Fransa yarı başkanlık sisteminde yasama

Fransa’da yasama faaliyetini meydana getiren parlamento, Millet Meclisi ve Senato olmak üzere iki meclisli bir yapıya sahiptir. Bunlardan birincisinde tüm ülkenin, ikincisinde ise yerel yönetimlerin temsili öngörülmüştür. Millet Meclisi tek dereceli seçimle işbaşına gelen 577 milletvekilinden oluşmaktadır. Bunların 555’i anavatandan, 5’i denizaşırı topraklardan, 15’i deniz aşırı illerden ve 2’si denizaşırı yerel yönetimlerden seçilmektedir. Fransa’da meclislerin üye sayıları ve dönemleri anayasa ile değil, yasa ile belirlenmektedir. Dolayısıyla meclislerin üye sayıları hükümetlere göre değişiklik gösterebilmektedir. Senato ise 348 üyeden oluşur. Bu üyelerin 326’sı anavatandan ve denizaşırı illerden, 10’u denizaşırı yöresel yönetimler tarafından, 12’si ise Fransa dışında oturan Fransızlarca seçilmektedir.³³¹ Millet meclisinin görev süresi beş yıldır. 2011 seçimleriyle birlikte altı yıllık süre için her üç yılda bir Senatonun yarısı yenilenecek şekilde seçilmektedir.³³² Genel seçim döneminde meclis üyelerinin tamamı yenilenir.

Senatonun görev süresi ise dokuz yıldır. Her üç yılda bir senato üyelerinin 1/3’nün değişimi esastır. Genel seçimlerde gerek millet meclisinde gerekse de senato için yedek üye seçilmektedir. Üye koltuğu herhangi bir nedenle boşaltıldığında kural olarak yerine yedeği geçmektedir.³³³

1958 Anayasasında daha önceki anayasalara göre, yasamanın yetkilerinin kısıtlandığı ve yürütme erki karşısında itibarının azaltıldığı görülmektedir. Bunun en açık göstergesi de parlamentonun görev ve yetkilerinin sayma yoluyla sınırlandırılmış olmasıdır.

Parlamentonun uygulama alanı, kural koyma ve temel ilke belirleme olarak belirlenmiştir.

Buna göre parlamento, kişi hak ve özgürlüklerinin temel güvenceleri, ulusal savunma ve vergi yükümlülükleri gibi konularda kural koyma ve düzenleme yapma yetkisine sahiptir.³³⁴ Fransız yarı-başkanlık sisteminde, tasarı veya tekliflerin her iki mecliste de oylanıp bir sonuca varılamaması durumunda, yasama organının yasa yapım faaliyetlerine hükümetin müdahalesi durumu ortaya çıkmaktadır. Böyle bir durumda başbakan, eğer isterse, her iki meclisin seçeceği yedi milletvekili ve yedi senatörden oluşan bir karma komisyonun kurulmasını sağlar. Komisyon, tasarı veya teklifin sadece meclisler arasında

331 Eroğul, 2010, 160-161.

332 Aktaş, M. (2015). Yarı Başkanlık Sistemi: Fransa Modeli ve Türkiye. M. Aktaş – B. Coşkun (Editörler).

Başkanlık Sistemi. Ankara: Liberte Yayınları, 136.

333 Parlak ve Caner, 2005, 33.

334 Parlak ve Caner, 2005, 34.

anlaşmazlık uyandıran noktaları üzerinde durur. Karma komisyonun uzlaşma tasarısını meclisler kabul etmezse hükümet, ulusal meclisten son kararı vermesini isteyebilir. Bu durumda ulusal meclisin verdiği kararla yasa tasarısı yasallaşır.³³⁵

Fransız parlamentosunda parti grubu kurulabilmesi için, Anayasa’ya göre Millet Meclisi’nde en az 20 üye, Senato’da ise en az 14 üye gereklidir. Anayasa’nın 27 nci maddesi, bağlayıcı vekâleti yasaklamıştır. Meclis üyeleri hiçbir emredici vekâlete bağlı olmaksızın seçilirler ve parlamento üyelerinin oy hakkı kişiseldir. Ancak vekâleten oy vermeye bir yasa ile istisnai olarak izin verilebilir. Bu durumda da birden fazla vekâlet kabul edilememektedir.³³⁶ Bu gerekçeye dayanarak, Millet Meclis İçtüzüğü, belli çıkarların korunması için kümeleşmelere izin vermediği gibi aynı mantıkla, bağlayıcı grup kararını da yasaklamıştır. Fransız Beşinci Cumhuriyeti’nde parlamentoya sadece sınırlı olarak yasa yapma ve hükümeti denetleme yetkisi tanınmıştır. Anayasa’nın 34 üncü maddesinde belirtilen yasa alanı dışındaki konular, hükümetin kararnamelerle düzenleme yetkisi kapsamındadır. Bu bağlamda çıkartılan hükümet kararnameleri cumhurbaşkanının imzası ile geçerlilik kazanmaktadır.³³⁷

İlkesel olarak parlamentonun her iki kanadı da benzer yasama yetkilerine sahiptir.

