‹flletmeler faaliyetlerini gerçeklefltirirken yabanc› para ile de ifllem yapabilirler. Ha-t›rlanaca¤› gibi iflletmenin kasas›nda hem Türk Liras› hem de yabanc› paralar bu-lunuyorsa ifllemlerini Kasa hesab›n›n alt›nda aç›lacak T Kasas› ve Yabanc› Para Ka-sas› yard›mc› hesaplar› arac›l›¤›yla izleyebilmekteydiler. Ancak bu durumda yaban-c› para birimi cinsinden ifllemlerin hem Türk Ticaret Kanunu hem de Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre ulusal para birimi ile yani T cinsinden kay›tlara geçiril-mesi gerekmektedir.
Yabanc› para cinsinden yap›lan kay›tlarda dönem içinde; al›fl günü ifllem kuru dikkate al›n›r. Dönem içindeki al›m ve elden ç›karma kuru aras›ndaki farklar Kam-biyo Kâr› veya KamKam-biyo Zarar› fleklinde kay›tlara geçirilir.
Dönemsonu ifllemleri kapsam›nda T Kasas›nda oldu¤u gibi; öncelikle mevcut yabanc› para tespit edilir. Fiziki say›m sonucu ile kay›tlardaki durum aras›nda denklik sa¤lan›r. Noksanl›klar ve fazlal›klar giderilir. Sonraki aflama, yabanc› para cinsinden mevcutlar›n de¤erlemesidir. Yabanc› para cinsinden varl›klar ve borçlar Vergi Usul Kanunu’na göre Borsa Rayici ile de¤erlenmektedir. Uygulamada, ya-banc› para borsas›n›n mevcut olmamas› nedeniyle, dönemsonu itibariyle son gün T.C. Merkez Bankas› kapan›fl kurlar›ndaki nakit ifllemlerde efektif, vadeli ifllemler-de döviz al›fl kurlar› dikkate al›nmaktad›r. Muhasebe standartlar› döviz al›fl kuru ile de¤erlemesi öngörmektedir.
Yabanc› paran›n de¤erlemesinde hangi de¤erleme ölçüsü esas al›nmaktad›r?
De¤erleme sonucu tespit edilen olumlu veya olumsuz sonuçlar, Kambiyo Kâr-lar› veya Kambiyo ZararKâr-lar› hesapKâr-lar›na kaydedilirler.
24 Dönemsonu ‹fllemleri
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
397 SAYIM VE TESELLÜM FAZLALARI HS. 2.000
679 DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR VE
KÂRLAR HS. 2.000
Yabanc› para cinsinden ifllemleri afla¤›daki örnekler arac›l›¤› ile izleyelim.
• ‹flletme 2.000 ABD Dolar› alm›flt›r. ‹fllem günü 1 ABD Dolar›=1.70 T’dir.
Bu ilk ifllemde 2.000 Amerikan Dolar› al›nm›flt›r. ‹fllem günü, 1 Amerikan Dola-r› Kuru T1.70’dir. Defter kay›tlaDola-r›na ulusal para birimi ile yani olarak kay›t yap›l-mak zorunludur. (2.000*1.70 T/$ =) T3.400 karfl›l›¤› al›nan 2.000 ABD$ yabanc› pa-ra kasas› hesab›n›n borcuna kaydedilmifltir. Yabanc› Papa-ra Kasas› hesab›n›n temel kural›, al›fl kuru ile Kasa hesab›n›n borç taraf›na kay›t yapmakt›r.
• ‹flletme taraf›ndan 1.000 ABD Dolar›, T’ ye çevrilmifltir, ifllem günü 1 ABD Do-lar› T1.80 ’dir.
Yabanc› para elden ç›kar›ld›¤›nda al›fl kuru ile (bir önceki dönemden devreden, en son düzeltilmifl kur ile) yabanc› para hesab›n›n alacak taraf›na kaydedilir. Bu ne-denle Yabanc› Para Kasas› yard›mc› hesab› (1.000*1.70 T/$ =) T1.700 alacakland›r›l-m›flt›r. Elden ç›kard›¤›m›z gün ifllem günü T1.80 olarak gerçekleflmifltir. Sat›fl ifllemi sonunda [(1.80 T/$ - 1.70 T/$) *1.000 $] T100’lik fark oluflmufltur. Bu fark pozitif farkt›r. Kay›tlarda Kambiyo Kârlar› hesab›n›n alaca¤›na kaydedilecektir.
• Dönemsonu de¤erleme kuru 1 ABD Dolar› = T1.90’dir.
