Maddi duran varl›klar› de¤erlemesini yine Vergi Usul Kanunu ve Türkiye Muhase-be Standartlar› aç›s›ndan ele almak gerekecektir. Asl›nda de¤er düflüklü¤ü muha-sebesi d›fl›nda ikisi aras›nda benzerlikler mevcuttur.
Vergi Usul Kanunu’na Göre De¤erleme
Maddi duran varl›klar Vergi Usul Kanunu’na göre maliyetle de¤erlenir. Bir varl›¤›n maliyeti, varl›¤›n sat›n al›nmas› durumunda sat›n alma bedeli, varl›¤›n imal veya in-fla ettirilmesi durumunda imal ve inin-fla için yap›lan harcamalar›n toplam›d›r.
Maliyet bedeline ayr›ca makine ve tesisatta gümrük vergileri, nakliye ve montaj giderleri dahil edilir. Bir arsan›n maliyetine e¤er arsa üzerinde bir bina var ise mev-cut binan›n y›kt›r›lmas›ndan ve arsan›n düzeltilmesinden do¤an giderler eklenir.
Noter, mahkeme, k›ymet takdiri, komisyon, tellaliye giderleri ile Emlak Al›m ve Özel Tü-ketim Vergilerinin maliyete dahil edilmesi veya dönem gideri yaz›lmas› iste¤e ba¤l›-d›r.(VUK. Md.270-271)
Vergi mevzuat›m›za göre bir maddi duran varl›¤›n al›m› s›ras›nda katlan›lan fa-iz ve kur farklar›n›n al›m›n yap›ld›¤› muhasebe dönemi sonuna kadar gerçekleflen k›sm›, varl›¤›n maliyetine dahil edilmek zorundad›r. Daha sonraki dönemlerde ger-çekleflen faiz ve kur fark›n›n maliyete dahil edilip edilmemesi iflletmenin tercihine b›rak›lm›flt›r.
Varl›¤›n al›nd›¤› y›l›n sonunun belirleyici tarih olarak tan›mlanmas›n›n nedeni, bu tarihte varl›¤›n maliyetinin y›llara pay edilmesi iflleminin yap›lmas›d›r.
Türkiye finansal raporlama standartlar›na göre maddi duran varl›klar maliyet bedeli ile kaydedilirler. Ancak, maddi duran varl›k al›m› ile ilgili faiz ve kur farklar›n›n aktiflefltiril-mesine yaln›zca özellikli varl›klarda izin verilir.
‹flletme, T50.000 bedelle bir kesme makinesi sat›n almak amac›yla 01 Eylül 20X0 tarihinde bankadan T50.000 , bir y›l vadeli kredi alm›flt›r. Kredinin faiz oran›
% 15’tir.
Al›nan kredinin y›ll›k faizi T7.500 (50.000*0,15) olup bunun 4 ayl›k bölümü var-l›¤›n al›nd›¤› y›la aittir. Bu durumda, faiz giderinin T2.500 [(7.500/12)(4)]’lik bölü-mü kesme makinesinin maliyetine dahil edilmesi gerekti¤i için, y›l sonunda afla¤›-daki muhasebe kayd› yap›l›r.
Bu durumda y›lsonu itibar›yla makinenin maliyeti T52.500 olacakt›r. Faizin ge-ri kalan tutar› olan T5.000, takip eden y›lda, iflletmenin tercihine ba¤l› olarak ma-kinenin maliyetine eklenebilir ya da dönem gideri olarak Finansman Giderleri he-sab›na kaydedilebilir.
Maddi duran varl›k al›m› s›ras›nda ortaya ç›kan kur farklar›na iliflkin uygulama t›pk› faiz giderlerinde oldu¤u gibidir. Varl›¤›n al›nd›¤› y›l›n sonuna kadar gerçek-leflen kur farklar›n›n, varl›¤›n maliyeti ile iliflkilendirilmesi zorunludur. Daha son-raki dönemlerde oluflan kur farklar›n›n, varl›¤›n maliyetine dahil edilip edilmeme-si iflletmenin tercihine b›rak›lm›flt›r.
