‹flletmelerin muhasebe dönemi içinde gerçeklefltirdikleri tüm stok hareketlerine iliflkin ifllemlerinin gerçeklefltikleri anda sat›fl maliyetlerinin tespit edilebildi¤i ve depoda mevcut stokun takip edilebildi¤i stok kay›t sistemi devaml› envanter sis-temi’dir. Bu sistemi uygulayan iflletmeler genelde h›zl› tüketici mallar›n› satan ifl-letmeler taraf›ndan kullan›lmaktad›r.
Devaml› envanter sistemini uygulayarak muhasebe kay›tlar›n› yapan iflletmeler, kay›tlar› için gerekli stok maliyetlerini; gerçek maliyet, ilk giren ilk ç›kar, son giren ilk ç›kar veya ortalama maliyet varsay›mlar›ndan birisini tercih ederek tespit
ede-S O R U
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ dönem içinde her an stoktaki mallar›n hem hacmini hem de maliyetini ve sat›fllar›n ise hem tutar›n› hem de maliyetini gösterilmesine olanak sa¤layan kay›tlama sistemidir.
bilir. Bu sistem içindeki maliyet ak›fl› varsay›mlar›n›n iflleyifli hakk›nda bilgi veril-dikten sonra, ilgili varsay›ma iliflkin afla¤›daki örne¤in verileri yard›m›yla varsay›m detayl› bir flekilde çözümlenecektir.
KBE iflletmesi sunta fabrikas›ndan farkl› renklerde ve kal›nl›klarda sunta al›p sa-tan bir ticaret iflletmesidir. ‹flletmenin 2626 kodlu beyaz renk ve 30 mm’lik sunta olarak tan›mlanan stokun Nisan ay›na iliflkin hareketleri flöyledir:
KBE ‹flletmesinin 2626 kodlu stokunun Nisan ay›na iliflkin hareketleri gerçek maliyet, ilk giren ilk ç›kar ve ortalama maliyet varsay›mlar› devaml› envanter siste-mine göre ayr› ayr› afla¤›da çözümlenecektir.
Gerçek Parti Maliyeti Varsay›m›
Bu varsay›m, iflletmelerin satt›klar› mallar›n ve dönemsonunda ellerinde bulunan ticari mal stoku maliyetinin, söz konusu varl›klar›n sat›n al›nd›klar› de¤er üzerin-den belirlenmesini esas alan bir yöntemdir. Genellikle stok devir h›z› düflük, say›-ca az ve parasal de¤eri yüksek özellikli mallar›n tisay›-caretini yapan iflletmeler taraf›n-dan tercih edilmektedir. Bu tür iflletmeler söz konusu mallar›n sat›n alma maliyet-lerini güvenilir bir biçimde tek tek tespit edebilmektedir. Örne¤in, yolcu veya sa-vafl uça¤›, yatlar, otomobil, mücevher gibi lüks ürünler için gerçek maliyetin uy-gulanmas› bir gerekliliktir.
