Otantik Liderlik ve Etik

Otantik liderlik kavramını ele almadan önce, otantiklikten kısaca söz etmekte yarar vardır. Otantiklik kavramının kökeni Yunan felsefesine dayanmakta (Avolio ve Gardner, 2005: 319) ve kendini tanıma, olanı kabul etme, kendi kendine olma ve sahip olunan gerçekleri sürdürme anlamına gelmektedir (Klenke, 2007: 71). Diğer bir deyişle, “birey, kendi öz değerlerine, kişiliğine, tercihlerine ve duygularına bağlı olduğu ölçüde otantiktir” (Keskin ve Ayyıldız, 2008: 736). Otantiklikle ilgili olarak Kernis (2003) tarafından yapılan çalışmada kavram “kişinin gerçek öz benliği” olarak ifade edilmiştir (Gündoğdu ve İslamoğlu, 2012: 283). Otantikliğin kelime anlamından da anlaşılacağı gibi, kavram daha çok benlikle ilgili tanımlamalar üzerine odaklıdır. Dolayısıyla otantik liderlik, liderin benlik tanımlaması ve süreci üzerine odaklanmıştır.

Otantik liderlik modelinin gelişimi incelendiğinde pozitif örgütsel davranış kalıpları, dönüşümcü liderlik teorisi ve etik kavramı dikkate alındığı görülecektir (Gardner ve diğerleri, 2005: 345). Örgütlerde otantik davranışlar sergileyen liderler, bu davranışları sergilemeye son veren liderlerden fazladır. Bu davranışları sergileyip sergilememesine bağlı olarak, otantiklik lideri toplumsal baskılara da bağlı olarak etik değerlere daha fazla önem vermeye yöneltmektedir. Otantiklik, ahlâki değerlerin sürdürülmesi ve her türlü zorluk altında bile ahlâki değerlere bağlı olmayı beraberinde getirmektedir (May ve diğerleri, 2003: 247).

Avolio, Luthans ve Walumbwa (2004) otantik liderliği “çok geniş kapsamlı olarak nasıl düşüneceğini ve nasıl davranacağını bilen, kendini çok iyi tanıyarak diğerlerini algılayan ve yönetsel anlamda diğerlerinin değerlerine saygılı/ ahlâki bakış açısının, bilgisinin ve gücün farkında olarak yöneten, birey olarak yetenekli, umutlu, iyimser, dirayetli ve yüksek ahlâki karakterlere sahip kimse” olarak tanımlamaktadır (akt. Avolio ve Gardner, 2005: 321). Cooper, Scandura ve Schriesheim (2005: 478) bu tanımlamanın oldukça geniş etki alanı, özelliği, davranışı ve katkıyı barındırması nedeniyle çok bileşenli bir tanımlama olarak ele alınabileceğini ifade etmektedir.

Shamir ve Eilam (2005: 398-399) otantik liderin özelliklerini; benlik temelli ve benlik temellinde yürütmüş olduğu faaliyetler odaklı olarak tanımlamaktadır. Benlik temelli tanımlanan otantik liderliği; 1) Liderin benliğinin temel bileşeninin merkezinde liderin rolü bulunmaktadır. Otantik lider üst düzeyde kişi-rol bütünleşmesine sahiptir, 2) Lider, yüksek düzeyde benlik kavramını belirginleştirmiştir veya benliği netleştirmiştir. Benliğin belirginleşmesi bireyin benliğini açıklaması ve içsel tutarlılığın sağlanması ile mümkünken, benliğin netleştirilmesi ise liderin üst düzeyde değerleri ele alması ve inançlara sahip olması olarak ifade edilmektedir, 3) Lider kendi benliği ile uyumlu açmalara sahiptir. Lider, gerçek tutkuları, değerleri ve inançlarını da ifade eden temel amaçlarla motive olmaktadır. 4) Davranışları benliği açıklayıcı niteliktedir. Liderin benliği ve öncelikli motivasyon kaynakları tutarlıdır.

Walumbwa ve diğerleri (2008) otantik liderliğin temel bileşenlerini olarak; ilişkilerinde şeffaflığa odaklanmak, kişisel farkındalığı yüksek olan, içselleştirilmiş ahlak anlayışına sahip ve bilgiyi dengeli bir şekilde değerlendirmek olarak sıralamıştır. Öcal, Gümüştekin ve Çağ, (2012: 278) ilişkilerde şefaflığa yönelen yöneticiler örgütte her türlü gelişme, sonuç ve amaç ve performans hedefleri konusunda çalışanlarla açık iletişim kurmaktadır. Bilginin dengeli değerlendirilmesi bileşeni yöneticilerin karar alma sürecinde çoklu kanalardan bilgi alması ve örgüt politikalarının oluşturulmasını ve örgütsel kararların alınması bu çerçevede oluşturmasını ifade etmektedir. İçselleştirilmiş ahlak anlayışı bileşeni yöneticilerin ahlaki değerleri kişisel çıkarlar için göz ardı etmeyeceğinin önemli bir göstergesidir. Kişisel farkındalık ise yöneticilerin kendilerini olduğu gibi ifade edebilmesi ve güçlü ve zayıf taraflarının farkına vararak hareket etmesini ifade etmektedir.