Parlamentonun bir kanadında başlayacak bir yasama girişimi diğer kanadın da onayını aldıktan sonra kanunlaşabilmektedir. Kanun teklif etme yetkisi başbakan ile parlamento üyelerine tanınmıştır. 1958 Anayasası, federal sistemlerde görülebilen ancak üniter yapılarda pek görülmeyen bir şekilde yukarıda ifade edildiği üzere, parlamentonun yasama faaliyetini konu yönünden sınırlandırmıştır. Anayasa’nın 34 üncü maddesine göre parlamento ancak şu alanlarda düzenleme yapabilir:

 Medeni haklar ve kamusal özgürlüklerin kullanılması için yurttaşlara tanınmış bulunan temel güvenceler; ulusal savunmanın yurttaşların malları ve şahısları üzerine yüklediği yükümlülükler,

 Kişilerin yetenek, şahsi hal, evlilik rejimleri, miras ve bağışlar,

 Suç, cürüm ve kabahatlerin ve bunlara uygulanacak cezaların belirlenmesi,

 Ceza yargılama usulü; af; yeni bir yargı yerinin kurulması ve yargıçların statülerinin düzenlenmesi,

335 Gürbüz, 1987, 136.

336 İnternet: Fransa Anayasası. Madde 27. http://www.adaletbiz.com adresinden 23/11/2016’da alınmıştır.

337 Eldem, M. N. (2007). Cumhurbaşkanlığı Krizi ve Yarı Başkanlık. Ankara: Sobil Yayıncılık, 65.

 Her türlü verginin tabanı, oranı ve tahsil biçimi ve koşulları,

 Parlamentoyu oluşturan iki meclisin ve yerel yönetim meclislerinin seçim sistemleri,

 Kamu kurumlarının kurulması,

 Devletin sivil ve askeri memurlarına güvence tanınması,

 Özel işletmelerin devletleştirilmesi ve işletmelerin mülkiyetinin kamusal sektörden özel sektöre devredilmesi.

 Yine Anayasa’ya göre; kanun, şu konularda da temel ilkeleri belirler:

 Ulusal savunmanın genel örgütlenmesi,

 Yerel yönetim birimlerinin serbest yönetimi, yetkileri ve gelir kaynakları,

 Eğitim ve öğretim,

 Mülkiyet rejimi, ayni haklar ve medeni ve ticari zorunluluklar,

 Çalışma hakkı, sendika hakkı ve sosyal güvenlik.³³⁸

Fransa’da bir yasa tasarı veya teklifinin kanunlaşma süreci başbakan veya parlamento üyeleri tarafından verilebilen yasa teklifleri için ise Anayasa, Danıştay görüşünü alma yetkisini Millet Meclisi ya da Senato Başkanına vermiştir. Buna göre ilgili meclisin başkanı, kanun teklifini, meclise sunan üyenin itirazı bulunmadıkça, komisyonda görüşülmeye başlanmadan önce, görüş için Danıştay’a sunabilmektedir.³³⁹ Bu aşamadan sonra kanunlaşma süreci şu aşamaları takip etmektedir;

 Birinci Okuma: Tasarı/teklif metninin havale edildiği daimi veya geçici komisyonda ele alınıp rapora bağlanması ve genel kurul gündemine girip görüşülmesini müteakip kabul edildikten sonra diğer meclise gönderilmesinden ibarettir.

 Komisyon Aşaması: Komisyona havale, Meclis Başkanı tarafından yapılır. Diğer komisyonlar da görüşlerini sunmak üzere metnin kendilerine gönderilmesini isteyebilirler. Fakat bütçe kanun tasarıları dışında, tali komisyon uygulamasına nadiren rastlanmaktadır.

 Genel Kurul Aşaması: Genel kurul görüşmeleri, geneli üzerinde (genel inceleme) ve maddeleri üzerinde (detaylı inceleme) müzakere safhalarından oluşur. Genel inceleme aşamasında tasarılar için öncelikle hükûmete ve sonrasında komisyon raportörüne söz verilir

338 Fransa Anayasası, Madde 34.

339 Fransa Anayasası, Madde 39.

 Diğer Meclise Gönderilme: Birinci okuması tamamlanan tasarı/teklif gecikmeksizin diğer meclise gönderilir ve bu mecliste de benzer usulle birinci okuması yapılır. İlk meclisin metni aynen kabul edilirse tasarı/teklif kesin olarak kanunlaşmış olur.³⁴⁰

Fransa’daki Çift meclis sistemi, parlamentodaki yasama sürecini uzatmaktadır. Bu yüzden, Anayasa’nın 45 inci maddesi hükümete bazı durumlarda ivedilikle yasa çıkarılmasını talep etme yetkisi vermektedir. İvedilikle yasa çıkarma yöntemi, bir hükümet tasarısının önce karma komisyonda görüşülmesini, anlaşma sağlanamadığı takdirde, tasarının Senato’ya götürülmeyerek, yalnızca Millet Meclisi kararı ile çıkartılabilmesini öngörmektedir.³⁴¹ Bu durumda, hükümet içinden çıktığı ve dolayısıyla çoğunluğuna sahip olduğu Millet Meclisi üzerinden Senato’yu by-pass edebilmektedir. Yani ilkesel olarak her ne kadar benzer yetkilere ve eşit anayasal statüye sahip olsa da Anayasa, Millet Meclisi’ne daha fazla yetki vermiştir. Ayrıca bu durum pratikteki uygulamayla da pekişmektedir.³⁴²

Fransız yasama erkinin, hükümeti denetleme araçlarının başında yasa tasarıları üzerinde uzmanlaşmış komisyonlar ve üyelerin soru önergeleri gelmektedir. Ayrıca parlamento hükümet programını kabul etmeme gibi araçları kullanabilmektedir.³⁴³ Ancak uygulamada 1958 Anayasası yürütmeyi güçlendirici perspektifine uygun olarak denetim mekanizmaları oldukça sınırlı tutmuştur. Özellikle parlamenter sistemlerde en önemli hükümeti denetleme aracı olan gensoru mekanizması 1958 Anayasası ile etkisiz hale getirilmiştir. Yine Anayasa’ya göre güven oylaması mekanizması hükümetin tercihine bırakılmıştır.³⁴⁴