Ö R N E K
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
253 TESİS, MAKİNE VE CİHAZLAR HS 2.500
391 GİDER TAHAKKUKLARI HS 2.500
‹flletme 1 Kas›m 20X0 tarihinde, 10.000 € bedelle bir makine sat›n alm›flt›r. ‹fllet-me, makinenin bedelini 6 ay sonra ödeyecektir. Makinenin al›nd›¤› tarihte 1+= T2.20, y›lsonunda Maliye Bakanl›¤› taraf›ndan ilan edilen kur ise 1+= T2.30’dir.
Bu ifllemin muhasebe kayd› yap›l›rken, yabanc› para tutar› ifllem tarihindeki kurdan Türk liras›na dönüfltürülür. 10.000 euronun T karfl›l›¤› T22.000 (10.000*2.20) oldu¤u için makinenin al›m›na iliflkin yap›lacak muhasebe kayd› afla¤›daki gibi olacakt›r.
Maliye Bakanl›¤›’n›n y›lsonunda ilan etmifl oldu¤u kura (1+=T2.30) göre, sat›n al›nan bu makinenin maliyeti, dolay›s›yla iflletmenin 10.000 € olan borcunun T kar-fl›l›¤› da artm›flt›r. Y›lsonu kuruyla, al›nan makinenin iflletmeye olan maliyeti ve bu al›mdan kaynaklanan borcu T23.000 (10.000*2.30) olmufltur. T1.000’lik bu art›fl, afla¤›daki kay›tta oldu¤u gibi makinenin maliyetine dahil edilmelidir.
Kurda azalma oldu¤unda ise fark, yine varl›¤›n maliyeti ile iliflkilendirilir ve yu-kar›daki kayd›n tersi yaz›l›r. Örne¤in, y›lsonu kurunun 1+=T2.15 oldu¤unu varsa-yarsak, y›lsonunda yaz›lacak muhasebe kayd› afla¤›daki gibi olacakt›r.
Türkiye Muhasebe Standartlar›na Göre De¤erleme
Ticaret Kanunu’na ya da onun referans gösterdi¤i Türkiye Muhasebe Standartlar›na göre maddi duran varl›klar›n de¤erlemesinde yani bilançoda gösterilecek de¤erleri-nin belirlenmesinde, maliyet modeli veya yeniden de¤erleme modeli uygulanabilir.
Maliyet modeli: Temel yöntem olarak ifade edilen maliyet modelinde duran varl›k kalemi mali tablolarda maliyetinden birikmifl amortismanlar› düflüldükten sonraki de¤eri ile gösterilir.
Maliyet modelinde maddi duran varl›¤›n de¤eri flu flekilde belirlenir:
Maddi duran varl›¤›n tarihi maliyeti xxxx
(-) Birikmifl amortismanlar (xx)
(-) Birikmifl de¤er düflüklü¤ü karfl›l›¤› (x)
Maddi duran varl›¤›n net de¤eri xxx
Yeniden De¤erleme Modeli: Alternatif yöntem olan yeniden de¤erleme mode-linde ise gerçe¤e uygun de¤erinin güvenilir olarak ölçülebilmesi durumunda du-ran varl›k kalemi bilançoda yeniden de¤erlenmifl tutar› ile gösterilir. Yeniden
de-¤erlenmifl tutar, varl›¤›n yeniden de¤erleme tarihindeki gerçe¤e uygun de¤erin-den, yeniden de¤erlenmifl tutar üzerinden hesaplanan birikmifl amortisman ve yi-ne yeniden de¤erlenmifl tutar üzerinden hesaplanan birikmifl de¤er düflüklü¤ü za-rar›n›n indirilmesi ile bulunur.