Gerçek maliyet yöntemi, hem devaml› hem de aral›kl› envanter sistemi için uygulanabilir. Ancak gerçek maliyetin özellikleri göz önünde bulunduruldu¤un-da devaml› envanter uygulayan iflletmelerin bu yöntemi uygulamas› bulunduruldu¤un-daha man-t›kl›d›r. Bu yöntemin kullan›lmas›nda en öne ç›kan tercih sebebi, sat›lan mala iliflkin gelir ile maliyeti kolayl›kla efllefltirme ve karfl›laflt›rma yap›labilmesidir. Bu stoklar özellikleri kolayl›kla tan›mlayabilen ve birbirinden ayr›t edilmesi son de-rece basit olan (örne¤in, otomobil sat›fl bayisi gibi) iflletmeler taraf›ndan uygu-lanmas› oldukça mant›kl› olabilir. Ancak birçok mal› toptan satan (meyve-sebze halleri gibi) veya perakende sat›fl yapan (çiçekçi, bakkaliye gibi) ticaret iflletme-leri için durum ayn› de¤ildir. Ayn› mal›n her partisinde birbirinden farkl› olma-yan mal›n sat›lmas› durumunda iflletmenin her partiye iliflkin bir tan›mlama yap-mas› ifllem yükünü artt›ran ve ekonomik olmayan zahmetli bir süreci beraberin-de getirecektir. Örne¤in bir lokantada ayn› tencereberaberin-den servis yap›lan çorban›n her serviste birbirinden ay›rt edici özellik aranmas› anlams›z olacakt›r. Ya da bir kuyumcunun ayn› tarihli küçük alt›nlar› her al›flta veya her sat›flta yeniden tart-mas› ve bu küçük alt›nlara birbirinden ay›rt edici özellikler katmaya çal›fltart-mas›, ifl-01 Nisan Dönem Bafl›nda Devral›nan 200 br. T40,0 br T8.000 10 Nisan Sat›n Alma, 3009 nolu fatura 600 br. T44,0 br T26.400 21 Nisan Sat›n Alma, 4872 nolu fatura 200 br. T47,5 br T9.500
Sat›fla Haz›r Stoklar 1.000 br. T43.900
18 Nisan Sat›fllar, 0007 nolu fatura -400 br.
Dönemsonu Stoklar› 600 br.
70 Dönemsonu ‹fllemleri
Ö R N E K
letmenin hem zaman hem para kayb›na neden olacakt›r. Ayr›ca sat›n al›nan mal-lar›n hacmi artt›kça kay›t tutma maliyeti ile birlikte yöntemin uygulanmas› da ma-liyetli hale gelecektir.
Bu yöntemi tercih eden iflletmeler maliyet ak›fl›n› sistematik bir flekilde yaparak mallar›n›n fiziki ak›fl›n› da gerçe¤e uygun bir flekilde takip edebilmektedir. Ancak bu yöntemin baz› sak›ncalar› oldu¤u gözden kaç›r›lmamal›d›r. Bunlardan ilki, stok-lar›n hem fiziki hem de maliyet olarak sürekli bir gözleminin yap›lmak zorunda ol-mas›d›r. ‹kinci olarak böyle bir gözlem için iflgücü tahsis etmek zorunda kal›nabi-lecektir. Son olarak e¤er iflletme yöneticisi pazar koflullar›n› veya kâr paydafllar›n›
düflünerek iflletmenin kârl›l›k durumunu bu yöntemle manipülasyonla ç›kar sa¤la-ma yolunu tercih edebilir.
KBE ‹flletmesinin gerçek maliyet yöntemini uygulamas› durumunda 18 Ni-san’daki 400 birim sat›fla iliflkin olarak sat›lan mallar›n tan›mlanmas› gerekmekte-dir. E¤er iflletme bu tarihte sat›lan tüm mallar› 10 Nisan tarihinden göndermeyi tercih ederse, bu durumda sat›lan mallar›n maliyeti 17.600 lira (400 br × T44/br) olacakt›r. Ancak iflletme müflterisine teslim edece¤i mallar› dönem bafl› ve 21 Ni-san tarihindeki stoklardan göndermeyi tercih ederse, bu durumda sat›lan mallar›n maliyeti s›ras›yla T16.800 [(200 br × T40/br) + (200 br × T44/br)] gerçekleflecek-tir. ‹flletme 400 birimlik sat›fl› farkl› tarihlerde ald›¤› mallardan farkl› miktarlarda satabilir.
Yukar›daki örnekte de görüldü¤ü gibi, belirli bir tarihte sat›lan mal›n maliyeti-nin tespitinde sat›lan mal›n tercihi son derece önem kazanmaktad›r. Bu tercihi ifl-letme yönetimi yapabilece¤i gibi, müflteri de yapabilir. E¤er müflteri, seçenekleri aras›ndaki mallardan duygusal olarak ba¤land›¤› bir tanesini de talep edebilir. Bu durumda ise sat›lan mal›n maliyetini müflteri belirlemifl olmaktad›r.