Dönemsonunda yabanc› para kasas› gerçe¤e uygun de¤er ile yani borsa rayi-ci ile de¤erlenir. Dönemsonu de¤erleme kuru 1.90 T/$ olarak tespit edilmifltir.
Dönemsonu itibariyle yabanc› para kasas›nda 1.000 Amerikan Dolar› bulunmak-tad›r. Al›fl kuru, 1.70 T/$ iken dönemsonunda de¤erleme kuru, 1.90 T/$ olarak tespit edilmifltir. De¤erleme kuru ile al›fl kuru aras›ndaki olumlu fark 200 T [=(1.90 T/$-1.70 T/$)*1.000$ ] hesaplanm›flt›r. Bu fark, yabanc› paran›n de¤erle-mesi sonucunda ortaya ç›kmaktad›r bu nedenle de Kambiyo Kârlar› Hesab› T200 alacakl› olarak kaydedilmifltir.
Ö R N E K
Ö R N E K
Ö R N E K
100 KASA HESABI 3.400
100.02 Yabancı Para Kasası
100 KASA HESABI 3.400
100.01 T Kasası Yabancı para alınması
100 KASA HESABI 1.800
100.01 T Kasası
100 KASA HESABI 1.700
100.02 Yabancı Para Kasası
646 KAMBİYO KÂRLARI HESABI 100
100 KASA HESABI 200
100.02 Yabancı Para Kasası
646 KAMBİYO KÂRLARI 200
Yabanc› para hareketi büyük defter hesab›nda afla¤›daki gibidir.
Çekler
Çek, günümüzde iflletmelerin ticari hayat›nda önemli bir de¤iflim arac› olarak kul-lan›lmaktad›r. Çek görüldü¤ünde ödenecek bir ödeme arac›d›r. Türk Ticaret Kanu-nuna göre afla¤›daki yer ve sürelerde ödeme için ibraz edilmelidir:
• Düzenlendi¤i yerde ödenecek ise 10 gün içinde
• Düzenlendi¤i yerden baflka bir yerde ödenecek ise 1 ay içinde
• Farkl› ülke, ayn› k›ta ülkesi ise 1 ay içinde
• Farkl› ülke, k›talar aras› ülke ise 3 ay içinde
Türkiye Muhasebe Standartlar›na göre, al›nan ve verilen çekler nakit ve nakit benzeri kabul edilmifltir. Nakit ak›m tablosunda ise 90 günlük süreye kadar olan varl›klar, nakit ve nakit benzeri olarak nitelendirilmifltir. Çek her ne kadar ibraz›n-da ödenmesi gereken bir ödeme arac› olmas›na ra¤men ülkemizde ileri tarih at›la-rak vadeli ödeme arac› olaat›la-rak da kullan›ld›¤› yayg›n olaat›la-rak görülmektedir.
Dönemsonu (Envanter) ‹fllemleri
Çeklerle ilgili olarak dönemsonu de¤erlemesinde öncelikle; mevcut çeklerin do¤-rulamas› yap›lacakt›r. Al›nan çeklerin fiziki do¤rulu¤u; verilen çeklerin ise, borç mutabakatlar›n›n (banka hesap özetleri çapraz›nda) yap›lmas› gerekecektir. Mu-tabakatlar sa¤land›ktan sonra ileri tarih olup nakit benzeri olmayan al›nan çeklerin vadeli ticari alacaklar (alacak senetlerinin bir alt unsuru veya ileri tarihli al›nan çekler) verilen çeklerin ise, vadeli ticari borçlar (borç senetlerinin bir alt unsuru veya ileri tarihli düzenlenen çekler) fleklinde ayr›flt›r›lmas› mali tablolarda daha do¤ru sunumu sa¤layacakt›r.
Yap›lacak tarih ayr›flt›r›lmas› sonucu envanter kay›tlar› yap›lacakt›r. Türkiye Muhasebe Standartlar›na göre, al›nan çekler ve verilen çeklerin gerçe¤e uygun
de-¤erinin tespitinde iskonto edilmifl maliyet de¤eri esas al›nmaktad›r.
Dönemsonu yap›lan de¤erlemede portföyde bulunan T50.000 tutar›nda al›nan bu çekin ortalama 5 ay vadeli oldu¤u tespit edilmifltir. ‹leri tarihli T50.000’lik al›nan çekin gerçe¤e uygun (tasarruf) de¤eri T45.000 olarak hesaplanm›flt›r.
