4 “YABIZ YABLAK” İKİLEMESİ

“yavuz” ve “yavlak” sözcükleri yukarıda da görüldüğü gibi Türkçenin en eski tarihi devirlerinden beri birlikte kullanılan ve çoğu zaman birbirlerinin anlamalarının yerini tutan iki sözcüktür. Tarihi anlam gelişimleri açısından birbiriyle hemen hemen aynı çizgide ilerleyen bu iki sözcük Türkçenin birçok lehçesinde ve Anadolu’nun birçok ağzında halen daha kullanılmaktadır. Aynı kökten türeyen bu iki sözcüğün tarihi süreçte ki kullanımları ve anlamları öylesine birbirine yakındır ki Türkçenin en eski yazılı eserlerinden biri olan Orhun Yazıtlarında bu iki sözcük bir araya gelerek “yoksul sefil, çok kötü” anlamlarına gelen “yabız yablak” ikilemesini oluşturmuşlardır.

(KT D26) neng yılsıg bodunka olurmadım. İçre aşsız, taşra tonsuz, yabız yablak bodunta üze olurtum (ben hiç de zengin ve müreffeh bir halk üzerine hükümdar olmadım. Tam tersine karnı aç, sırtı çıplak, yoksul ve sefil bir halk üzerine hükümdar oldum)

(BK D21) neng yılsıg bodunka olurmadım. İçre aşsız, taşra tonsuz, yabız yablak bodunta üze olurtum (ben hiç de zengin ve müreffeh bir halk üzerine hükümdar olmadım. Tam tersine karnı aç, sırtı çıplak, yoksul ve sefil bir halk üzerine hükümdar oldum)

Yukarıda örneklerinin de verildiği “yabız yablak” ikilemesi Clauson’un ve Slovar’ın etimolojik sözlüklerinde de belirtilmiş ve bu ikileme örnekleriyle beraber adı geçen eserlerde yer almıştır.

5. SONUÇ

Türkçe, bugün dünya üzerinde konuşulmakta olan dillerin en zenginlerinden biridir. 1500 küsur yıllık kesintisiz tarihiyle dünyanın değişik kıtalarına ve bölgelerine yayılmış ve buralarda yeni lehçeler, diller doğurmuş güçlü ve engin bir dildir Türkçe.

“Binlerce yıl süren ve hala devam eden tarihi serüveninde bir ırmak gibi geçtiği her yerden ve bölgeden bünyesine çeşitli zenginlikleri katan Türkçe, zengin bir sözvarlığı ve anlam varlığıyla dünyanın en önemli ve büyük dilleri arasında yerini almıştır.”(Doğan AKSAN)

Bizde bu çalışmamızda Türkçenin çağlar aşan engin sözvarlığına ve kavram zenginliğine küçük bir örnek sunmaya çalıştık.

“yavuz” ve “yavlak” sözcükleri binlerce yıllık geçmişleriyle Türkçenin eşsiz sözvarlığına gösterilebilecek küçük birer örnektirler.

“yavuz” ve “yavlak” sözcükleri tarihi süreç içinde beraber gelişmiş ve çoğu zaman birbirlerinin yerine kullanılmış iki sözcüktür. Bu iki sözcükte ALYILMAZ’ın ifade ettiği gibi “yav” isim kökünden, yapım ve çekim ekleri alarak türemiş sözcüklerdir. Tarihi anlamsal gelişimleri birbirleriyle çok yakın olan bu iki sözcük bir araya gelerek “yabız yablak” ikilemesini oluşturmuşlardır. Bu ikileme de Türkçenin en eski yazılı eserlerinden biri olan Orhun Yazıtlarında kullanılmıştır.

Kaynakça

(Rusçadan Aktaranlar) Doğru, Abdülmecit – Kaymak, İsmail (1991), Gagavuz Türkçesinin Sözlüğü, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.

Aksan, Doğan, (1996), Türkçenin Sözvarlığı, Ankara, Engin Yayınevi. Aksan, Doğan, (2001), Türkçenin Gücü, Ankara, Bilgi Yayınevi.

Aksan, Doğan, (2002), Anadilimizin Söz Denizinde, Ankara, Bilgi Yayınevi.

Aksan, Doğan, (2003), Türkiye Türkçesinin Dünü Bugünü Yarını, Ankara, Bilgi Yayınevi. Alyılmaz, Cengiz (2005), Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu, Ankara : Kurmay.

Arat, R. Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig III. İndeks, Meşre Hazırlayanlar : Kemal Eraslan; Osman F.Sertkaya; Nuri Yüce, İstanbul : Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü.

Arat, R. Rahmeti (1988), Kutadgu Bilig II. Çeviri, Ankara : TDK. Arat, R. Rahmeti (1991), Kutadgu Bilig I. Metin, Ankara : TDK. Arat, R. Rahmeti (1992), Atebetü’l Hakayık Ankara : TDK.

Atalay, Besim (1999), Divanü Lügati’t Türk Tercümesi I, II, III, IV, Ankara, TDK. Bayram,B, (2007), Sözlük(Çuvaş Türkçesi-Türkiye Türkçesi), Konya, Tablet Yayınları. Caferoğlu, Ahmet (1968), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul : Enderun.

Clouson, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford at the clorendan,

oreas.

Çağatay, S. Ş., (1945), Altun Yaruk'tan İki Parça, Ankara, TTK. Çağbayır,Y, (2007), Ötüken Türkçe Sözlük, İstanbul, Ötüken Neşriyat. Çelebi,S-Hazırlayan: Alangu,T, (1958), Mevlüt, İstanbul, Yeditepe Yayınları.