Örgütlerin istenilen olumlu ve temel sonuçlara ulaşması adına, temelini insanın oluşturduğu işletmelerin (hizmet işletmeleri) daha etkili ve arzu edilen şekilde ilerlemelerinin sağlanabilmesi için otantik yaklaşım arzu edilen bir yönetim şekli olarak değerlendirilebilir. Otantik yönetim yaklaşımının faydaları arasında; örgütlerde sosyal, bilişsel ve pozitif yaklaşımların artırılması, benlik düzeyinin en üst seviyeye çıkarılması, bireysel anlamda azami fayda sağlanması, arkadaşlık hissinin artırılması ve performansın yükselmesi gibi oldukça fazla sosyal faydaları mevcuttur (Walumbwa ve diğerleri, 2008: 91).

Otantik liderlik örgütsel sonuçları açısından değerlendirildiğinde, en önemli yararlarının başında insanların mutluluğu ve hazzı için çalışması gelmektedir. Birey ve

özdeşleşmenin gerçekleşmesine katkı sağlamaktadır. Otantik lider, benlik farkındalığı sağlayarak ve otantik liderliğin diğer bileşenlerini de kullanarak lidere ve örgüte yönelik özdeşleşmenin gerçekleşmesinde etkili olmaktadır. Bu anlamda bir noktaya dikkat çekmekte fayda vardır, özdeşleşmenin gerçekleşmesinde liderin önemi olduğu açıktır. Otantik liderlik ise diğer olumlu liderlik türlerinde olduğu gibi iş ve grup başarımına önem vermesi nedeniyle bireyin örgütle özdeşleşmesinde önemli roller üstlenmektedir (Ilies, Morgeson ve Nahrgang, 2005: 383).

May, Chan, Hodges ve Avolio (2003: 250), otantik liderliğin örgüt içinde yaygınlaşabilmesi için alınan kararlarda liderlerin etik bileşenleri desteklemesi gerektiğini ifade etmektedir. Avolio ve Gardner (2005: 324) otantik liderin böyle bir konuya destek verdiğini, aldığı kararlarda ahlaki kapasitenin, etkililiğin, cesaretin ve eğilimlerin artırılmasında önemli etkileri olduğunu böylece etik temelli iş yapılış şekillerinin örgüt içinde yaygınlaşmasında ve otantikliğe ulaşmada başarı sağladığını ileri sürmektedir.

Avolio, Gardner, Walumbwa, Luthans ve May (2004: 805–806) otantik liderliğin dönüşümcü liderlik ve etik liderliğin bir birleşimi olabileceğini ifade etmektedir. Bu anlamda otantik lider, dönüşümcü liderlikte olduğu gibi yönlendirici veya işbirlikçi olabileceği gibi otoriter liderlik tarzı da sergileyebilir. Otantik lider, davranışlarında sahip olduğu derin kişisel değerleri ve samimiyeti kullanmakta, çalıştığı kurumda inanılırlığı tesis etmekte, saygıyı kazanmakta, bireylerin güvenini elde etmek için onlara farklı bakış açıları kazandırmakta ve işgörenlerle işbirliği sağlamak adına farklı bağlantılar gerçekleştirmektedir. Süreç içerisinde bütün paydaşlar aynı davranışları sergilemekte ve bunun işletme kültürü olarak yaygınlaşmasına çalışmaktadır.

Liderin sahip olduğu otantik davranışlar ve etik davranışlar arasında yapısal farklılıklar bulunsa da aralarında yakın bir ilişki olduğu açıktır. Etik davranışlar, organizasyon içerisinde gücü olan kişi veya grupların etkisi altındadır. Belki de otantikliğin getirdiği en önemli fayda bu noktada oluşmaktadır. Otantik liderlik yoluyla değiştirilmeyen ahlâki ve etik değerler bile değiştirilebilmektedir (Cooper ve diğerleri, 2005). Brown ve Treviño (2006: 599), benzer bir ifadeyle otantik lider ve etik liderin bireysel özellikler açısından örtüştüğünü belirtmektedir. Hem otantik liderlik hem de etik liderlik sosyal motivasyon unsurlarını paylaşmakta ve aynı tip liderlik tarzlarını kullanmaktadır. Her iki lider için de ortak olarak ifade edilebilecek bir diğer nokta, ilke olarak liderin verdiği kararın sonuçlarını etik açıdan ele almalarıdır. Bu tip benzerliklere

karşın otantiklik ve benlik farkındalığı etik liderliğin bir bileşeni değildir. Burada bir başka noktaya dikkat çekmek yerinde olacaktır. Otantik liderlik, başlı başına bir liderlik teorisi olmamakla birlikte özellikle karizmatik, dönüşümcü, etik, manevi liderlik tarzlarını içeren bir liderlik tarzıdır (Öcal ve diğerleri, 2012: 277).

Walumbwa ve diğerleri (2008: 102)’ne göre, otantik liderlikte ve etik liderlikte her ne kadar aynı temel üzerinden hareket edilse de yapısal farklılıklar bulunmaktadır. Bu farklılıkları ise bir kıyasla belirtmektedirler. Buna göre, yukarıda da ifade edildiği gibi etik liderin sahip olduğu ahlaki kişilik ve ahlaki yöneticilik özellikleri otantik liderde bulunmakta; buna karşın otantik liderde ahlaki yöneticilik boyutunda bir zayıflık söz konusu olmaktadır. Otantik liderliğin ahlaki yönüyle ilgili olarak farklı bir düşünce içinde Shamir ve Eilam (2005), otantik liderliğin genel tasarımının doğru bir kişilik oluşturmak için yeterli olduğunu bunun için ahlaki değerlere ihtiyaç olmadığı ifade etmektedir. Otantikliğin içinde doğrudan etken olarak ahlak kavramı yer almamaktadır.