Veri Toplama Yöntemi

Bu araştırmanın verilerinin toplanmasında anket tekniği kullanılmıştır. Anket soruları daha önce hazırlanmış ve literatürde yer alan sorulardan oluşmaktadır. Konuyla ilgili farklı araştırmacılar tarafından farklı zamanlarda geliştirilmiş ölçme araçları mevcuttur. Ancak bu araştırmada, literatür taraması sonucunda ilgili alanları en iyi ifade edebilecek ve açıklayabilecek ölçeklerin tespit edilmesine çalışılmıştır. Örgütsel özdeşleşmeyi Mael ve Asforth’un (1992) geliştirmiş olduğu, etik iklimi Cullen ve diğerlerinin (1993) geliştirmiş olduğu, etik liderliği ise Brown ve diğerlerinin (2005)

* _{Uygulama Yapılan Tesis Sayısı}

BÖLGELER İLLER (UYTS)* YATAK

SAYISI**

İLLER BAZINDA İŞGÖREN SAYISI EVREN ÖRNEKLEM SAYISI

Akdeniz Antalya 15 137 735 81 264 622 32 489 Mersin 1 378 47 Ege İzmir 4 8 909 5 256 56 2 186 Muğla 8 17 575 10 369 74 12 375 Afyon 3 1 794 1058 30 İç Anadolu Ankara 3 5 345 3 154 20 Kayseri 1 432 255 5 Nevşehir 1 1 436 847 4 Marmara İstanbul 7 19 687 11 615 120 Karadeniz Trabzon 1 335 198 5 Sakarya 2 422 249 8

Doğu Anadolu Erzurum 1 450 266 6

Güney Doğu Anadolu

geliştirmiş oldukları ölçeklerden yararlanarak ölçülmüştür. Bu ölçekler aynı zamanda literatürde kendi alanlarıyla ilgili en fazla kabul gören ölçeklerdir. Bu ölçeklerin kullanılabilmesi amacıyla internet ortamında yazarlarla iletişime geçilmiş ve ölçeklerin kullanılabilmesi için yazarlardan izin alınmıştır.

Örgütsel Özdeşleşme Ölçeği: Örgüsel özdeşleşmeyi ölçebilmek amacıyla

yapılan literatür taraması sonucunda Mael ve Asforth’un (1992) geliştirmiş olduğu altı maddelik ölçek en uygun ölçme aracı olarak tespit edilmiştir. Mael ve Asforth’un altı maddelik ölçeğin bu alanda yapılan çalışmalarda en çok kullanılan ölçektir. Bu ölçek, genellikle özdeşleşmeye en yakın kavram olan bağlılıkla örtüşmemesi nedeniyle diğer özdeşleşme ölçeklerinden farklılık göstermektedir. Bu da ölçeğin tercih edilmesinde etkili olmuştur.

Literatürde özdeşleşme ölçeğinin altı maddesinden ikisinin değerlendirici ifadeleri, dördünün ise duygusal özdeşleşmeye yönelik ifadeleri içerdiğini belirtilmiştir (Van Dick 2001: 271). Bu durum bilişsel nitelik taşıyan özdeşleşme için bir eleştiri niteliğinde olsa da geliştirilmiş olan ölçeğin sosyal özdeşleşme teorisini en iyi kapsayan ölçek olması nedeni ile burada kullanılmasına karar verilmiştir. Bunun yanında Van Knippenberg ve Sleebos (2006) yapmış oldukları çalışmada Mael ve Ashforth’un geliştirmiş olduğu örgütsel özdeşleşme ölçeğiyle birlikte Cheney (1983)’in geliştirmiş olduğu farklı bir ikinci ölçeğin literatürde özdeşleşmeye yönelik çalışmalarda yoğun olarak kullanılan ölçek olduğunu ifade etmektedir. Bununla birlikte ölçek maddelerinin bir kısmı örgütsel bağlılığı ölçmektedir. Gautum ve diğerleri (2004: 310) de çalışmalarında bu ölçeğin yönelik yapmış oldukları değerlendirmede yalnızca sekiz sorunun özdeşleşmeyi ölçtüğünü belirtmişlerdir. Söz konusu ölçekle ilgili olarak literatürde fikir birliğinin olmaması ve ölçeğin farklı alanları ölçtüğüne yönelik değerlendirmelerin literatürde yer alması ölçeğin bu çalışmada kullanılmama kararının verilmesine neden olmuştur.

Ölçek; (1) Kesinlikle Katılmıyorum, (2) Katılmıyorum, (3) Ne Katılmıyorum Ne Katılıyorum, (4) Katılıyorum, (5) Kesinlikle Katılıyorum yargılarından oluşmaktadır. Ölçek, Türkçeleştirilmiş haliyle literatürde kullanılmakta olup, Tüzün (2006) tarafından geçerlilik güvenilirlik çalışması yapılmış ve farklı çalışmalarda da kullanılmıştır.