Çek portoyünde bulunan çeklerin T50.000 olan k›sm›n›n ileri tarihli oldu¤u tes-pit edilmifltir. Bu çekler 5 ay sonras›na aittir ve vade ihtiva etmektedir. Finansal du-rum tablosunda haz›r de¤er olarak sunulmas› yan›lt›c› bilgi verecektir. Yap›lan ka-y›tta haz›r de¤erlerden ç›kart›lm›fl Alacak Senetleri hesab›na al›nm›flt›r.
26 Dönemsonu ‹fllemleri
Ö R N E K
121 ALACAK SENETLERİ HS. 50.000
121.08 İleri Tarihli Alınan Çekler
101 ALINAN ÇEKLER HS. 50.000
101.01 Portföydeki Çekler 100.02 Y.P. Kasası
3.400 1.700
3.400 1.700
3.600200 1.700
‹leri tarihli çeklerin Alacak Senetleri Hesab›na aktar›lmas› durumunda reeskont ifllemine tabi tutulmas› gerekir.
Alacaklarla ilgili ünitede de (3. Ünite) daha detayl› olarak görülece¤i üzere Ver-gi Usul Kanununa göre senetli alacaklar ve senetli borçlar istenirse tasarruf; istenir-se kay›tl› de¤er ile de¤erlenir. Türkiye Muhaistenir-sebe Standartlar› iistenir-se, gerçe¤e uygun de¤er ölçüsünü getirmifltir. Yap›lan hesaplamada 5 ay sonra tahsil edilmesi bekle-nen ve T50.000 nominal de¤er tafl›yan çeklerin de¤erleme akflam› tasarruf (peflin, gerçe¤e uygun) de¤erinin, T45.000 oldu¤u tespit edilmifl olup aradaki T5.000 re-eskont faiz gideri olarak kay›tlara geçmifltir. ‹zleyen dönemde rere-eskont faiz gider-leri reeskont faiz gelirgider-lerine dönüfltürülerek etki ortadan kald›r›lacak ayn› zaman-da 122 Alacak Senetleri Reeskontu Hesab› zaman-da kapat›lm›fl olacakt›r. Ayr›ca reeskont giderinin kanunen kabul edilmeyen gider say›laca¤› unutulmamal›d›r.
Dönemsonu yap›lan envanter çal›flmas›nda T100.000 tutar›nda verilen çeklerin ortalama 6 ay vadeli oldu¤u tespit edilmifltir. ‹leri tarihli T100.000’lik verilen çeklerin gerçe¤e uygun (tasarruf) de¤eri ise, T92.000 olarak hesaplanm›flt›r.
Verilen çeklerin dönemsonu itibari ile 6 ay sonra ödenece¤i tespit edilmifltir ve bu nedenle vade ihtiva etmektedir. Finansal durum tablosunda, haz›r de¤erlerde gösterilmesi, yan›lt›c› bilgi verecektir. Yap›lan kay›t ile verilen çekler, haz›r de¤er-ler grubundan ç›kart›lm›fl ve ticari borçlar grubuna aktar›lm›flt›r.
Dönemsonunda borç senetleri hesabn›n alt hesab›na al›nan ileri tarihli düzen-lenen çeklerin de¤erleme akflam›, tasarruf (peflin, gerçe¤e uygun) de¤erinin, T92.000 oldu¤u tespit edilmifl olup aradak› T8.000 reeskont faiz geliri olarak kay›t-lara geçmifltir. ‹zleyen dönemde reeskont faiz gelirleri reeskont faiz giderlerine dö-nüfltürülerek etki ortadan kald›r›lacak ve ayn› zamanda 322 Borç Senetleri hesab›
da kapat›lm›fl olacakt›r.
Bankalar
Ekonomik hayat›n önemli unsurlar›ndan birisi de iflletmelerle bankalar aras› iliflkidir.
‹flletmeler, her gün sonu ihtiyaç fazlas› nakitlerini çal›flt›klar› bankalara yat›rmak-tad›rlar. Kredi kartl› ve benzeri ödeme teknikleri iflletme ve müflterileri aras›ndaki
657 REESKONT FAİZ GİDERİ HS. 5.000
122 ALACAK SENETLERİ REESKONTU HS. 5.000
İleri Tarihli Alınan Çeklerin Reeskontu
103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ HS. 100.000
321 BORÇ SENETLERİ HS. 100.000
İleri Tarihli Düzenlenen Çekler
Ö R N E K
322 BORÇ SENETLERİ REESKONTU HS. 8.000
647 REESKONT FAİZ GELİRLERİ HS. 8.000
İleri Tarihli Verilen Çeklerin Reeskontu
hareketleri düzenlemifl ve kolaylaflt›rm›flt›r. Düzenlenen çok farkl› kampanyalar ifl-letmelerin bankalar nezdindeki hareketlerini art›rm›flt›r. Ayn› flekilde verilen ödeme emirleri ile bir çok ifl yükünden kurtulmak mümkündür. ‹flletmelerin bankadaki va-deli veya vadesiz mevduatlar›ndaki hareketler 102 Bankalar hesab›nda izlenir.