108 Dönemsonu ‹fllemleri
Ö R N E K
Enflasyon muhasebesi uygulamas›ndan sonra vergi mevzuat›m›zda maddi duran varl›klar›n yeniden de¤erlemesine yer verilmemektedir.
1/11/20X0
253 TESİS, MAKİNE VE CİHAZLAR HS. 22.000
329 DİĞER TİCARİ BORÇLAR HS. 22.000
31/12/20X0
253 TESİS, MAKİNE VE CİHAZLAR HS. 1.000
329 DİĞER TİCARİ BORÇLAR HS. 1.000
31/12/20X0
329 DİĞER TİCARİ BORÇLAR HS. 1.500
253 TESİS, MAKİNE VE CİHAZLAR HS. 1.500
Yeniden de¤erleme modelinde maddi duran varl›k gerçe¤e uygun de¤eri ile de¤erlenir.
De¤erleme sonucunda
• De¤er art›fl› varsa öz kaynaklarda “Maddi Duran Varl›k Yeniden De¤erleme Art›fl›” olarak gösterilir.
• De¤er azal›fl› varsa gelir tablosunda gösterilir
Arazi ve arsalar›n gerçe¤e uygun de¤eri genellikle piyasa bilirkiflilerce belirle-nen piyasa de¤erleridir. Di¤er maddi duran varl›klar›n gerçe¤e uygun de¤erleri
de-¤erleme yoluyla belirlenmifl piyasa de¤erleridir.
Maddi duran varl›klarda yeniden de¤erleme ne zaman ve hangi s›kl›kta yap›l›r?
2006 y›l›nda T100.000 gerçe¤e uygun de¤eri ile kaydedilmifl olan makinenin iki y›ll›k birikmifl amortisman› T40.000’dir. Makine y›lsonunda yeniden de¤erlenmifl ve de¤erinin % 10 artt›¤› belirlenmifltir. Bu durumda makinelerde T10.000 de¤er art›fl› söz konusudur.
* Tekdüzen hesap plan›nda 550 nolu bu hesap bulunmamaklabirlikte maddi duran varl›k de¤er art›fllar›nda bu hesab›n kullan›lmas› uygun görülmüfltür.
2008 y›l› amortisman›n› hesaplamak için sabit varl›¤›n yeniden de¤erlenmifl
de-¤erinden birikmifl amortismanlar düflüldükten sonra kalan tutar, kalan y›l say›s›na bölünür. Varl›¤›n ömrü 5 y›ld›r ve 2 y›ll›k amortisman ayr›lm›flt›r. Kalan y›l say›s› 3 y›ld›r. Varl›¤›n amorti edilecek de¤eri ise T66.000 (110.000-44.000) dir. Bu durum-da 2008 y›l› amortisman pay› T22.000 (66.000/3) bulunur.
Yeniden de¤erleme sonucu de¤er düflüklü¤ü de söz konusu olabilir. Duran var-l›klarda de¤er düflüklü¤ü vergi yasalar›m›zda kabul edilmemekle birlikte Türkiye Muhasebe Standartlar›na göre iflletmeler yeniden de¤erlenme sonucu ortaya ç›kan de¤er düflüklüklerini kaydedebileceklerdir. Bu konu ünite sonunda ele al›nacakt›r.
109
5. Ünite - Duran Varl›klara ‹liflkin Dönemsonu ‹fllemleri
S O R U
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
253 TESİS MAKİNE VE CİHAZLAR HS. 10.000
257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HS. 4.000
550 MADDİ DURAN VARLIK YENİDEN
DEĞERLEME ARTIŞI HS* 6.000
BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HS.
20.000 20.000 4.000 22.000 TESİS MAKİNE VE CİHAZLAR HS.
100.000 10.000
MADDİ DURAN VARLIK YENİDEN DEĞER. ARTIŞLARI HS.
6.000 31/12/2008
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ HS. 22.000
257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HS. 22.000