Etik İklim Ölçeği (EİÖ): Örgütlerde etik iklimin tespit edilebilmesi amacıyla

Victor ve Cullen (1988)’in geliştirmiş olduğu ve daha sonra Cullen ve diğerleri (1993) tarafından geliştirilen etik iklim anketi (Ethical Climates Questionnaire) kullanılmıştır. Çalışmanın orjinali Victor ve Cullen tarafından (1988) 26 maddeden oluşan bir ölçek

şeklinde tasarlanmıştır. Bununla birlikte Cullen ve diğerleri (1993) aynı ölçeğe 10 madde ilave ederek ölçeği yeniden düzenlemişler ve geliştirmişlerdir. Orjinal halinde ölçek (0) Tamamen yanlış, (1) Sıklıkla yanlış, (2), Bazen yanlış, (3) Bazen doğru, (4) Sıklıkla doğru, (5) Tamamen doğru ifadelerinden oluşan 6’lı likert tarzında oluşturulmuştur (Victor ve Cullen, 1988: 110).

Toplam 36 maddeden oluşan ölçek üç alt boyuttan oluşmaktadır. Bu ölçekte egoist iklim tipi 12 madde ile, ilkelilik iklim tipi 12 madde ile ve son olarak yardımseverlik iklim tipi de 12 madde ile temsil edilmektedir. Ölçeğin 1,2,4,6,8,10,17,19,25,29,33,36 no’lu maddeleri egoist etik iklim boyutunu içermektedir. Ölçeğin 5,12,16,21,26,27,28,30,31,32,34,35 no’lu maddeleri yardımseverlik iklimini oluşturmaktadır. Son olarak ölçeğin 3,7,9,11,13,14,15,18,20,22,23,24 no’lu maddeleri ise ilkelilik etik iklimine aittir. Ölçek bu temel bileşenler doğrultusunda dokuz farklı alt bileşene ayrılmaktadır.

Ancak Cullen ve diğerleri (2003: 129) örgütlerde bahsi geçen dokuz iklim tipinin aynı anda görülmesinin beklenilmemesi gerektiğini ifade etmişlerdir. Bu alanda yapılan çalışmalarda her bir iklim tipinin görüldüğü çalışmalar olmakla birlikte, yoğun olarak daha az iklim tipinin bulunduğu çalışmalar mevcuttur. Bununla birlikte yapılan birçok çalışmada, örgüt içi bileşenlerin (veya yerel değerlerin) bireyin örgüt içindeki etik iklim algılamaları üzerinde daha belirgin ve daha fonksiyonel olduğunu doğrulamaktadır (Parboteeah ve diğerleri, 2010: 600). Bu durum etik iklimin oluşmasında yerel değere ilaveten bireysel ve evrensel düzeydeki değerlerin de önemli olduğunu göstermektedir. Etik iklim ölçeğinde, cevaplayıcılardan kişisel değer yargılarını ve duygusal değerlendirmelerini ortaya koymaktan ziyade, gözlemledikleri örgütsel durumları ortaya koymalarını beklenmektedir. Az önce de ifade edildiği gibi orjinal çalışmada altılı likert tarzında hazırlanan ölçekte, bireylerin kendi etik iklimini ne şekilde değerlendireceğine yönelik yargılar mevcuttur (Parboteeah ve Kapp, 2008: 521).

Bu ölçekle yapılan çalışmalarda yer alan bir başka soru ise her bir bileşenin kaç soruyla temsil edilmesi gerektiğidir. Zira farklı çalışmalarda farklı faktör yapıları ortaya çıkmaktadır (Peterson, 2002: 316). Örneğin yardımseverlik etik iklim bileşeni için Winbush, Shepard ve Markham (1997: 1710)’ın 26 maddelik kısa etik iklim ölçeği ile gerçekleştirdikleri çalışmalarında 15 maddenin bir faktörde toplandığı görülürken, farklı

çalışmalarda bu durum gerçekleşmemiştir. Bu nedenle ölçek maddeleri farklı faktörler altına toplanarak açıklanabilmektedir*

.