‹flletmelerin bankalar nezdindeki hesap hareketleri son derece yo¤undur. Dö-nem içinde Bankalar hesab›nda art›fl meydana getiren ifllemler (bankalara yat›r›lan paralar, bu hesaplara iflletme ad›na bankalarca yap›lan tahsilat, iflletme lehine ta-hakkuk eden faizler) Bankalar hesab›n›n borç taraf›na kaydedilirken Bankalar he-sab›nda azal›fl meydana getiren ifllemler Bankalar hesab›n›n alacak taraf›na kayde-dilir. Bankalar hesab› aktif karakterli bir hesap oldu¤u için borç kalan› verir ve ka-lan üzerinden dönemsonu bika-lançosunun aktifinde yer al›r. Kaka-lan vermemesi, tica-ri mevduat hesaplar›nda hiç para olmad›¤›n› göstetica-rir.
Vergisel düzenlemelere bakt›¤›m›zda belirli bir tutar (T8.000) üzerindeki hareketlerin banka üzerinden geçirilmesi, çal›flan say›s›na (10 üzeri) ba¤l› olarak ücretlerin banka arac›l›¤› ile yap›lmas› zorunlu k›l›nm›flt›r.
Dönemsonu (Envanter) ‹fllemleri
Dönemsonu banka mevduat hesab› gerçe¤e uygun de¤er üzerinden kay›tlan›r.
VUK’da ticari mevduat›n de¤erlendirilmesine iliflkin hüküm bulunmamakla birlikte uygulamada senetsiz alacaklar gibi mukayyet de¤erle de¤erlenmektedir. Hesaplar-da do¤ruluk sa¤land›ktan sonra bu tutar dönemsonu bilançosunHesaplar-da yer almaktad›r.
Dönemsonu iflleminin haz›rl›k aflamas› olarak, çal›fl›lan bankalar ve flubelerine ait kullan›lan bütün hesaplara iliflkin hesap özetleri al›n›r. Al›nan hesap özetleri ile iflletme kay›tlar› karfl›laflt›r›l›r ve mutabakat aran›r. Buna göre;
• Bankalardaki hesaplara yat›r›lan ve çekilen paralar›n tutarlar› iflletmenin def-terlerinde ve banka hesap özetlerinde ayn› ise, iflletmenin kay›tlar› ile ban-kan›n kay›tlar›n›n uyum içinde oldu¤u anlafl›l›r ve düzeltme kayd› yap›lmaz.
Bu durumda varsa tahakkuk eden faizler kayda al›n›r ve Bankalar hesab›n›n verdi¤i kalan iflletmenin bilançosunun aktifinde yer al›r.
• Bankalara yat›r›lan ya da bankalardan çekilen paralar›n bir k›sm› iflletmenin kay›tlar›nda ya da bankan›n kay›tlar›nda unutulmufl olabilir. Unutma banka kay›tlar›ndaysa ve yap›lan görüflmeler ve incelemeler sonucu bu durum banka taraf›ndan kabul ediliyorsa, iflletmenin yapaca¤› herhangi bir muha-sebe ifllemi yoktur, düzeltme bankan›n kendi kay›tlar›nda yap›l›r. ‹flletme sa-dece varsa e¤er faiz tahakkuku ile ilgili kayd› yapar. Ancak unutma, hesap özetlerinin kontrolü s›ras›nda iflletmenin defterlerinde meydana gelmiflse ifl-letme taraf›ndan gerekli kay›t yap›l›r. Ayr›ca varsa e¤er ilgili mevduat hesap-lar›na iliflkin faiz tahakkuklar› yap›l›r ve kaydedilir. Yabanc› para cinsinden mevduata iliflkin envanter ifllemleri için yabanc› para kasas› ile ilgili yap›lm›fl olan aç›klamalar aynen geçerlidir.
Banka hesab›na iliflkin yap›lmas› gereken dönemsonu ifllemleri nelerdir ?
Dönemsonunda bankadan al›nan hesap özetine göre afla¤›daki s›ralanm›fl olan ifllemler gerçeklefltirilmifltir.
