Etik Liderlik ve Etik İklim

Liderler, yönetim tarzını belirlemede güçlü konumdadır. Buna ilaveten liderin davranışları dış dünyada örgütün gerçek temsilcisidir. Bu davranışlar aynı zamanda sembolik bir anlam da taşımaktadır. Lider, yaptıkları ile örgütlerde etik iklimin yaygınlaşmasında veya etik olmayan ikilimin örgüt içinde ölümsüzleştirilmesinde oldukça etkilidir (O’Connell ve Bligh, 2009: 214). Böyle bir sonucun meydana gelmesinde, liderin sergilemiş olduğu davranışlar belirleyicidir. Farklı liderlik tarzlarıyla birlikte etik liderlikte de yer alan; doğruluk, özgeci davranışlar, güven gibi etik değerler etik iklimin oluşmasında katkı sunmaktadır. Herhangi bir sosyal sistemin ahlâki atmosferi olan etik iklim; liderin örgüt içerisindeki kurgulamalarından, tasarımlarından ve davranışlarından oldukça fazla etkilenmektedir (Engelbrecht ve diğerleri, 2005; Erben ve Güneşer, 2008: 965).

Liderin davranışları etik iklimi “örgüt içindekilere, etik davranışlar veya etik olmayan davranışlar sergilemesi yönünde baskı yapma veya onları yönlendirme eğilimleri sergileyerek” oluşturmaktadır (Dickson ve diğerleri, 2001: 208; O’Connell ve Bligh, 2009: 217). Burada bir noktaya temas etmekte fayda vardır. Etik olmayan davranışlar etik liderin içeriğinde yer almamaktadır. Dolayısıyla etik bir lider ancak çalışanlara etik bir yönetim anlayışı sergileyerek, rol model oluşturarak ve etik anlayışı yüksek bir kişiliğe sahip olarak örgüt içerisinde etik iklim algılamasını artırabilir. Aksi bir durumda etik liderden söz edilemez. Lider aynı zamanda farklı politikalar, uygulamalar, prosedürler yardımıyla etik davranışların açığa çıkarılmasını sağlayarak örgüt içindeki düzenlemelere katkı sağlamaktadır. Bu anlamda örgütsel iklim literatürü incelendiğinde, liderin politikaları ve süreçleri bir süzgeçten geçirerek örgüt üyelerine verdiği görülecektir (Mayer, Kuenzi ve Greenbaum, 2010: 8). Bu da liderin örgüt içindeki etik iklime etkisi olarak değerlendirilebilir.

Lider, örgüt içerisinde etik kodların ve politikaların oluşmasını desteklememekle, bireylere yönelik doğru yönlendirmelerin oluşmamasına katkı sağlamaktadır. Etik olmayan davranışların onaylanması ve kabul edilmesi yoluyla, örgüt içinde cesaret kırıcı davranışların yaygınlaşmasına izin vererek ve yönlendirmeleriyle etik içeriği zayıf olan örgüt iklimi yaratılmasında lider etkili olabilmektedir (Schwepker, 2001: 40). Örgüt içindeki iklim; etik olan davranışlarla ve değerlerle güçlendirilirse ve desteklenirse bu davranışlar ve değerler örgüt içinde paylaşılır ve bunun sonucunda daha fazla etik davranışlar meydana gelir (Schwepker ve Hartline, 2005: 380).

Liderin örgüt içindeki etik iklime etkisi, etik kavramına yaklaşımıyla da yakından ilintilidir. Araştırmalar örgüt içinde etik olmayan davranışları onaylayan bir yönetimin var olmasının, örgüt içinde etik olmayan davranışların yaygınlaşmasında etkili olduğunu göstermektedir (Zehir, Elçi ve Savi, 2003: 616). Etik olmayan iklim yaratılmasında sadece liderin etik olmayan davranışları onaylaması etkili değildir. Buna ilaveten liderin ahlâki gelişim düzeyinin de etik iklim üzerinde belirleyici konumda olduğunu söylemek doğru bir yaklaşımdır. Bu şekilde, etik iklimin oluşmasında liderin bireysel özelliklerinin de etkili olduğunu söylenebilir (Schminke ve diğerleri 2005: 137).

Liderin örgüt içindeki etik iklimi etkileme gücüne sahip olması; uygun olmayan davranışlar sergileyen iş gruplarının davranışlarının değiştirilmesine katkı sağlamaktadır. Yöneticiler etik olmayan davranışlar sergileyen gruplarda davranış değişiklikleri yaparak, etik iklime etki etmektedir. Bu durum aynı zamanda liderin etik olan ve olmayan davranışlara müdahalesi anlamına da gelmektedir (Zehir ve diğerleri, 2003: 616; Peterson, 2002: 313).

