7. bölümlerinde ortaya çıkmış olan indirgemeci programdır. Bu programda, akıl yürütme biçimleri iki ana gruba ayrılır: İlkel biçimler (“mükemmel kipler”), yani geçerlilikleri bütünüyle aşikar olan biçimler ve türev biçimler (“eksikli kipler”), yani geçerlilikleri, ilkel biçimler ve belli başka unsurlar (tasım-altı çıkarımlar) yardımıyla, belli bir ispat yöntemi izlenerek tanıtlanması gereken biçimler. Ortaçağlarda ise bütün bir tasım kuramına zemin oluşturacak bir ilke fikri ortaya çıkmıştır ve belli bir kaplamsal ilke, yani dictum de omni et
nullo ilkesi, farklı yazarlar tarafından bizatihi ilkel biçimlerin geçerliliğini gerekçelendirecek
zemin olarak öne sürülmüştür.
Immanuel Kant, geleneksel tasım kuramının mimari yapısı hakkındaki, Eleştiri öncesi döneminden bir yazısında, dictum’un kendisinin ve dolayısıyla da bütün bir tasım kuramının aslında daha temel bir ilkede zeminlendiğini savunmuştur. Kant bu ilkeyi formüle ederken, Aristoteles’in Yorum Üzerine’sinin Boethius tarafından verilen ünlü Latince tercümesinden beri felsefe çevrelerinde dolaşımda olan “nota” (işaret/iz, Merkmal) ifadesini kullanmıştır. Bu terim, ilk olarak, Aristoteles’in kullandığı iki göstergebilimsel terimi tercüme etmek için kullanılmış olsa da Kant’ın tasım kuramının zemini olarak önerdiği ilkede göstergebilimsel olmayan, ama daha önemlisi parçalı bir anlam kazanmıştır. Ben, bu çalışmada, ilk olarak bu anlam parçalanmasını, tekil yüklemeli önerme biçimlerinin tasım kuramındaki geleneksel ele alınışıyla bağlantılandırıyorum ve bu parçalanmanın, G. W. Leibniz’in notio completa (bireyin tam kavramı) öğretisi yardımıyla nasıl giderilebileceğini gösteriyorum. Bunun üzerine de Kant’ın ilkesinin, (kaplamsal) dictum’un içlemsel bir ayna imgesi olmakla kaldığını gösteriyorum. Konuya bir kez modern bir bakış açısından, özellikle de soyut bir tasım kalkülü ile onun çeşitli mümkün matematiksel yorumlamaları arasındaki ayrım dikkate alınarak bakıldığında (ki bu ayrım Leibniz’in mantık çalışmalarında halihazırda bulunmaktadır), tasımsal akıl yürütme biçimleri için zemin ilke fikrinin hayli hatalı olduğunun, çünkü ilgili biçimleri doğrulayanın bu ilkeler olmadığının, aksine biçimlerin (sözümona) ilkeleri doğruluyor olduğunun hemen görülebileceğini savunuyorum.
1st International Cappadocia Congress of Philosophy and Social Sciences (CAPASS2019), Nevşehir / TURKEY
Anahtar Kelimeler: Geleneksel mantık, akıl yürütme, dictum de omni et nullo, içlemsel
yorumlama, Kant.
Kaynaklar
Aristotle (2009). Prior Analytics: Book I (G. Striker, Intr. & Com.). Oxford: Oxford University Press.
Cassin, B. (ed.) (2014). Dictionary of Untranslatables: A Philosophical Lexicon (Steven Rendall et al., Trans.). Princeton: Princeton University Press.
Corcoran, J. (ed.) (1974). Ancient Logic and Its Modern Interpretations (Proceedings of the
Buffalo Symposium on Modernist Interpretations of Ancient Logic, 21 and 22 April, 1972).
Dordrecht: D. Reidel.
Kant, I. (1885). Introduction to Logic – The Mistaken Subtilty of the Four Syllogistic Figures (Thomas Kingsmill Abbott, Trans.). London: Longsman, Green, & Co.
Kant, I. (1992). Lectures on Logic (J. Michael Young, Trans. & Ed.). Cambridge: Cambridge University Press.
Leibniz, G. W. (1875-90). Die Philosophischen Schriften 6 (7 vols.) (C. I. Gerhardt, Ed.). Berlin: Weidmann. (Reprinted 1965, Hildesheim: Georg Olms).
Leibniz, G. W. (1966). Logical Papers (G. H. R. Parkinson, Trans. & Ed.). Oxford: Oxford University Press.