Otomobil sat›fl› yapan bir galerinin ayl›k sat›n ald›¤› otomobil say›s›n›n ortalama 30
oldu-¤unu kabul edelim. ‹flletme farkl› tarihlerde sat›n ald›¤› otomobillerin gerek kur farklar›
gerekse tedarikçisinin sat›fl fiyat› de¤iflikliklerine ba¤l› olarak sat›n ald›¤› otomobillerde farkl› maliyetlere katlanmak zorunda kalmaktad›r. Ancak sat›n ald›¤› otomobillerin mali-yetlerini otomobillerin motor numaralar›na göre takip edebilmektedir. ‹flletmenin hazi-ran ay›nda sat›n ald›¤› ayn› özelliklere ve renge sahip üç otomobilin maliyetlerinin s›ras›y-la T40.000, T41.400 ve T38.900 oldu¤unu düflünelim. ‹flletme gerçek maliyet yaks›ras›y-lafl›m›na göre bu otomobillerden birisini 50.000 liraya satmaktad›r. Buna göre iflletme gerçek ma-liyet yöntemine göre sat›lan ve dönemsonunda kalan stoklar›n›n mama-liyetini nas›l tespit edebilir?
‹lk Giren ‹lk Ç›kar Maliyet Varsay›m› (‹G‹Ç)
Bu varsay›m, iflletmenin ilk sat›n ald›¤› stok kalemini ilk önce sataca¤› ve dönem-sonunda stokta kalan kalemlerin ise en son sat›n ald›¤› stoklardan oluflaca¤› varsa-y›m›na dayanmaktad›r. Ancak unutulmamas› gereken nokta, bu varsay›m›n yaln›z-ca sat›lan mallar›n ve dönemsonu tiyaln›z-cari mal stokunun maliyetinin hesaplanabilme-si için kabul edildi¤i ve mallar›n fiziki hareketi ile ilgihesaplanabilme-si olmad›¤›d›r. Bu durumda varsay›m; iflletmenin, sat›lan mal›n maliyeti içinde öncelikle dönem bafl› stoklar›n›
ve daha sonra da ilk sat›n al›nan stoklar›n maliyetleri içermektedir. dönemsonu de-poda kalan stoklar›n maliyetleri ise iflletmenin en son ald›¤› stoklardan oluflmakta-d›r. Böylece varsay›m do¤rultusunda izlenen stok hareketlerine iliflkin maliyetler afla¤›daki gibi iliflkiyi ortaya ç›karmaktad›r.
S O R U
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Bu varsay›mda sat›lan mallar›n maliyeti mallar›n sat›n alma s›ras› esas al›narak hesaplanmaktad›r. Stoklar›n› ‹G‹Ç varsay›m› alt›nda devaml› envanter yöntemine göre muhasebelefltiren bir iflletme, her sat›fl iflleminde sat›lan mallar›n maliyetinin tespit edilmesi için bir önceki sat›fl iflleminde depoda kalan stoklardan ilk depoya giren stoklar ç›kart›lmaktad›r.
KBE ‹flletmesinin ilk giren ilk ç›kar maliyet varsay›m› uygulanmas› durumunda stok hareketleri flöyle izlenir.
‹flletmeler dönem içinde ticari mal sat›n al›r, depolar ve sonuçta mallar›n› kârl› bir flekilde satmay› amaçlar. Bu amaç do¤rultusunda sat›n al›nan ticari mallar›n gerek enflasyon (veya deflasyon) gerek arz-talep gerekse iflletmenin politikalar› gere¤i fiyat-lar›nda farkl›laflmalar söz konusudur. Stok kart›n›n giren k›sm›na sat›n al›nan ilgili ti-cari mal fatura üzerinde belirtilen de¤er üzerinden kaydedilmekte ve depolanmakta-d›r. Maliyet ak›fl varsay›m›n›n gereklili¤i ise ç›kan k›sm›nda ortaya ç›kmaktadepolanmakta-d›r.
