Habitat II (Birleşmiş Milletler İnsan Yerleşimleri Konferansı II)

2.2.2. Habitat II (Birleşmiş Milletler İnsan Yerleşimleri Konferansı II) Birleşmiş Milletlerin İnsan Yerleşimleri üzerine 2. Konferansı 1996 yılında İstanbul’da düzenlenmiştir.¹⁵⁹ İnsan yerleşimleri açısından önemli değişikliklerin desteklendiği ve kentleşmenin önlenmesinden ziyade kentleşmeye olan rehberlik ihtiyacını kabul eden bir anlayışla gerçekleştirilen konferansın bildirgesinde; Rio Zirvesinde (UNCED) alınan kararları habitat gündemiyle bütünleştirme amacı açık olarak belirtmiştir. Dolayısıyla Habitat II ile birlikte sürdürülebilir kalkınma kavramı kentsel planlama ve konutun kavram içeriğinde geçen ögelerle birlikte dayanak noktalarını oluşturmuş, çalışmaların odağında yer almıştır.¹⁶⁰ Bunun da ötesinde Rio’da ortaya konulan Gündem 21 eylem planı, Habitat II gündemiyle bütünleştirilmeye çalışılmış, birçok madde de Gündem 21’de alınan kararlar ve hedefler, yol gösterici nitelikte tanımlanmıştır.¹⁶¹

İstanbul’da yapılan HABİTAT II toplantısında; habitat gündemi ve stratejilerinin iki ana konunun etrafında döndüğü söylenebilir. Bunlar; herkes için yeterli konut,

156 Sadun Emrealp, a.g.k., s.20

157 Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Kentleşme Şûrası 2009, Komisyon Raporları, Cilt III, a.g.k., s.152.

158 Sadun Emrealp, a.g.k., s.7

159 https://habitat.csb.gov.tr/habitat-konferanslari-i-5746 (E.T.:21.01.2020)

160 Bkz. İstanbul Declaration on Human Settlements, 3. Madde https://www.un.org/ruleoflaw/wp-content/uploads/2015/10/istanbul-declaration.pdf (E.T.: 05.11.2017)

161 Bkz., A.k.

şehirleşen dünyada sürdürülebilir insan yerleşimleridir. Habitat II konferansının başlıca amacı “herkese yeterli konut” ve “sürdürülebilir insan yerleşimleri” gibi evrensel hedeflere ulaşmaktır.¹⁶²

Uluslararası toplum; habitat gündemini benimseyerek, gündemin anahtar unsurlarını etkinleştirme adına, katılım, ortaklık, kapasite geliştirme, izleme ve değerlendirme, uluslararası iş birliği kadar özel taahhütler ve stratejileri desteklemiştir.

Birleşmiş Milletler üyesi ülkeler; yeterli konut ve sürdürülebilir insan yerleşimleri için, habitat gündemi içinde, yerel, bölgesel, ulusal, eylem planlarını ve gelişim politika ve programlarının uygulanmasını kendilerine taahhüt etmişlerdir.

Habitat Gündemi olarak bilinen İnsan Yerleşimleri İstanbul Deklarasyonu 241 Maddeden oluşmaktadır. Deklarasyonun birçok maddesi doğrudan veya dolaylı olarak konutla ilgili olmakla birlikte 69. Maddede; “mümkün olduğu kadar eldeki yerli kaynaklara dayanan, yerli yapı malzemeleri sanayinin güçlendirilmesi dahil, çevre açısından sağlıklı ve uygun fiyatlı yapı yöntemlerinin ve yapı malzemeleri üretim ve dağıtımının geliştirilmesinin teşvik edilmesi ve yapı malzemelerinin olumsuz çevre etkileri ile ilgili veri tabanlarının geliştirilmesinin” önerildiği,

Yine 91. Madde de; “uygun düzeylerde hükümetler, yerel olarak üretilen, çevre açısından sağlıklı, uygun fiyatlı ve dayanıklı temel yapı malzemelerinin yeterli miktarda sunumunu özendirmek ve desteklemek için, diğer tüm ilgili taraflarla iş birliği yaparak;

başka hususların yanı sıra, yasal ve mali teşviklerle, kredi, araştırma, geliştirme ve bilgi sağlayarak, çevre açısından sağlıklı, küçük ölçekli yerel yapı malzemesi endüstrilerinin kurulmasını ve büyümesini, üretimlerinin artmasını ve ticarileşmelerini teşvik etmesi ve desteklenmesi gerektiği” belirtilerek; HABİTAT-II ajandasında sürdürülebilir konut ekseninde önemli saptamalarda bulunulmuştur. Yapı malzemelerinin yerel çevre ve kaynaklardan sağlanması, çevreyi gözeten yapı

162 Ruşen Keleş, 100 Soruda Türkiye’de Kentleşme, Konut ve Gecekondu, a.g.k., s.236.

malzemelerinin üretilmesi önerisi, sürdürülebilir konutun yapımıyla ilgili ekolojik bakışın gündeme gelmesine olanak sağlamıştır.