Liderin birey davranışları ve etik iklim üzerindeki etkileri dolaylı iki farklı yolla oluşmaktadır. Bunlardan birincisi lidere güvenin artırılması, ikincisi ise değer uyumunun sağlanmasıdır. Lider rol model oluşturma yoluyla sadece arzulanan davranışların oluşmasına değil, aynı zamanda bireyin davranışlarının örgütle uyumlu ve normatif davranışlar şeklinde oluşmasına katkı sağlamaktadır. Liderin sergilemiş olduğu davranışlarla, bireylere bu davranışların arzulanan davranışlar olduğu iletilmekle kalmaz, bu davranışların da değer uyumu yoluyla birey davranışları şeklinde geliştirilir, tanımlanır ve aktif hale getirilir. Liderin davranışlarının örgütün misyonu ve vizyonu ile uyumlu olması birey açısından liderin güvenilirliğini artırmaktadır (Grojean ve diğerleri, 2004: 229).

Lider, örgüt içinde açık ve belirgin standartlar belirleyip, bireylerin de bu standartlar çerçevesinde ilerlemesini sağlayarak (Mulki, Jaramillo ve Locander, 2009: 126) ve belirlemiş olduğu standartları ve normları sadece belirleyen olmadan aynı zamanda beklenen ve yaygın olan normlar ve standartlar çerçevesinde faaliyetler sergileyerek olumlu bir örgütsel çevre yaratabilmektedir. Böyle bir çevre oluşturma kabiliyeti, liderin sadece etik iklim üzerinde belirleyici konumda olmasından öte uygulayıcı konumda da olduğunu göstermesi açısından önemli bir ayrıntıdır.

inanışlarını ve değerlerini referans noktası olarak alırken, kendi iş arkadaşlarına ve yöneticilere güvenmeyi de ihmal etmez (Mulki ve diğerleri, 2009: 127). Yöneticiler doğrudan etkiler sağlayarak kendi konumlarında bir genişleme sağlamakta ve bu yolla güç elde etmektedirler. Lider, bulunduğu konum ve sahip olduğu güç nedeniyle etik davranışlar açısından bir rol model olarak algılanmaktadır (Neubert, Carlson, Kacmar, Roberts ve Chonko, 2009: 160). Liderin rolü de bu noktada devreye girmektedir. Lider; takipçilerinin bulundukları rollerin tanımlama, ödül ve ceza sistemini adil oluşturma, iş tatminine katkı sağlama ve yapılan işleri ahlaki bir çerçevede yürütme konularında rol model konumundadır. Bu tarz faaliyetler aynı zamanda örgüt içinde etik bir iklimin oluşmasında objektif kriterlerdir.

Liderin davranışları; örgütün bütününe yönelik örgüt beklentilerinin iletilmesi, örgüt içindeki kültürel ve iklim değerlerinin aktarılmasında güçlü bir iletişim aracıdır. Lider, rol model oluşturarak bireylerin etik davranışlar sergilemesinde güçlü bir etki bırakmaktadır. Özellikle çalışanlarla iç içe olan yöneticilerin çalışanların davranışları üzerindeki etkileri daha fazladır. (Grojean ve diğerleri, 2004: 228). Örgüt içinde liderlerin sergilemiş olduğu davranışlar, etik ilkeleri yansıtmada sözlerden daha önemlidir. Liderlerin, bireylerin davranışları ve örgütle bütünlük kazanmasındaki biçimsel olmayan etkileri, biçimsel olanlara göre daha önemlidir (Neubert ve diğerleri, 2009: 159–160).

Örgütlerde etik iklimin oluşmasında iletişim ve güçlendirme gibi yönetsel uygulamaların etkili olduğunu ileri sürülebilir. İletişim, örgüt içindeki değerlerin yerleşmesinde, normların ve etik kodların oluşmasında etkilidir (Parboteeah ve diğerleri 2010: 601). Eğer örgüt içinde etkin bir iletişim sağlanırsa, örgüt başarısında farklı bakış açıları yakalanmış olur. Dolayısıyla sürekli bir iletişim sağlanması, örgüt içinde etik düşünmeyi ve etik iklimi etkileyecektir. Burada da yöneticiye oldukça önemli görevler düşmektedir (Verbeke ve diğerleri,1996: 1178).

Örgütlerde güçlendirme faaliyetlerinin de etik iklim üzerinde etkili olduğu ileri sürülebilir. Parboteeah ve diğerleri (2010: 602), yerel iklim kriteri açısından (örgütsel düzeyde) değerlendirildiğinde güçlendirmenin, faydacı- yerel ve ilkeli- yerel iklim tipleriyle yakından ilişkili olduğunu, buna karşılık egoist- yerel etik iklim tipolojisiyle negatif yönde ilişkili olduğunu ifade etmektedir. Özellikle güçlendirilmiş personel kendi yeteneklerini örgütsel sonuçlar açısından olumlu olarak kullanma eğilimindedir. Böylece liderin güçlendirici faaliyetleri, örgüt içinde olumlu bir iklimin oluşmasına katkı sunmaktadır.