‹G‹Ç varsay›m› depoya ilk giren stokun depodan ilk önce sat›lmas› varsay›m›-na dayanmaktad›r. Bu nedenle 18 Nisan tarihinde depoda buluvarsay›m›-nan Mart ay›ndan devral›nan ve 01 Nisan tarihine kaydedilen 200 birim ile 10 Nisan tarihinde sat›n al›nan 600 birim sunta (ticari mal) bulunmaktad›r. KBE, 18 Nisan tarihinde toplam 800 birim suntadan 400 birimini satm›flt›r. Bu durumda nisan ay›n›n bafl›nda depo-da bulunan 200 birim sunta 40 liradepo-dan müflterinin ihtiyac› karfl›land›ktan sonra, müflterinin talep etti¤i 400 birim için kalan 200 birim ise 10 Nisan tarihinde 44 lira-dan sat›n al›nan sunta sat›larak karfl›lanacakt›r. Sat›lan suntalar›n maliyeti ise 16.800 lirad›r [(200 br.× T40) + (200 br × T44)]. Böylece depoda 18 Nisan tarihi itibariyle (800 - 200 - 200) 400 birim sunta kalmaktad›r ve depoda kalan suntalar›n maliyeti 17.600 lirad›r (400 br × T44). Art›k KBE bir sonraki sat›flta öncelikle bu suntalar›n sat›fl›n› gerçeklefltirilecektir.
72 Dönemsonu ‹fllemleri
‹lk Sat›n Al›nan Sat›lan Mallar›n Gelir Tablosu
Stoklar Sat›l›r Maliyeti
‹G‹Ç
Son Sat›n Al›nan Stoklar Dönemsonu Bilânço
Depoda Kal›r Stoklar›n Maliyeti
KBE iflletmesi 10 Nisan tarihinde sat›n ald›¤› 600 birim suntay› nakden sat›n al-mas› durumunda afla¤›daki yevmiye kayd›n› yapacakt›r.
KBE iflletmesi, 18 Nisan tarihinde 400 birim fiyat› 70 lira + %18 KDV olan sun-talar› senet karfl›l›¤›nda satm›flt›r. ‹flletme devaml› envanter sistemini uygulamas›
nedeniyle stok kart›ndan yararlan›larak sat›lan suntalar›n maliyetine iliflkin kay›t yap›lmas› gerekirken, ayn› zamanda sat›fl has›lat› kayd›na da yer verilmelidir. Bu-na göre 18 Nisan’daki sat›fla ifllemine iliflkin muhasebelefltirme flöyle yap›lmal›d›r.
Ticari Mallar, maliyet de¤eriyle depoya girer ve maliyet de¤eri ile depodan ç›kar. Bu nedenle stok kart›n›n ç›kan k›sm›ndaki sat›fl ifllemi, sat›lan ticari mal›n maliyetini göstermektedir.
Devaml› envanter sistemini uygulayan iflletmeler ister ‹G‹Ç ister SG‹Ç isterse or-talama maliyet varsay›m›n› kullans›nlar, ticari mal›n al›m›na veya sat›m›na iliflkin hesaplarda bir de¤iflim olmamaktad›r. Ancak muhasebelefltirmede maliyet ak›fl varsay›m›na göre düzenlenen stok kart›ndaki hesaplamalar sonucunda ortaya ç›-kan rakamlar de¤iflmektedir. Bu nedenle di¤er maliyet ak›fl varsay›mlar›nda mal al›fl sat›m iliflkin muhasebelefltirme ifllemlerine yer verilmeyecektir.
KBE iflletmesinin, 01 May›s tarihinde dönembafl› 2626 kodlu suntan›n maliyeti kaç lirad›r?
‹G‹Ç varsay›m› iki temel amaca hizmet etmektedir. Bunlardan ilki iflletmenin stoklar›n›n depodaki fiziksel ak›fl› ile benzerlik göstermektedir. Özellikle çabuk bozulan g›da ürünlerinin depoda bulundurulmas› stoklama maliyetlerini artt›rmak-tad›r. Bu nedenle depoya fiziksel olarak ilk önce giren stoklar depodan ilk önce ç›kar›lmak istenmektedir. ‹G‹Ç varsay›m› da bu durumda gerçek maliyet yaklafl›m›
ile bu bak›mdan benzerlik göstermektedir. Ayn› zamanda bu varsay›m gelirin ma-nipüle edilmesini de engellemektedir. ‹G‹Ç ile, bir iflletmenin harcamalar›n›n belir-li mabelir-liyet kalemlerine yüklenmesi önlenmektedir.
