ABD’de siyasal partiler

ABD’de siyasal sisteminin işleyişini belirleyen en önemli unsur siyasal partilerin sistem içindeki işlevi ve yapısıdır. Özellikle bugünün karmaşık ve çok boyutlu iktidar ilişkileri açısından Amerikan partileri önemli bir role sahiptir. Amerika’da partiler her ne kadar kurucu babalar tarafından kuşkuyla yaklaşılan ve ilk başlarda sıcak bakılmayan bir organizasyon olsa da zaman içerisinde siyasal ayrılmalar, beraberinde ilk gruplaşmaları da

209 Öztürk ve Kurt, 2015, 57.

getirmiştir. Özellikle kongrede istenilen kanunların geçirilmesi için bu guruplar zorunluluk haline gelmiştir. Bu çerçevede ilk Amerikan siyasal partisi olan The Federalist Party Alexander Hamilton tarafından kurulmuştur.²¹⁰ Bu parti güçlü bir ulusal devleti ve federal yapıyı savunmaktaydı ve genellikle büyük tüccarlar ve toprak sahipleri tarafından desteklenmekteydi. Bu parti önce İngiltere’deki liberal partiden etkilenerek whig adını almış ve zamanla Cumhuriyetçi Parti’ye dönüşmüştür.

Daha sonraki süreçte Washington ve Jefferson tarafından 1793 yılında cumhuriyetçiler diğer bir ismiyle Jefferson’cılar olarak anılan bir muhalefet partisi kurulmuştur. Bu parti 1828 yılında Andrew Jackson liderliğinde ulusal bir partiye dönüşmüş ve bugünkü Demokrat Partinin sistem içindeki varlığını kurumsallaştırmıştır.²¹¹ Eyaletler düzeyinde örgütlenen bu iki hâkim parti dışında Amerika’da ulusal düzeyde etkili başka bir parti bulunmamaktadır. Ulusal düzeyde seçim dönemlerinde sıkı bir şekilde örgütlenen bu iki parti kongre içerisinde oldukça disiplinsiz bir görüntü sergilemektedir.

Bu durum ise ABD’nin değişik bölgelerindeki seçmenlerinin farklı çıkar ve tutumlarıyla yakından ilişkilidir. Ancak partilerin bu disiplinsiz görünümü ABD sisteminin işleyişine önemli bir katkı sunmuştur. Çünkü parti disiplinindeki bu esneklik başkanlık sisteminin neden olduğu katılığın ortaya çıkarabileceği sorunları aşmada önemli fayda sağlamaktadır.²¹²

ABD iki parti sistemi İngiltere’deki sistemden oldukça farklıdır. Çünkü İngiltere’de iki büyük parti arasında var olan ideolojik ayrılıklara ABD örneğinde rastlanmaz. İki parti de benzer politikalara sahiptir. Yine parti örgütü içinde sıkı bir parti disiplini bulmak neredeyse imkansızdır ve partilerin içinde oldukça heterojen bir yapı vardır. Her ne kadar toplum kesimleri için bu iki partiye yakın olduğu düşünülen gruplar olsa da adayın niteliğine göre bu tutumlar rahatlıkla değişebilmektedir.²¹³ Bu durumun temel sebebi ise Amerika’da liberalizme karşı hiçbir zaman güçlü bir karşı argümanın gelişmemesidir.

Hemen hemen tüm Amerikalılar liberalizm temel ilkeleri konusunda mutabıktır.²¹⁴ Bununla birlikte Cumhuriyetçi Parti ile Demokrat Parti arasında bazı ayrımlar da gözlemlenmektedir. Demokrat Parti ekonomiye müdahale etmeyi, işçi haklarını

210 Gürbüz, Y. (1987). Karşılaştırmalı Siyasal Sistemler. (İkinci baskı). İstanbul: Beta Yayınları, 82-83.

211 Akçalı, 2007, 78-79.

212 Turhan, 1989, 39.

213 Eroğul, 2010,143.

214 Gürbüz,1987, 81.

düzenlemeyi vaat ederken, Cumhuriyetçi Parti bu iki hususa parti programında yer vermemektedir. Aynı zamanda demokratların aksine kamu harcamalarının da kısıtlanmasını savunmaktadırlar.²¹⁵ Son zamanlarda ise bu iki parti arasında eşcinsel evlilik, kürtaj gibi daha özel alanlarda fikir ayrılıkları gözlemlenmektedir.