Peter of Spain (2014). Summaries of Logic (Summulae Logicales) (Brian P. Copenhaver et al., Trans., Intr. & Notes). Oxford: Oxford University Press.
Sgarbi, M.; Cosci, M. (eds.) (2018). The Aftermath of Syllogism: Aristotelian Logical Argument
1st International Cappadocia Congress of Philosophy and Social Sciences (CAPASS2019), Nevşehir / TURKEY
Notae: The Intensional Ground of Ratiocination in Traditional Logic
Arman BESLER1
1 Nevşehir Hacı Bektaş Veli University, Faculty of Arts and Sciences, Dept. of Philosophy, Turkey
armanbesler@gmail.com
Abstact
One of the standard programs in traditional logic of terms for testing the validity of ratiocinative forms – which take the shape of syllogistic moods – is (what may be dubbed) the reductivist program, originating with Aristotle’s Prior Analytics, Book I, chs. 2-7. In this program, the ratiocinative forms are divided into two main groups: the primitive forms (“perfect moods”), i.e. ratiocinative forms whose validity is fully evident, and the derivative forms (“imperfect moods”), i.e. forms whose validity should be demonstrated with recourse to those primitive forms and certain other elements (sub-syllogistic inferences), following a certain method of proof. In the Middle Ages, the idea of a ground principle for the whole syllogistic theory has emerged, and one particular extensional principle, the famous dictum de omni et nullo, has been put forward by various authors as a ground of justification for the validity of the primitive forms themselves.
Immanuel Kant argued, in an essay (from his pre-Critical period) on the architecture of traditional syllogistic, argued that the dictum itself and accordingly the whole syllogistic theory are actually grounded on a more fundamental principle. Kant formulated this principle employing the expression “nota” (mark, Merkmal), which had been on philosophical air since Boethius’s famous Latin translation of Aristotle’s On Interpretation. Although the term “nota” had originally translated a couple of semiotic terms used by Aristotle, it took on a non-semiotic, but more importantly, a fragmented sense in the principle proposed by Kant as the ground of syllogistic. In this study, I first relate this fragmentation of sense to the traditional treatment of singular categorical forms of proposition in syllogistic theory, and show how it can be obviated by recourse to G. W. Leibniz’s doctrine of notio completa (complete notion of an individual being). I show then that the Kantian principle amounts to nothing other than an intensional mirror image of the (extensional) dictum. I argue that once one looks at things from a modern perspective, specifically with an eye on the distinction between an abstract syllogistic calculus and its various possible mathematical interpretations (which is actually already available in Leibniz’s logical works), one will immediately see that the idea of a ground principle for
1st International Cappadocia Congress of Philosophy and Social Sciences (CAPASS2019), Nevşehir / TURKEY
syllogistic forms of ratiocination is quite defective, since it is the forms themselves that verify the (so-called) principles, not the other way round.
Keywords: Traditional logic, ratiocination, dictum de omni et nullo, intensional interpretation,
Kant.
References
Aristotle (2009). Prior Analytics: Book I (G. Striker, Intr. & Com.). Oxford: Oxford University Press.
Cassin, B. (ed.) (2014). Dictionary of Untranslatables: A Philosophical Lexicon (Steven Rendall et al., Trans.). Princeton: Princeton University Press.
Corcoran, J. (ed.) (1974). Ancient Logic and Its Modern Interpretations (Proceedings of the
Buffalo Symposium on Modernist Interpretations of Ancient Logic, 21 and 22 April, 1972).
Dordrecht: D. Reidel.
Kant, I. (1885). Introduction to Logic – The Mistaken Subtilty of the Four Syllogistic Figures (Thomas Kingsmill Abbott, Trans.). London: Longsman, Green, & Co.
Kant, I. (1992). Lectures on Logic (J. Michael Young, Trans. & Ed.). Cambridge: Cambridge University Press.
Leibniz, G. W. (1875-90). Die Philosophischen Schriften 6 (7 vols.) (C. I. Gerhardt, Ed.). Berlin: Weidmann. (Reprinted 1965, Hildesheim: Georg Olms).
Leibniz, G. W. (1966). Logical Papers (G. H. R. Parkinson, Trans. & Ed.). Oxford: Oxford University Press.
Peter of Spain (2014). Summaries of Logic (Summulae Logicales) (Brian P. Copenhaver et al., Trans., Intr. & Notes). Oxford: Oxford University Press.
Sgarbi, M.; Cosci, M. (eds.) (2018). The Aftermath of Syllogism: Aristotelian Logical Argument
1st International Cappadocia Congress of Philosophy and Social Sciences (CAPASS2019), Nevşehir / TURKEY
ID: 54