‹G‹Ç varsay›m›n›n di¤er bir avantaj› ise, dönemsonu stoklar›n›n piyasa de¤eri-ne yak›n bir de¤ere sahip olmas›d›r. Depoya ilk giren stokun ilk önce depodan ç›kmas› nedeniyle, dönemsonu stoklar› en son sat›n al›nan stoklardan
oluflmakta-S O R U
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
153 TİCARİ MALLAR HS. 26.400
100 KASA HS. 26.400
3009 nolu fatura ile sat›n al›nan 2626 kodlu ticari mal.
18.04.20X0
121 ALACAK SENETLERİ HS. 33.040
600 YURTİÇİ SATIŞLAR HS. 28.000
391 HESAPLANAN KDV HS. 5.040
0007 nolu fatura ile sat›n al›nan 2626 kodlu ticari mal.
18.04.20X0
621 SATILAN TİCARİ MALLARIN MALİYETİ HS. 16.800
153 TİCARİ MALLAR HS. 16.800
0007 nolu fatura ile sat›n al›nan 2626 kodlu ticari mal.
d›r. Bu durum özellikle stok devir h›z›n›n yüksek oldu¤u iflletmelerde daha iyi bir flekilde görülebilmektedir.
Bununla birlikte ‹G‹Ç varsay›m› gelir tablosunda sat›fl has›lat› ile sat›lan ticari mallar›n maliyetinin karfl›laflt›r›lmas›nda sonucunda ortaya ç›kan brüt sat›fl kâr› ve-ya zarar› gerçe¤i ve-yans›tamave-yabilir. Özellikle sürekli five-yat art›fllar›n›n söz konusu ol-du¤u ticari mallarda iflletmenin dönem içinde satt›¤› mallar›n maliyeti ilk sat›n al›-nan mallardan olmas› nedeniyle oldukça düflüktür. Buna karfl›n, bu mallar›n sat›-fl›ndan elde edilen has›lat piyasa fiyat›ndand›r. Bu durum iflletmenin brüt sat›fl kâ-r›n› veya zarakâ-r›n› gerçekçi bir flekilde analiz edilmesini engellemektedir.
Son Giren ‹lk Ç›kar Maliyet Varsay›m› (SG‹Ç)
SG‹Ç maliyet ak›fl varsay›m›, iflletmenin sat›lan mal›n maliyeti içinde yap›lan en son maliyetleri içerir ve dönemsonunda depoda kalan stoklar dönem bafl› stoklar›n› ve-ya ilk sat›n alan›n maliyetleri kapsamaktad›r. Böylece varsay›m do¤rultusunda izle-nen stok hareketlerine iliflkin maliyetler afla¤›daki gibi iliflkiyi ortaya ç›karmaktad›r.
SG‹Ç varsay›m› ile en son depoya cari fiyatlarla giren stokun ilk önce depodan ç›kar›lmas› nedeniyle, bu varsay›m brüt kâr› en iyi ölçen varsay›m olarak kabul edilir. Bununla birlikte, sat›n al›nan stoklar›n maliyet de¤erinde de¤iflmeler ayn›
veya yak›n kald›¤› sürece, dönemsonu stoklar›n›n de¤eri bilânçoda do¤ruyu yan-s›tmayacakt›r. SG‹Ç genellikle fiziksel mal ak›fl› uyumlu bir flekilde takip edilemez.
Ancak zaten bu varsay›m ile muhasebenin amac› depodaki fiziksel ak›fl› izleme he-defi de bulunmamaktad›r.
