Fransa’da siyasal partiler

Fransa yaşadığı tarihsel ve sosyal çatışmalar ve bölünmeler etrafında toplumsal yapısında önemli bir çeşitlilik barındırmaktadır. Fransa’nın özellikle ABD’den farklı olarak yaşadığı bu tarihsel çatışma-uzlaşma süreçleri çok sınıflı (aristokrasi, burjuva, köylü ve din sınıfı) bir toplum oluşturmuştur. Bu çeşitlilik siyasal hayata da yansımıştır.

Fransa’da, siyasal partiler bu çok çeşitli kimlikler ve ideolojiler üzerine kurulmuştur. Diğer taraftan diğer Avrupa ülkeleriyle kıyaslandığında Fransız siyasal sisteminde davranışları motive eden temel değer bireydir ve bu bireycilik siyasal partiler alanında çok kültürlü ve ideolojik bir yelpazenin oluşumunu desteklemiştir. Bu çeşitlilik Fransa’da aşırı soldan aşırı sağa uzanan geniş bir siyasal alanı beslemiştir.³²² Parti imajı ve seçmenlerin partilerini sahiplenmesi açısından ise Fransa, İngiltere’den oldukça farklıdır. İngiltere’de seçmenlerin partilerine gösterdiği sadakate Fransa’da rastlamak oldukça zordur. Fransız seçmenlerin çoğunun uzun vadeli parti tercihi yoktur. Buna Fransa’da partilerin süreklilik problemi de eklenince pek çok seçmen oylarını sık sık değiştirmektedir. Bunun sonucu olarak birçok Avrupa ülkesinde seçimler arasında bir iki puanlık farklar olurken, Fransa’da yüzde ona varan oylar kazanılıp kaybedilebilmektedir.³²³

Duverger Fransa’da ilk siyasal partilerin bu sınıf temelli mücadeleler sonunda liberalizmin temsilcisi olan burjuva sınıfı ile muhafazakar ideolojinin temsilcisi olan aristokrasinin çatışmasından ortaya çıktığını ifade etmiştir. 1789 ihtilaliyle bu mücadelede burjuva sınıfı, aristokrasiye - liberalizmin muhafazakârlığa- üstün gelmiştir. Ancak sonraki yıllarda Sanayi Devrimi’nin ortaya çıkardığı işçi sınıfı İngiltere’dekine benzer şekilde

321 Çam, 1993, 161.

322 Çam, 2005, 569.

323 Roskin, 2014,159.

Fransa’da da aşama aşama toplumsal bir taban oluşturmuştur. Böylece işçi sınıfı ve onu temsil eden sosyalizm siyasal arenada muhafazakârlıktan boşalan koltuğu devralmıştır. Bu dönemde sosyalist - liberal ideolojiler arasındaki çatışma önem kazanmıştır. Bu çatışma ise beraberinde sağda ve solda ilk aşırı partilerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Fransa’da bugünkü anlamda ilk partiler ise III. Cumhuriyet döneminde oluşmuştur. Fransa’da partiler istikrar açısından da farklılıklar göstermektedir. Buna göre, siyasal yelpazenin solunda yer alan partiler ideolojik bir tabana dayandıklarından ötürü daha istikrarlı iken, sağda yer alan partiler genellikle partiyi sürükleyen lidere odaklıdır. Bu yüzden de bu partiler çok sık isim değiştirmektedir.³²⁴

Fransa’da aşırı sağ, sağ, merkez, sol ve aşırı sol siyasi akımları temsil eden partilerin çokluğu, Fransa’da aşırı kutuplu bir yapıyı ortaya çıkarmıştır. Ancak, partiler arasında toplumun temel problemlerine yönelik var olan konsensüs ve Fransa’da siyasi yelpazenin her kanadının seçmen tarafından destek görmesinden dolayı sosyal kökeni farklı olan seçmenlere de partilerin hitap etmek zorunda olması, siyasal partileri daha kuşatıcı bir dile ve uzlaşmaya yöneltmiştir.³²⁵ Bu nedenlerden dolayı tarihsel süreçte Fransa siyasi kültürüne hâkim olan uzlaşma kültürü beraberinde koalisyoncu bir gelenek getirmiştir. Fransız parlamentosunda 1958 ve 1968 seçimlerinde sağ koalisyon, 1986’dan sonra sol koalisyon ve 1993 seçimleriyle sağ koalisyonlar çoğunlukla iktidara gelmiştir. Bu sayede sistem sarkaç hareketi niteliği kazanarak istikrara kavuşmuş ve siyasi hayat iki kutuplu hale gelmiştir. Dördüncü Cumhuriyet Dönemi’nin ideolojik katı partilerinin yerini Beşinci Cumhuriyet Dönemi ile esnek ve uzlaşmacı partiler almıştır. Bu koalisyonların önemli bir sonucu da iki partili olmasa da, Sartori’nin benzetmesiyle iki kutuplu bir sarkaç şeklinde işleyen daha dengeli bir sisteme Fransa parti sisteminin kavuşmuş olmasıdır.³²⁶