Amerika’da var olan iki partili görünüm esasen federal düzeyde var olan bir ayrımdır. Çünkü uygulamada birçok eyaletin rengi bellidir. Bunlar demokratları temsil eden mavi eyaletler (Washington, New York) ve cumhuriyetçileri temsil eden kırmızı eyaletler (Arizona Güney Carolina)’dir. Bu bölgelerde sonuç adaylardan bağımsız şekilde geleneksel olarak bellidir. Bu yüzden de seçimin sonucunu asıl belirleyen “salıncak eyaletler”dir. Bu eyaletler de oylar her başkanlık seçiminde yer değiştirmekte ve genellikle seçimlerin sonucunu bu eyaletler (Florida, Iowa, New Jersey) belirlemektedir.²¹⁶

Siyasi partiler, güçlü bir örgütlenme ile iktidara sahip olabilmektedir. Ancak ABD’de iktidarı neredeyse sırayla gelen bu iki siyasal parti, merkezi bir parti örgütlenmesine sahip değildir. Bunda başkanın aynı zamanda partinin de başkanı olmaması önemlidir. Sadece başkanın seçim kampanyası boyunca seçim programının hazırlanması, adayların seçimi gibi amaçlarla bu iki parti ulusal bir parti görüntüsüne bürünür. Bunun dışında bu partiler yerel örgüt görüntüsüne sahiptir. Yani, bu iki parti arasındaki ideolojik yönden türdeşlik, örgütlenme yönünden de benzerlik göstermektedir. İki parti de örgütünü kentler, bölgeler, federe devletler bazında kurgulamıştır. Partinin önemli karar ve yürütme merkezlerini ise şöyle sıralayabiliriz;

 Bölge komiteleri: Kent merkezlerine hakim olan siyasi yapılardır. Bu örgüt sistem içinde önemli bir yere sahip olup, genellikle başkanın dağıttı işleri yapmak ve federe devlet kongresi için de aday saptama görevlerin yerine getirir. Yerel taleplerin merkeze ulaştırılması açısından bu komiteler oldukça önemlidir.

 Federe devlet parti örgütü: Yerel komitelerin üstünde tüm federe devlet bölgelerine hakim olan yapıdır. Parti etkinliklerinin en yoğun olduğu kademe burasıdır. Bunun temel nedeni tüm adaylık süreçlerini düzenleyen ve etkinleştiren süreçlerin federe devlet yasalarına dayanmasıdır. Federe devlet örgütlenmesi içinde en önemli organ ise bölge ve seçim bölgesi temsilcilerinden oluşan, “federe devlet merkez komitesi”dir. Bu komitenin görevi, federe devlet sınırları içerisinde partiye uyumlu bir görüntü kazandırmak ve partinin ulusal konvansiyona gönderilecek delegelerini seçmektir.

215 Çam, 2005, 615.

216 Çelik,2016,80.

 Ulusal parti örgütü: Siyasi partiler örgütünün başında bulunan yapıdır. Ulusal komite, başkan ve kongre üyelerinin kampanyaları burada yürütülmektedir. Ulusal komite her iki parti açısından da parti organizasyonunun en önemli organı niteliğindedir. Her federe devletin gönderdiği bir kadın ve bir erkek üyeden meydana gelmektedir. Bu üyeler, her dört yılda bir ulusal konvansiyona gönderilen delegeler tarafından seçilmektedir. Ulusal komitenin esas niteliği seçim sırasında gerçekleşmektedir. Seçim öncesi ve ya sonrası pek bir etkinliği yoktur.²¹⁷

ABD siyasal sisteminde partiler kadar önemli olan diğer bir kurumsal yapı ise baskı grupları ve lobilerdir. ABD’de üyeleri milyonları aşan binlerce baskı grubu vardır. Bunlar sanayi, ticaret ve tarım alanlarında toplanan çeşitli baskı gruplarıdır. Bunlardan başlıca bazıları şunlardır; ticaret odası, çiftçiler federasyonu, Amerikan iş federasyonu vb. bunların dışında da her meslek grubunun çıkarlarını savunan baskı grupları vardır. Baskı grupları amaçlarına iki yoldan varmaya çalışırlar, propaganda veya doğrudan yasama organı ile ilişki kurarak. Bu ikinci yol ise lobiciliktir. Özellikle Amerikan siyasal sisteminde lobicilik yasama sürecinin doğal bir parçası ve uzantısıdır. O kadarki lobicilerin Amerika’daki gücünün, iki siyasal partiye eş değer olduğu düşünülmektedir. Özellikle Amerikan siyasal partilerinin, İngiltere’deki gibi disiplinli partiler olmaması lobiciliğin gelişmesinde etkili olmuştur.²¹⁸