KBE ‹flletmesinin son giren ilk ç›kar maliyet varsay›m› uygulanmas› durumun-da stok hareketleri flöyle izlenir:
74 Dönemsonu ‹fllemleri
Son Sat›n Al›nan Sat›lan Mallar›n Gelir Tablosu
Stoklar Sat›l›r Maliyeti
SG‹Ç
‹lk Sat›n Al›nan Stoklar Dönemsonu Bilânço
Depoda Kal›r Stoklar›n Maliyeti
18 Nisan tarihinde depoda Mart ay›ndan devral›nan ve 01 Nisan tarihine kayde-dilen 200 birim ile 10 Nisan tarihinde sat›n al›nan 600 birim sunta (ticari mal) bu-lunmaktad›r. KBE iflletmesi, 18 Nisan tarihinde toplam 800 birim suntadan 400 bi-rimini satm›flt›r. SG‹Ç varsay›m›nda, depoya en son giren 10 Nisan tarihinde 44 li-radan sat›n al›nan suntalar›n tamam› müflteriye teslim edilecektir. Böylece 18 Ni-san’da sat›lan 400 birimin suntan›n maliyeti 17.600 lira (400 br. × 44 T) olacakt›r.
Bu sat›fl iflleminden sonra ise depoda (800 - 400) 400 birim sunta kalmaktad›r ve depoda kalan suntalar›n maliyeti ise 16.800 lirad›r [(200 br × 40 T) + (200 br × 44)].
‹flletmenin 21 Nisan tarihinde 9.500 lira maliyeti 200 birim suntay› deposuna gir-mifltir. E¤er KBE iflletmesi 30 Nisan itibariyle finansal raporlar›n› düzenlemek ister-se, deposunda baflka bir ticari mal olmamas› kofluluyla, bilânçosunda Ticari Mallar kalemi 26.300 lira olarak görülürken, gelir tablosunda Sat›lan Ticari Mallar›n Mali-yeti 17.600 lira olarak raporlanacakt›r.
‹nflaat malzemesi sat›fl pazar›na 13 Nisan tarihinde JPG iflletmesinin girmesi ile birlikte pazarda büyük bir rekabet ortam› yarat›lm›flt›r. Bu nedenle KBE iflletmesi, 18 Nisan tari-hinde sat›lan suntan›n tanesini 36 lira + %18 KDV’ye nakit olarak satmak zorunda kalm›fl-t›r. Bu durumda KBE iflletmesinin 18 Nisan tarihindeki sat›fl›na iliflkin brüt sat›fl kâr› veya zarar› kaç lirad›r?
SG‹Ç varsay›m›, bir mal sat›laca¤›, üretime sevk edilece¤i veya kullan›laca¤› za-man depoya en yeni girmifl stoklar›n ç›kar›lmas› gerekti¤ini varsaymaktad›r. Ticari mal maliyetinin alt›nda sat›lmas› durumunda ‹G‹Ç varsay›m›nda iflletmenin özkay-naklar› azal›rken ayn› zamanda olmas› gerekenden daha az vergi yükümlülü¤ü avantaj› sa¤lanmaktad›r. Ancak bu varsay›mda iflletme ticari mallar›n› sat›n alma maliyetinden daha yüksek bir de¤erle sat›lmas› durumunda ise iflletmenin özkay-naklar› artmakta ve ayn› zamanda bu art›fl iflletmenin vergi yükünü de artt›rmakta-d›r. Bu varsay›m özellikle Amerika Birleflik Devletleri’nin birçok iflletmesinde hem vergi hem d›fl raporlama amaçlar› için yayg›n bir flekilde uygulama alan› bulmak-tad›r. Türkiye’de ise 1.1.2004 tarihinde 5024 Say›l› Kanunla bu varsay›m kald›r›l-m›flt›r. Ayn› zamanda TMS 2 Stoklar standard› da SG‹Ç yaklafl›m›n›n uygulanmama-s› konusunu karara ba¤lam›flt›r. Ancak her ne kadar gerek VUK ve TTK gerekse Türkiye Muhasebe Standartlar› SG‹Ç varsay›m›n›n kullan›lmas›n› yasaklam›fl olsa bile, e¤er iflletme yöneticileri do¤ru karar almalar› için bu varsay›m›n uygulanma-s›n› talep ediyorlarsa, bu durumda iflletme hem SG‹Ç varsay›m›na hem de kanun-lar›n izin verdi¤i bir varsay›mlardan birisine dayal› olarak stokkanun-lar›n› izleyebilir.