Aynı bölümün, “Çevresel açıdan sürdürülebilir, sağlıklı ve yaşanabilir insan yerleşmeleri” başlıklı 134. Maddesinde; “Yüksek katlı konutların tasarımının bu konutların içinde yer alacağı çevre dokusunu tamamlaması gerektiği, özellikle yüksek konut binalarının geniş çapta yapımının, sosyal ve çevresel olumsuzluklar getirebileceği, dolayısıyla ölçek ve yükseklik, düzgün bakım, düzenli teknik muayene ve güvenlik önlemleri dahil olmak üzere, tasarım kalitesine özellikle dikkat edilmesi gerektiği” saptaması yapılmıştır. Türkiye’de yüksek katlı ve yoğunluklu konut yapımı planlamalarında bu önerilerin ne kadar dikkate alındığı tartışma konusudur. Gelinen süreçte özellikle İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyük kentlerde yapılan yüksek katlı lüks binalar, betonarme projelerin gerçekleşebileceği yükseklik sınırını zorlamakta, çevresel etkilerin ötesinde kentlerin ufuklarını kapatmakta, siluetlerini değiştirmektedir.

Yapılan saptamalar özellikle Türkiye bağlamında güncelliğini korumakta yatay yapılaşma ile ilgili her kesimden destek alan bir kamuoyu oluşmaktadır.

HABİTAT-II gündemindeki bu belirlemelerden sonra “Yapılacak işler”

başlığında etkili çözüm ve mücadele önerilerine yer verilmektedir. Gündemde yer verilen bütün önerilerde en temel ortak nokta, sorunların çözümü için “uygun düzeydeki hükümet organlarının” hemen yanında her düzeydeki yerel yönetimlerin ve sorunun kapsamına bağlı olarak da gönüllü katkıların önemini kavrayacak sivil toplum örgütlerinin, semt örgütlerinin, vakıfların, tüketici gruplarının “çözüm ortağı” olarak yer almasıdır. Çözüm öznelerinin böylesine çeşitlendirilmesi ve sivil toplumun insayitifine doğru evrilmesi, yukarıda da belirtilmiş olduğu gibi HABİTAT-II İstanbul toplantısının en stratejik sonucudur.

İstanbul Bildirgesinin belki de en önemli aşaması, Konferansa katılan ülkelerin uluslararası hukuk belgelerinde benimsenmiş olan konut hakkının giderek ve tam olarak herkese tanınması konusundaki kararlılıklarını dile getirmeleri olmuştur.

Habitat-II İstanbul Toplantısının bir başka önemi de Türkiye’de Yerel Gündem-21 çalışmalarına katkı yapması ve hızlandırması olmuştur. Yerel Gündem Gündem-21, Haziran 1992’de gerçekleştirilen Rio Yeryüzü Zirvesinin ana sonuç belgesi olan ve küresel bir hedef oluşturan Gündem-21’in ana bölümlerinden biridir ve “Gündem 21’in desteklenmesinde Yerel Yönetim Girişimleri” başlığını taşımaktadır. Yerel Gündem-21’in Türkiye’deki uygulamaları, İstanbul Toplantısı ardından başlatılmıştır.

Habitat II Türkiye Ulusal Rapor ve Eylem Planında Türkiye’deki konut göstergeleri, yeni konut sunum kapasiteleri, konuta ilişkin orta erimli kestirimler, konutla ilgili finansal analizler yer almıştır. Kamu kurumları, STK’lar, akademik çevreler ve meslek odalarıyla birlikte geniş bir katılımın sağlandığı rapor aynı zamanda bir eylem planı niteliğindedir. ¹⁶³ Türkiye’nin Habitat II kararları doğrultusunda Habitat Gündeminin Uygulanması ve Ulusal Eylem Planındaki gelişmelerin değerlendirildiği uygulamaların sonuçlarının özetlendiği çalışma ise TOKİ tarafından 2000 yılında Birleşmiş Milletlere sunulmuştur. Yapılan çalışma Habitat II de ele alınan konuların 5 yıl sonra izlenmesi ve değerlendirilmesi niteliğindedir. ¹⁶⁴

Habitat II Gündeminde yer alan hedef, ilke taahhütler, eylem ve stratejilere bakıldığında sürdürülebilir kalkınma ile konut arasında ilk kez doğrudan bağlantılar ve vurgulamalar yapıldığı, yapılan çalışmayla sürdürülebilir ve ekolojik bir konutun çerçevesinin; ülkelerin yapı endüstrisine getirilen tavsiye niteliğindeki önerilerle birlikte çizildiği görülmektedir. Türkiye’nin Habitat II’ye ev sahipliği yapmış bir ülke olarak

163 Birleşmiş Milletler İnsan Yerleşimleri Konferansı Habitat II, Türkiye Ulusal Rapor ve Eylem Planı, 1996

164 Bkz. Implementation Of The Habitat Agenda and The National Plan Of Action In Turkey, Summary Of The Report Produced By The Habitat Forum Of Turkey, Prime Ministry, Housing Development Administration, Ankara, 2002

toplantıya akademik, bürokratik ve sivil toplum kuruluşları olarak geniş bir katılımla katkı sağladığı düşünüldüğünde gelinen noktada Türkiye’de Habitatta alınan ilke ve hedeflere yakınlaşıldığını söylemek olanaklı değildir.

2.3. Johannesburg Zirvesi (Rio+10 Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi