Yüksek Statü ve Tanınmak

Mesleki kalıplar, psikolojik ve sosyal açıdan ifade ettikleri anlam açısından öneme sahiptirler. Nasıl insanları arkadaşlarına, kılık kıyafetine ve hareketlerine bakarak değerlendiriyorsak, mesleklerine bakarak da değerlendiririz. Günlük yaşamımızda, çeşitli mesleklerde çalışan insanlar hakkında, her zaman doğru olmasa da, genellikle yararlı bazı fikirler ediniriz. Bu nedenle bireyler, öncelikle yüksek statülü mesleklere sahip olmak isterler. Meslekleri üzerinden kişiler, kendilerini bir mesleki topluluğa ait hissedebilir, sevgi, takdir ve saygı görebilirler. Toplumsal statü ve itibarlarını artırabilirler.

Birlik veya bağlılık güdüsünün temeli, bireyin kendi dışındaki insanlar ve gruplar ile ilişki içinde bulunmasına dayanmaktadır. Birlik güdüsü; mesleki değerlerden tanınma ihtiyacı ile ilişkilidir. Güç güdüsü ise; bireylerin çevreleriyle olan ilişkilerinde, bütün etkileme amaçlarını ellerinde bulundurma ve bunlar vasıtasıyla çevrelerine egemen olma isteklerini ifade etmektedir. Güç güdüsü, mesleki değerlerden yüksek statüye sahip olma ihtiyacı ile ilişkilidir (Şimşek vd., 2001: 127-129);

Sosyolojik açıdan meslek, temelde bir dizi sosyal ilişki demektir. Meslekler ise sosyal rollerdir. Belli bir meslek; bireyi, sosyal roller matriksi içine yerleştirmeye hizmet etmektedir. Mesleki rol, yaş ve cinsiyet rolünün tersine doğuştan değil, kazanılarak elde edilir (Ulusoy, 2011: 367).

Rol, bir statüden beklenen davranış olduğundan, davranıştaki farklılıklar statüdeki farklılıklarla birlikte gitme eğilimindedir. Mesleki örgüte ilişkin tutumlar (farklı mevkilerdeki bireyler çalıştıkları meslekleri oldukça farklı açıdan görebilirler), statü ilişkileri (onbaşıların yüzbaşılara, hemşirelerin doktorlara saygı göstermesi beklenir) ve aile içindeki ilişkiler (bir babanın on yaşındaki kızından bir külah dondurma alacak kadar para istemesi hayretle karşılanır) davranışın statü ile birlikte değiştiği durumlardan bazılarıdır. Statü, aynı zamanda kişinin davranışının kolayca fark edilemeyen sözel olmayan yönlerini de etkileyebilir. Örneğin, yargıçların ağırbaşlı hal ve hareketler sergilemeleri beklenmektedir; annelerden ise, sevecen hal ve hareketlerde davranmaları beklenmektedir. Herkes birden fazla statü işgal eder. Aynı kişi hem bir profesör, hem bir komitenin başkanı, hem şehir meclisinin bir üyesi, hem bir toplantıdaki konuk, hem bir ebeveyn ve hem de bir çocuk olabilir. Kişiden bu konumların her birinde farklı biçimde davranması beklenmektedir (Morgan, 1984: 400).

Statünün sağladığı gelir seviyesi ve satın alma gücü, statüler arası önem farklılığını yaratan faktörlerden biridir. Buna göre, kendisine sahip olan bireylere iyi ve rahat bir hayat sürdürecek kadar yüksek gelir sağlayan statüler; diğerlerine göre, daha önemli ve üstün sayılmaktadır. Gelir seviyesi ile ilgili önemli bir statü göstergesi de, kullanılan tüketim kalıplarıdır. Bu anlamda, özel otomobilin olması, kaliteli ve pahalı kıyafetlerin giyilmesi, özel günlerin kutlanması ve arada sırada dışarıda yemek yenilmesi gibi durumlar, fertlerin toplumsal statülerinde belirleyici unsurlar olabilmektedir (Eroğlu, 2010: 102).