Daha önce Türkiye’de yapılan çalışmalarda ölçeğin kısa formu tercih edilmiştir. Bununla birlikte Türkiye’de her ne kadar tercih edilmese de yurt dışında ölçeğin uzun formunun kullanıldığı çalışmalar da mevcuttur. Bu çalışmalarda ölçek beşli likert tarzıyla kullanılmıştır. Bu çalışmada da dilsel geçerlilik çalışmalarına uygun olarak ölçek beşli likert tarzında kullanılmıştır. Ölçeğin dilsel geçerliliği ve ölçme aracının güvenilirliği Eser (2007) tarafından gerçekleştirilmiştir. Buna ilaveten, araştırmada kullanılan ölçek maddelerinin turizm sektöründe çalışanlar tarafından daha kolay anlaşılabilmesi için bazı maddelerde düzeltmeler yapılmıştır. Düzeltmeler araştırmacı ve İngilizceye hakim çevirmelerin önerileri doğrultusunda yapılmıştır. Ölçeğin ilk maddesinde yer alan “Bu kurumda, çalışanlar çoğunlukla kendilerini düşünürler “ ifadesi “Bu oteldeki çalışanlar, çoğunlukla kendi menfaatlerini düşünürler” olarak değiştirilmiştir. 10.maddede yer alan “Bu kurumda, çalışanlar kendi çıkarlarını her şeyin üstünde tutarlar” ifade “Bu oteldeki çalışanlar, kendi çıkarlarını korumayı, diğer her şeyden daha üstün tutarlar” şeklinde düzenlenmiştir. Ölçeğin 35. maddesinde yer alan

“Bu kurumda kararlar alınırken her bir çalışanın düşünülmesi beklenir” ifadesi “Bu otelde alınan kararlarda, kararın her bir çalışan üzerindeki etkisinin düşünülmesine dikkat edilir” şeklinde düzenlenmiştir.

Etik Liderlik Ölçeği (ELÖ): Etik liderlik bileşenleri arasında; liderin davranışları,

dürüstlük, lidere güven, etkileşimsel adalet, sosyal karizmatik liderlik ve kötü davranışlar yer almaktadır. Fakat etik liderlik yalnızca bunların toplamından oluşmaz. Etik liderlik; liderin etkililiğini algılaması, liderin takipçilerinin iş tatmini ve işine adanmışlığı ve yönetime problemlerin iletilmesiyle de yakından ilgilidir (Brown ve diğerleri 2005: 117). Etik liderlik, etik içeriği bakımından diğer liderlik tarzlarından ayrılmaktadır. Örneğin dönüşümcü liderlik tarzının da etik içeriği mevcuttur. Bu liderlik tarzı, etiği sadece bir boyutta ve ikinci planda ele almaktadır. Etik liderlik ise; tek boyut yerine etik kavramını bir bütün olarak ele almaktadır. Daniels (2009) yayınlamış olduğu tez çalışmasında, Brown ve diğerleri (2005) tarafından geliştirilen ölçeğin bütün olarak etik liderliği ölçebilecek nitelikte bir ölçek olduğunu ifade etmiştir.

Bu bilgiler doğrultusunda Brown ve diğerlerinin (2005) geliştirmiş olduğu ölçek yukarıda bahsedilen bileşenleri ölçebilecek en iyi ölçek olarak kabul edilmiş ve

çalışmada kullanılmıştır. Çalışmada kullanılan ölçeğin kültürel farklılıklardan kaynaklanan yanlış anlaşılmaların ortadan kaldırılarak Türkçe kullanıma uygunluğu, geçerliliği ve güvenilirliği Tuna, Bircan ve Yeşiltaş (2012) tarafından gerçekleştirilmiştir. Çalışmada ölçeğin güvenilirliği için Cronbach Alfa katsayısı (a) 0.92 olarak hesaplanmıştır.

3.4. Ön Test Uygulama Sonuçları

Araştırmada kullanılacak ölçekler, güvenilirlik düzeyinin tespiti ve anlaşılamayan noktaların belirlenmesi amacıyla evren içerisinde de yer alan Ankara ilindeki dört adet beş yıldızlı otel işletmesinde, 65 işgörenle gerçekleştirilmiştir. İşletmelerden bir tanesi yabancı zincir işletmesi, diğerleri ise yerli işletme statüsündedir. Araştırmalarda güvenilirliği test etmek amacıyla farklı yöntemler olmakla birlikte, bu araştırmada güvenilirliği belirlemek amacıyla Cronbach Alfa (a) katsayısının hesaplanmıştır.

Araştırmada ön test uygulaması sonucunda elde edilen verilere dayalı olarak (Tablo 6) yapılan güvenilirlik sonuçları aşağıda gösterilmiştir. Buna göre EİÖ ön test güvenilirliği 0,80, ELÖ güvenilirliği 0,68 ve örgütsel özdeşleşme ölçeği güvenilirliği 0,81’dir. Bununla birlikte ön test süresince, cevaplayıcılara anlaşılmayan noktaların ifade edilmesi belirtilmiştir. Bu öneriler arasından gerekli olan düzeltmeler yerine getirilmiştir. Bu süreçte daha önceki çalışmalarda kullanılan ve geçerliliği ve güvenilirliği sağlanan ölçeklerin, otel işletmeleri çalışanlarına yönelik yeniden düzenleme yapılmıştır. Ön test için elde edilen veriler, araştırmanın diğer aşamasındaki uygulamada kullanılmamıştır.