Yeni teoriler ve sınıflandırmalar

Süreç içinde Kirchheimer’in toplayıcı parti tipinin olgusal alanda tüm gerçeği yansıtmadığını ve bu görüşün doğrulanabilir bir görüş olmadığını ileri süren çeşitli görüşler ortaya çıkmıştır. Bunların başında ise toplayıcı partilerin gelişimsel bir model içerisinde zaman içinde yerini yeni bir parti tipi olan kartel partilerine bıraktığını öne süren Katz ve Mair’in görüşleri gelmektedir. 1995 yılında yayınlanan “Değişen Parti Örgütlenmesi Modelleri ve Parti Demokrasisi: Kartel Partinin Yükselişi” (Changing Models of Party Organization and Party Democracy: The Emergence of the Cartel Party)

27 Gökçe,2016,185.

28 Süer, S. S. (2011) “Catch-All” Siyasi Partiler. Türkiye Barolar Birliği Dergisi. Sayı: 96. 49-90, 63-64.

isimli makalelerinde partilerin sivil toplum ve devletle olan ilişkileri bağlamında gelişim yönünün gittikçe devlete doğru kaydığını iddia eden yazarlara göre, kartel partileri toplayıcı partilerden sonra yine aynı gelişimsel süreç içerisinde ortaya çıkmıştır. Bunlar, toplayıcı partilerden farklı olarak devlet yardımlarından yararlanan ve profesyonel bir yapı kuran partilerdir. Bu açıdan kartel partilerin belirleyici özelliği, birbirleriyle seçmen kitleleri üzerinden rekabet etmek yerine, diğer partilerle güç paylaşımına giderek devlet nimetlerine erişimi garanti altına alan siyasi kuruluşlar olmalarıdır. Bu yüzden de toplayıcı partilerin aksine, kartel partileri, sivil toplum ve devlet arasında bir tür aracılık işlevi görmekten ziyade, devletin temsilcileri haline gelmiş partilerdir. ²⁹

Şekil 1.1. Partilerin Devlet ve Sivil Toplum Arasındaki Bölünmesi

Kaynak: Katz, R.S and Mair, P. (1995). Changing Models of Party Organization and Party Democracy: The Emergence of The Cartel Party. Party Politics. Sayı:1. No:1. 5-28, 13.

Artan iletişim ağları ve gelişen teknoloji, partileri giderek birbirine daha fazla benzeyen bir seçmen kitlesiyle karşı karşıya bırakmıştır. Bu durumda beraberinde, partilerin politikaları, stilleri ve seçim kampanyalarını önceki dönemlere göre birbirine yaklaştırmıştır. Yazarlar, siyasal partilerin, yukarıda ifade edilen değişimler sonucunda toplumsal desteklerini kaybetmelerinden dolayı mali olarak üyelerinden sağladıkları gelire değil devletten aldıkları gelire bağımlı hâle geldiklerini ve bu nedenle Şekil-1.1’de görüldüğü üzere sivil toplumun temsilcileri olmaktan ziyade, devletin temsilcilerine dönüştüklerini ileri sürmüşlerdir.³⁰

Öte yandan yazarlar, partilerin örgüt yapılarına şekil veren bu düzenlemeler karşısında pasif olmadıklarını, bu düzenlemelerin de yine siyasal partiler tarafından belirlendiğini ve bu düzenlemelerin belirlenmesinde partiler arası rekabet yerine işbirliği olması gerektiğini söylemektedirler. Çünkü seçimlerde kaybetmek veya kazanmanın

29 Katz, R.S and Mair, P. (1995). Changing Models of Party Organization and Party Democracy: The Emergence of The Cartel Party. Party Politics. Sayı:1. No:1. 5-28, 16-18.