Çelebi,S-Hazırlayan: Timurtaş,F, (1980), Mevlid, İstanbul, Kültür Bakanlığı Yayınları.

Çev. Aytaç, Kemal (1992), Kuman Türkçesi Sözlüğü – Codex Cumaicus’un Türkçe Söz Dizini, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.

Derleme Sözlüğü (1978), TDK Basımı, Ankara.

Develi, Hayati (1983), Azeri Türkçesi Lugatı (Mezuniyet Tezi-Gözden Geçirilmiş 3.baskı – Tez Sorumlusu E.Gemalmaz) Erzurum.

Eraslan, K, (1993), Divan-ı Hikmet'ten Seçmeler, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.

Ercilasun, Ahmet Bican, (2004), Başlangıçtan 20. Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Ankara, Akçağ Yayınları. Ercilasun, Ahmet Bican (1991), Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü Klavuz Kitap I., Ankara. Ergin, Muharrem, (1963), Dede Korkut Kitabı II(İndeks-Gramer), Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi. Ergin, Muharrem, (1964), Dede Korkut Kitabı(Metin-Sözlük), Ankara, Ankara Üniversitesi Basımevi. Eyüpoğlu, İ. Z., (1988), Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, İstanbul, Sosyal Yayınları.

Gemalmaz, Efrasiyab – Yayıma Hazırlayanlar: Alyılmaz,C ; Mert,O., (2010), Türkçenin Derin Yapısı, Ankara, Belen Yayıncılık.

Gürsoy, Emine – Duranlı, Muvaffak (1999), Altayca – Türkçe Sözlük Ankara : TDK. Kahraman, A, (1972), Süleyman Çelebi ve Mevlid, İstanbul, Toker Yayınları. Keykavus - Hazırlayan: Gökyay,O.Ş, (2006), Kabusname, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.

Kuvalski, Todevsz – Çev. Aytaç, Kemal (1996), Karayim Lehçesi Sözlüğü, Ankara, Engin Yayınevi. Mansuroğlu, M, (1958), Sultan Veled'in Türkçe Manzumeleri, İstanbul, Pulhan Maatbası.

Müller,W.K., Gabain,A:V - Çev. Himran,S., (1945), Çaştani Bey Hikayesi, İstanbul, Bürhaneddin Erenler Basımevi. Müller,W.K., Gabain,A:V - Çev. Himran,S., (1946), Uygurca Üç Hikaye, İstanbul, İbrahim Horoz Basımevi . Naçipoviç, Naip Emir – Çev. Kurban, İklil (1995), Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ankara.

Nadelyaev,V.M.,vd, Drevmetyurskiy Slovar (1969), Leningrat.

Orkun, H.N., (1940), Prens Kalyanamkara ve Papamkara Hikayesinin Uygurcası, İstanbul, Alaeddin Kıral Basımevi. Öner, M, (1998), Bugünkü Kıpçak Türkçesi, Ankara, TDK.

Öztopçu, K-Editör: Ölmez,M, (2002), Kitab Fi 'ilm An-Nuşşab, İstanbul, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi:34

Özyetgin, A. M, (2001), Ebu Hayyan Kitabu'l-İdrak li Lisani'l Etrak Fiil: Tarihi-Karşılaştırmalı Bir Gramer ve Sözlük

Denemesi, Ankara, Köksav.

Paovonen, H (1950), Çuvaş Sözlüğü, TDK Çevirisi, İstanbul, TDK.

Prohle, Wilhem – Çev. Aytaç, Kemal (1991), Karaçay Türkçesi Sözlüğü, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları. Püsküllüoğlu,A, (1995), Türkçe Sözlük, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.

Sarayi, S - Hazırlayan: Karamanlıoğlu,A.F, (1989), Gülistan Tercümesi, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. Sinan Paşa - Hazırlayan: Tulum, A.M, (1971), Tazarru'name, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi.

Tarama Sözlüğü (1971), Ankara : TDK.

Tatcı, Mustafa, (1990), Yunus Emre Divanı, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları. Tekin, Talat (2003), Orhun Türkçesi Grameri, İstanbul : Türk Dili Araştırmaları Dizisi.

Tekin, Talat (2003), Orhun Yazıtları Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk, İstanbul : Yıldız Dil ve Edebiyatı. Tekin, Talat (2008), Orhun Yazıtları, Ankara : TDK.

Tekin, Ş, (1960), Uygurca Metinler 1, Ankara, TTK.

Tekin, Ş, (1960), Uygurca Metinler 2 Maytrısimit, Ankara, Sevinç Maatbası. Tekin, T, (2004), Irk Bitig, Ankara, Öncü Kitap.

Timurtaş, K. F, (1980), Yunus Emre Divanı, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.

Toparlı, Recep (1993), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Erzurum, Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.

Toparlı, Recep, (1988), Mu'inü'l-Mürid, Erzurum, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları. Toparlı, Recep, (1991), Ed-Durretü'l Mudiyye Fi'l Lugati't-Türkiyye, Erzurum, Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları. Toparlı, Recep; Çöğenli,M.S; Yanık,N.H, (2000), Kitab-ı Mecmu-ı Tercüman-ı Türki ve Acemi ve Mugali, Ankara.

Türkçe Sözlük, (1981), Ankara, TDK. Türkçe Sözlük, (2005), Ankara, TDK.

Von Le Coq, A. - Çev. Himran,S, Huastuanift, Ankara, TDK.

Von Le Coq, A. - Çev. Kösearif,F, (1936), Manighaika(Türkische Turfantexte VI), İstanbul, Devlet Basımevi. Yusuf, B. - Tulum,M.M, (1994), Sözlük, istanbul, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.