Ortalama Maliyet Varsay›m›
‹lk giren ilk ç›kar ve son giren ilk ç›kar maliyet varsay›mlar›n›n gerek vergi gerek d›fl raporlama gerekse kâr da¤›t›m›ndaki çat›flmalara bir uzlafl› olmas› amac›yla gelifltiri-len bir varsay›md›r. Varsay›m, iflletmenin sat›lan stoklar›n›n maliyetinin hesaplanma-s›nda farkl› fiyatlardan sat›n ald›¤› mallar arahesaplanma-s›nda bir seçim yapmaktansa, bunlar›
miktar ve tutar bak›m›ndan birim ortalama maliyet yaratmay› hedefler. Bu amaçla sa-t›fl yapt›¤› tarih itibariyle deposunda bulunan sasa-t›fla haz›r mallar›n maliyetini, sasa-t›fla haz›r mallar›n miktar›na bölerek birim ortalama maliyet hesaplanm›fl olmaktad›r ve bu birim ortalama maliyet sat›fl miktar› ile çarp›lmas› sonucunda sat›lan ticari mal›n maliyetine ulafl›lmaktad›r. Varsay›m hesaplanmas› kolay olmas›, kullan›c›lar taraf›n-dan anlafl›l›r olmas› ve fiyatlar aras›nda bir uzlafl› sa¤lamas› gibi nedenlerden dolay›, stok de¤erleme yöntemleri aras›nda en yayg›n olarak kullan›lan varsay›md›r.
S O R U
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Bu varsay›m iflletmelerin stoklarla ilgili ifllemlerinin muhasebelefltirilmesinde devaml› envanter ya da aral›kl› envanter yöntemi kullan›yor olmalar›na ba¤l› ola-rak farkl› flekillerde hesaplanmaktad›r. E¤er iflletme devaml› envanter uyguluyorsa
“Hareketli Ortalama Maliyet” varsay›m›na göre, aral›kl› envanter uyguluyorsa
“A¤›rl›kl› Ortalama Maliyet” varsay›m›na göre hesaplama yapmak durumundad›r.
Hareketli ortalama maliyet varsay›m›, birim maliyetin, her mal al›n›fl›nda elde-ki mevcut mallar›n toplam maliyetinin, toplam mal miktar›na bölünmesi ve bir sonraki mal al›n›fl›na kadar sat›lan mallar›n maliyetinin bu de¤er üzerinden saplanmas›n› esas almaktad›r. Bu varsay›mda birim ortalama maliyet flöyle he-saplanmaktad›r:
‹flletmenin ticari mala iliflkin stok kart›n›n giren k›sm›nda gerçekleflen her de¤i-fliklikte yukar›daki formül kullan›larak yeniden ortalama birim maliyeti hesapla-nacakt›r. Çünkü iflletmenin yeni mal sat›n almas›, al›nan mala iliflkin iadeler veya tedarikçinin al›nan mala iskonto uygulamas› durumunda depoda sat›fla haz›r stok miktar›nda ve maliyetinde de¤ifliklik yaflanacakt›r. Bu ise varsay›m gere¤ince yeni-den ortalama birim maliyetin hesaplanmas›n› gerekli k›lmaktad›r.
KBE ‹flletmesinin stok hareketlerini hareketli ortalama maliyet varsay›m›na göre izlemesi durumunda varsay›m› say›sal olarak hesaplanmas› afla¤›da gösterilmektedir.
18 Nisan tarihinde depoda Mart ay›ndan devral›nan ve 01 Nisan tarihine kayde-dilen 200 birim ile 10 Nisan tarihinde sat›n al›nan 600 birim sunta bulunmaktad›r.
KBE iflletmesi, 10 Nisan tarihinde 600 birim sunta almas› ile birlikte depodaki top-lam 800 birime ve suntan›n maliyeti de 34.400 liraya (T8.000 + T26.400) yüksel-mektedir. Bu durumda KBE’nin suntaya iliflkin yeni bir ortalama birim maliyet he-saplamas› gerekmektedir.
