Gülüzar AYDOĞAN1
1Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Hacı Bektaş Veli Araştırma ve Uygulama Enstitüsü, Lisansüstü Öğrencisi, Türkiye
guluzaraydogann@gmail.com Özet
Dilimizde ruh göçü ve tekrar bedenleşme kavramları ile karşılık bulan tenasüh, terim anlamı olarak ölen kişinin ruhunun amellerine bağlı olarak madde (şey), bitki, hayvan ve insan gibi başka beden veya şekillerde tekrardan dünyaya geleceği inancıdır.
Genel kabul olarak kökeni eski Hint dinleri ile Budizm’e dayandırılan; Çin, Mısır, Yunan, Roma ve İran gibi ülkeler ile Ehl-i Hak, Yezidi, Nusayri inanışları ve Alevi- Bektaşi kültüründe de izlerine rastlanan tenasüh inancı, İslamiyet, Yahudilik ve Hıristiyanlık gibi tek tanrılı dinler tarafından reddedilmiştir. İslamiyet tarafından reddedilen tenasüh inancı, kendine İslamiyet çatısı altında yer edinen çeşitli heterodoks mezhep ve Gulat (aşırı Şii) fırkalar arasında, varlığını sürdürmüştür.
Alevi inanç önderi olarak tanımlayabileceğimiz Şah İsmail Hatâyî’nin şiirlerinde tenasüh, ayırt edici unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Hatâyî ’nin şiirlerinde karşımıza çeşitli şekillerde çıkan tenasüh inancının bir türüne göre, Hz. Ali ölmemiştir ve ruhu Hacı Bektaş Veli’nin bedenine intikal etmiştir. Bir başka türünde bülbül, aslan, turna gibi hayvanların bedenlerine insan ruhları göç etmiştir ve buna örnek olarak Hz. Ali aslan suretinde karşımıza çıkmaktadır. Bir diğer türünde ise Hatâyî dünyada ezelden beri yaşadığını ve çeşitli bedenlere büründüğünü belirtmiştir.
Tenasüh inancı, Safevîlerin I. döneminde Tebriz-Konya-Bağdat ekseninde oluşan ve heterodoksi Şia olarak adlandırdığımız inanç sistemi ile şeriatçı Şia’nın ayırt edici noktası olarak karşımıza çıkmaktadır. Hz. Ali ve imamlara uluhiyet atfedilmesi manasına gelen Gâli Şia, Gulât-ı Şia, Müfrit Şia gibi adlandırmalar Kızılbaş heterodoks inanç sisteminin özelliklerini yansıtmakta olup tenasüh ve hulule inanan heterodoksi Şia için kullanılmaktadır. Gali Şia ile Şia arasında hiçbir fark bulunmamaktadır ve Gâli Şia yani heterodoksi Şia şeriatlandırılarak bugünkü Şia’ya dönüşmüştür. Şia’nın heterodoksi Şia’yı kendilerinin sapkını olarak
1st International Cappadocia Congress of Philosophy and Social Sciences (CAPASS2019), Nevşehir / TURKEY
göstermelerinin amacı günümüzde var olan şeriatçı Şia’yı desteklemek ve heterodoksi Şia’yı şeriatlandırmaktan başka bir şey değildir. Bu sebepten hetorodoksi Şia günümüzde şeriatlandırılmış Şia olarak da tanımlanabilmektedir. Fakat Şah İsmail Şia’sının yani heterodoksi Şia’nın günümüz şeriatçı Şia’sı ile tek ortak noktası olarak karşımıza Hz. Ali ve on iki imamlar kültü çıkmaktadır.
1st International Cappadocia Congress of Philosophy and Social Sciences (CAPASS2019), Nevşehir / TURKEY
Reincarnation in Poems of Shah Ismail Khatai
Gülüzar AYDOĞAN1
1Nevşehir Hacı Bektaş Veli University, Hacı Bektaş Veli Research Institute, Turkey
guluzaraydogann@gmail.com Abstract
Corresponded with concepts ‘‘transmigration of the soul’’ and ‘‘incarnation again’’ in our language, reincarnation is terminologically belief that the dead person’s spirit would come into the world again in another bodies and forms such as object (thing), plant, animal and human etc., based on the one’s deeds (actions).
Being based its origin, as generally accepted, on ancient indian religions and Buddhism; found its traces in faiths of Ahle Haqq (The Yarsan/People of The Truth), The Yazidis, The Nusayris and Alawite-Bektashi culture as well as in countries such as China, Egypt, Greece, Rome and Iran etc.; the reincarnation belief was rejected by monotheistic religions such as Islamism, Judaism (Jewishness) and Christianity. Reincarnation belief, rejected by Islamism, has continued its existence among various heterodoxic sects and Ghulat (extremist Shiites) sects, which have gained a place for themselves under the roof of Islamism.
In poems of Shah Ismail Khatai whom we can describe as Alawite leader of faith, we confront reincarnation as distinctive element. According to a type of reincarnation belief which we confront in different forms in his poems, Hazrat Ali (Saint Ali) has not died and his spirit has passed to Haji Bektash Veli’s body. In its another type, human spirits have transmigrated to bodies of animals such as nightingale, lion and crane etc. and as an example of this, we confront Hazrat Ali in the shape (image) of lion. Khatai stated that, in an another type of it, he has lived from all eternity in the world and has assumed various forms (bodies).
We confront reincarnation belief as distinctive point of the belief system which constitutes in Tabriz-Konya-Baghdad axis during first period of Safavids and which we describe as Heteredoxy Shia and with the Sharian Shia. Namings such as Ghali Shia, Ghulat Shia, Extremist Shia etc., meaning attribution godhood (divinity) to Hazrat Ali and other Imams, reflect characteristics of Qizilbash Heteredoxy system of belief and are used for heteredoxy Shia which believes in reincarnation (tenasüh) and incarnation of God (hulūl). There is no difference between Ghali Shia and Shia. And Ghai Shia, namely heteredoxy Shia, was shariaised and has transformed into today’s Shia. Purpose for Shia in showing heteredoxy Shia as its (Shia’s)
1st International Cappadocia Congress of Philosophy and Social Sciences (CAPASS2019), Nevşehir / TURKEY
deviant is nothing short of supporting sharian Shia which exists at the present time and shariasizing heteredoxy Shia. For this reason, heteredoxy Shia can be today defined as the shariasized Shia, as well. But, we confront cult of Hazrat Ali and The Twelve Imams as the only common point between Shah Ismaili Shia, namely heteredoxy Shia, and today’s sharian Shia.
1st International Cappadocia Congress of Philosophy and Social Sciences (CAPASS2019), Nevşehir / TURKEY
ID: 49