Partiler arasındaki uzlaşma ve diyalog artıp siyasi duruş farklılıkları azaldıkça küçük siyasi partiler siyaset sahnesinden çekilmeye başlamıştır. 1962 yılından beri partiler yavaş yavaş sağda ve solda iki büyük disiplinli koalisyon içinde toplanmıştır.³²⁷ 1958 yılında parlamentoda yaklaşık 10 civarında ve güçleri birbirine yakın parti bulunmakta iken bugünün Fransa Millet Meclisi’nde parlamentoda iki ana blok içerisinde (sağ ve sol

324 Eroğul, 2010, 208.

325 Çam, 2000,180.

326 Eldem, M. N. (2007). Anayasalarımızda Siyasi Rejim Arayışı ve Yarı Başkanlık Çözümü. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,68.

327 Roskin, 2014,160.

cephe olmak üzere) beş-altı parti bulunmaktadır. Diğer taraftan Fransa’da son üç genel seçimde (2002, 2007 ve 2012) tek bir parti parlamento çoğunluğunu elde etmesine rağmen cohobition döneminin getirdiği uzlaşma kültürünün ve toplumsal taleplerin bir sonucu olarak iktidarı diğer bir partiyle paylaşmıştır.³²⁸

Fransa’da diğer ülkelerle karşılaştırıldığında daha karmaşık bir çok partili sistem vardır. Ancak özellikle cumhurbaşkanlığı seçimlerinde, iki turlu ve dar bölgeli çoğunluk sistemi seçmenin ikinci turda kazanma olasılığı olan adaya yönelmelerine ve dolayısıyla partiler arasında işbirliği konusunda baskı oluşmasına imkân tanımaktadır. Bu kapsamda cumhurbaşkanının da hükümeti oluşturmadaki üstünlüğü ve hükümeti oluştururken teknokrat, ama seçimlerde kendini destekleyen partilerin sıcak bakacağı isimleri seçmeye özen göstermesi çok partililiğin yol açabileceği siyasal krizleri frenlemektedir.³²⁹ Bu seçim sisteminin bir diğer etkisi de aşırı uçların (son dönemde aşırı sağın) dönemsel yükselişlerine rağmen iktidar için bir tehdit olmaktan uzak tutmasıdır.³³⁰

Fransa’da parti örgütleri oldukça disiplinli ve siyaseten önemli bir yapılanmaya sahiptir. İsimleri farklı olmakla birlikte sağda ve solda partiler genellikle bu şekilde örgütlenmiştir. Parti örgütünün tabanında yerel birimler bulunmaktadır. Bu yerel birimler kendi içinde işyeri, mahalle ve köy birimleri olarak ayrılmaktadır. Bu birimlerde birleşerek bölümlere, bölümlerde il düzeyinde örgütlenerek federasyonu oluşturmaktadır. Merkezde iki önemli organ vardır; kongre ve merkez komitesi. Kongre merkez örgütünün tabanında yer alan ve federasyon temsilcilerinden oluşan ve yılda en az iki kez toplanır. Kongrenin en önemli görevi parti başkanını seçmektir. Merkez komitesi ise, kongre toplanmadığı sürece görev yapan karar organıdır.

328 Sosyalist Parti parlamento çoğunluğunu elinde bulundurmasına rağmen 27 Ağustos 2014’te kurulan İkinci Valls Hükümeti’ndeki 16 bakanın 2’si diğer yakın sol partilerdendi. Benzer bir durum, Manuel Valls’ten önceki başbakan Ayrault Hükümeti için de söz konusudur. Sosyalist Parti, tek başına parlamento çoğunluğuna sahip olmasına rağmen 2012-2014 yılları arasında görev yapan Ayrault Hükümeti’nin 20 bakanının 3’ü diğer yakın partilerdendi. (Şencan, H. (2014). Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri Yarı Başkanlık Sistemi Fransa, Polonya ve Rusya Örnekleri. H. Y. Kaya (Editör). TBMM Araştırma Merkezi Yayınları. (6). 27-98, 71)

329 Alkan, 201,186.

330 2015 yılındaki İl Genel Meclisi seçimlerinde, Marine Le Pen'in yönetimindeki aşırı sağcı Ulusal Cephe (FN), ilk turda oylarının yüzde 25'ini alarak tarihi bir başarı elde etmiştir. Yine Le Pen 2017’deki Cumhurbaşkanlığı seçiminde ikinci tura kalmış, ancak ikinci turda seçim sisteminin de etkisiyle seçmen Macron ismi üzerinde ittifak sağlamıştır.