Ortalama Birim Maliyet10.4.201X= T34.400 ÷ 800 br. = T43,0 br.
KBE art›k 10 Nisan’dan sonra yapaca¤› sunta sat›fllar›nda depodan suntan›n bi-rimini 40 liradan de¤il, 43,0 liradan ç›karacakt›r. Nitekim KBE, 18 Nisan tarihinde 400 birim sunta sat›fl›nda her bir suntay› 43,40 lira maliyetle satm›flt›r. 18 Nisan’da sat›lan 400 birimin maliyeti ise 17.200 lira (400 br × T43,0) olacakt›r.
Ortalama Birim Maliyet =Satı a Hazır Stokların Mş aaliyeti Satı a Hazır Stokların Miktarış
76 Dönemsonu ‹fllemleri
Ortalama maliyet yöntemi, stoklarla ilgili ifllemlerini devaml› envanter yöntemine göre muhasebelefltiren bir iflletme taraf›ndan kullan›lmas› durumunda hareketli ortalama maliyet yöntemi ad›n› al›r.
KBE 21 Nisan tarihinde yeni bir sunta sat›n alma ifllemi gerçeklefltirmifltir. Var-say›m gere¤i, yeni suntan›n depoya girmesi ile suntalar›n toplam miktar› ve mali-yeti de¤iflmifltir. 21 Nisan tarihi itibariyle depodaki toplam sunta miktar› 400 birim-den 600 birime ve maliyeti de 17.200 liradan 26.700 liraya yükselmifltir. Bu durum-da iflletmenin yeni ortalama birim maliyeti hesaplamak gerekmektedir.
Ortalama Birim Maliyet 21.4.201X = T26.700 ÷ 600 br. = T44.5 br.
KBE art›k 21 Nisan’dan itibaren iflletmenin bu suntay› satmas› durumunda 44.5 lira birim maliyetle sat›fl gerçeklefltirecektir. ‹flletme dönemsonuna kadar baflka al›m-sat›m ifllemi yapmad›¤› için birim maliyette de bir de¤iflim gerçekleflmeye-cektir ve dönemsonunda depoda kalan 600 birim suntan›n maliyeti 26.700 lira (600 br × T44.5) olacakt›r.
Ortalama maliyet ak›fl varsay›m›n› kullanan iflletmelerin amac› depodaki fizik-sel mal ak›fl› takip etmek de¤ildir. Temel amaç piyasadaki fiyat dalgalanmalar›n›n iflletmeye yans›mas›n› en aza indirmektir. Ayr›ca piyasada mal›n fiyat›n›n afl›r› art-mas› durumunda ‹G‹Ç varsay›m›, deposunda geçmiflte çok düflük fiyattan mal bu-lundurulmas› durumunda da SG‹Ç varsay›m› duyars›z kal›rken, ortalama maliyet varsay›m› ilgili tüm dönemdeki fiyat de¤iflimlerini dikkate alarak ortalama bir ma-liyet hesaplanmas›na yard›mc› olmaktad›r.
KBE iflletmesi stok hareketlerini devaml› envanter sistemine ve ortalama maliyeti varsay›-m›na göre takip etmektedir. ‹flletmenin dönemsonunda Nisan ay› toplam sat›fl gelirlerinin 18.800 lira oldu¤u tespit edilmifltir. ‹flletme ayr›ca müflteri memnuniyetini sa¤lamak ama-c›yla müflterilere sat›fllar›n %2’si kadar sat›fl iskontosu yapm›flt›r. Buna göre iflletmenin
KBE iflletmesi stok hareketlerini devaml› envanter sistemine ve ortalama maliyeti varsay›-m›na göre takip etmektedir. ‹flletmenin dönemsonunda Nisan ay› toplam sat›fl gelirlerinin 18.800 lira oldu¤u tespit edilmifltir. ‹flletme ayr›ca müflteri memnuniyetini sa¤lamak ama-c›yla müflterilere sat›fllar›n %2’si kadar sat›fl iskontosu yapm›flt›r. Buna göre iflletmenin