30 Katz, R.S and Mair, P. (1995).19.

Sivil Toplum

Devlet Partiler

bedelinin geçmişe göre azaldığı bu çağda partiler varlıkları sürdürebilmek için rakipleriyle işbirliği yapmak yoluna gitmeli ve devlet kaynaklarını kendi aralarında bölüşmeyi rekabete üstün tutabilmelidirler. Yazarlara göre var olan kartel partileri devlet kaynaklarını kendi müşterilerine dağıttıkça ve siyasal talepleri görmezden geldikçe toplumsal tabanlarından daha fazla kopmaktadır. Ancak diğer taraftan bu partiler özellikle seçim sistemi, sandığa erişim, devletin medya kanallarının ayrıcalıklı kullanımı veya hazine yardımları gibi araçlarla kartel dışında kalan diğer partilerin yükselişini engelleme imkanına sahip olduğu için iktidarlarını da kaybetmemektedirler. Bu durum ise siyasal partileri toplumla arasında boşluklar olan örgütlenmelere dönüştürmektedir. Popülist partilerin yükselişini ele alan Bottom’a göre kartel partilerle toplum arasında genişleyen bu boşluk popülist partilerin kendilerini halkın gerçek temsilcileri olarak tanıtabilecekleri verimli bir alan açmaktadır.

Yine Abedi’nin çalışmalarına göre de siyasal alan kartelleştikçe sistem karşıtı partiler daha fazla şansa sahip olmaktadır.³¹

Çizelge 1.1. Örgüt Yapısına Göre Siyasi Partiler

Kadro partisi Kitle partisi Herkesi-kapsayan parti Kartel partisi Dönemi 19. yüzyıl 1880-1950 1950’den günümüze 1990’lardan

günümüze

Kökenleri Parlamento

içinde Parlamento dışında Kitle partisinin içinde ortaya çıkmıştır

kaynağı Kişisel gelir Üye aidatları Çıkar grupları ve devlet

desteği Devlet desteği

Kaynak: Sayarı, S. ve Bilgin, H.D.(2015). Karşılaştırmalı Siyaset. (Üçüncü baskı). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 133.

31 Akıllı, H. S.(2012). Milletvekili Genel Seçimi Öncesinde Siyasi Parti Tüzüklerinin Üye Stratejileri Bağlamında Analizi. NEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Sayı: 1. 159-179,163.

Çizelge1.1’de görüldüğü gibi siyasal partiler tarihsel süreç içerisinde farklı şekillerde toplumsal taleplere karşılık verebilmek için örgütlenme ve politika üretme açısından farklılaşmıştır. Ancak bu değişim ve dönüşüm bu çizelgeyle de sınırlı değildir. Özellikle son dönemde siyasetin kurumsallaşması ve teknolojik gelişimler yeni tür parti tiplerini ortaya çıkarmıştır. Bunlardan en dikkat çekenleri ise seçim partileri-profesyonel partiler ve medya partileridir.

 Seçim partileri-profesyonel partiler: Michel'in oligarşinin demir yasası yaklaşımından hareketle, modern partilerin, son derecede merkezileşmiş ve teknik beceri gerektiren parti faaliyetlerini ve seçim kampanyalarını yöneten, siyaseti profesyonel kariyer haline getirmiş kişiler tarafından ele geçirildiği ileri sürülmektedir. Eskiden siyaset, siyasetle olan bağını hukuk, eğitim ve kamu hizmetinin diğer alanlarındaki sıradan işleriyle bir arada yürüten veya ticaret ya da meslek hayatından siyasete atılan insanlar için daha amatör bir uğraştı. Ancak artık parlamentolar, bütün hayatları boyunca siyaset dışında hiçbir işle uğraşmayan siyaseti profesyonel kariyer haline getirmiş kişiler eliyle yürütülmektedir.³²

 Medya partileri: Kitle iletişim araçlarının ve bilgisayar teknolojisinin yaygınlaşması, parti liderlerinin seçmenlerle doğrudan iletişim kurmasını mümkün kılmıştır. Bu durum ise kitlesel üyeliklere, hantal örgütlere ve kitle mitinglerine olan ihtiyacı azaltmış ve partileri teknolojik kampanyalara yöneltmiştir. Medya partilerinin toplumda derin kökler salmasına ya da sağlam bir ideolojiye veyahut güçlü bir parti teşkilatına ihtiyaç yoktur.³³