Sosyal statünün önem derecesini etkileyen faktörlerden biri de, sahip olunan mesleğin türüdür. Buna göre toplumda, hekimlik, subaylık, öğretim üyeliği, hâkim ve savcılık ile yüksek seviyede idari görevler, oldukça önemli statü sahibi meslekler olarak bilinmektedir. Bu iş ve mesleklerin, ilgili fertlere bazı üstünlükler ve öncelikler sağlamasında etkili olan önemli alt faktörler olarak mesleğin güçlüğü ile yapılan işin önemliliği dikkat çekmektedir. Görevin güçlüğü, statüler arasındaki önem farklılığını belirleyen başka bir faktördür. Çeşitli davranış düzlemleri içerisinde yer alan statüler, güç olan görevlerden oluşuyorsa, bunların önem derecesi de yükselmektedir (Eroğlu, 2010: 102).

Meslek sadece para kazanma yolu değil aynı zamanda bireyin kendini ifade etmesi ve kendini gerçekleştirmesi açısından da önemlilik taşımaktadır. Birey mesleki etkinlikler vasıtasıyla psikolojik gereksinimlerini karşılamaya, kendini gerçekleştirmeye çalışır (Tuzcuoğlu, 1994: 265). İşgörenlerin mesleki düzeyleri, mesleki tatmin düzeylerini etkilemektedir. Yaptıkları meslekte daha üst düzeyde bulunan kişiler, mesleklerinden daha fazla tatmin olmaktadırlar. Bu kişiler, mesleki açıdan üst düzeyde olmakla bir sosyal prestij kazanırlar, ücretleri daha yüksektir ve çalışma koşulları daha iyidir. Meslekleri yeteneklerinin daha büyük kısmını kullanmalarına imkân vermektedir, bu nedenle de mesleki tatmin yaşamak için daha fazla nedene sahiptirler (Erdoğan, 1996: 256).

Statü hiyerarşileri çoğunlukla kurumsallaşmıştır, bu nedenle üyeler durmaksızın sistematik bir sosyal karşılaştırma yoluna gitmekten öte; belli rollerin ya da rol sahiplerinin kendi rollerinden ve kendilerinden daha yüksek statülü olduğunu düşünürler. Nitekim Strodtbeck, James ve Hawkins 1957 yılında sahte jüri üyelerinden gerçek mahkeme zabıtlarına dayanarak bir hüküm vermelerini istediklerinde, yüksek statülü jüri başkanlığı rolünün, her zaman jüri ortamı dışında yüksek bir mesleki statüye sahip olan kişiler tarafından oluşturulduğunu gözlemlemişlerdir (Hogg ve Vaughan, 2011: 335).

Bütün roller birbirine eşit değildir; bazı roller daha değerlidir ve daha fazla saygı görür. Dolayısıyla o rolü üstlenen kişiye daha büyük bir statü sağlar. Yüksek statülü roller ya da bu rolleri üstlenenler genelde; söz birliği sağlamanın getirdiği prestij ve grup tarafından benimsenecek fikir ve etkinliklere kaynaklık etme ayrıcalığını da yakalarlar (Hogg ve Vaughan, 2011: 334).

Özetlemek gerekirse, algılanan rol yüksek statülü olduğunda; mesleki değerlerden yüksek statü ve tanınmak algısına önem veren bireylerin, mesleklerinden tatmin düzeyleri de yüksek olmakta, mesleklerinin özellikleri, kazanmış oldukları mesleki rol ve statü üzerinden kimliklerine monte olmaktadır. Birey bu mesleği icra ediyor olmaktan dolayı gurur duymakta ve ait olduğu mesleği her fırsatta toplumda dile getirmekte, ön planda tutmaktadır. Kim olduğu sorusuna, adı ve soyadı yerine doktorum, öğretmenim, mühendisim gibi unvanlar ile nitelendirmeler yaparak cevaplar vermektedir.