• Daha önce tahsile gönderilmifl olan al›nan çeklerin T50.000’lik k›sm›n›n ifllet-menin mevduat hesab›na geçti¤i ö¤renilmifltir.
28 Dönemsonu ‹fllemleri
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Çeklerin tahsil kolayl›¤› veya zaman kazanmak amac› ile veya daha az proviz-yon masraf› ile tahsil edilebilmek için iflletme, portföyündeki fazla çekleri tahsil amaçl› olmak üzere çal›flt›¤› bankaya ciro eder. Örnekte bankadan gelen hesap özetinde gönderilen çeklerin banka takas sistemi taraf›ndan tahsil edilerek iflletme-nin hesab›na geçti¤i tespit edilmifltir. Bu ifllem nedeniyle tahsil edilen çek kadar banka mevduat›nda art›fl meydana gelmifltir. Ayn› flekilde al›nan çekler varl›k he-sab›d›r ve çekler tahsil edildi¤i için azalm›flt›r bu nedenle Al›nan Çekler hesab›n›n alaca¤›na kaydedilmifltir.
• ‹flletmenin hesab›ndan hesap kullan›m ücreti olarak T100 tahsil edildi¤i ö¤re-nilmifltir.
Çeklerin tahsil kolayl›¤› veya zaman kazanmak amac› ile veya daha az provizyon masraf›
ile tahsil edilebilmek için iflletme, portföyündeki fazla çekleri tahsil amaçl› olmak üzere çal›flt›¤› bankaya ciro eder.
Banka taraf›ndan hesaptan çekilen hesap kullan›m ücreti yönetsel bir giderdir ve genel yönetim giderleri hesab›n›n borcuna kaydedilmifltir. Bu tür giderlerin kay-dedilebilmesi için mutlaka banka hesap özetlerinin al›nmas› ve dikkatli bir incele-meden geçirilmesi yerinde olacakt›r. Bankaca hesaptan yap›lan tahsilat ayn› za-manda iflletmenin banka mevduat›nda azalmaya neden olmufltur.
Daha önce düzenlenen T10.000 tutar›ndaki çekin iflletmenin hesab›ndan
çekildi-¤i ö¤renilmifltir.
Düzenlenen çekin kim taraf›ndan ne zaman nerede ibraz edilerek iflletmenin hesab›ndan çekilece¤ini bankadan al›nacak hesap özeti ile tespit edilebilir.
Örne-¤imizde; daha önce düzenlenen T10.000 çek bedeli iflletmenin hesab›ndan çekil-mifltir. Bu durumda banka mevduat hesab›nda azal›fl söz konusudur ve Bankalar hesab› alacakland›r›lm›flt›r.
• Müflterinin borcuna mahsuben T20.000 virman yapt›¤› ö¤renilmifltir.
Ö R N E K
Ö R N E K
102 BANKALAR HESABI 50.000
101 ALINAN ÇEKLER HESABI 50.000
101.02 İleri Tarihli Çekler
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ HS. 100
102 BANKALAR HS. 100
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ HS. 10.000
102 BANKALAR HS. 10.000
Ö R N E K
Yukar›daki kay›t ile müflterinin borcuna mahsuben T20.000 hesaba virman yo-lu ile para aktarmas› kaydedilmifltir. Bu ifllemde banka mevduat hesab›nda art›fl meydana gelmifltir ve bunun için Bankalar hesab› borçland›r›lm›flt›r. Ayn› zaman-da müflterinin borcunu ödemifl olmas› nedeniyle Al›c›lar hesab›n›n alaca¤›na kay›t yap›lm›fl ve müflteri ile olan dönemsonu mutabakats›zl›k da ortadan kald›r›lm›flt›r.
• ‹flletmenin kredi kart› devre sonu borcu olarak T5.000’nin hesaptan çekildi¤i ö¤renilmifltir.
Döneme ait iflletmenin mal ve hizmet al›mlar›nda kulland›¤› kredi kart› borcu-nun T5.000 oldu¤u ve bankadan gelen hesap özetinde bu bedelin iflletmenin he-sab›ndan çekildi¤i tespit edilmifltir. Yap›lan yukar›daki kay›t ile iflletmenin kredi kart borcundaki azal›fl için ilgili hesap borçland›rm›fl ve banka mevduat›ndaki aza-l›fl için Bankalar hesab› alacakland›r›larak tespit kay›tlara geçirilmifltir.
• Dönemsonu itibariyle T116 faiz tahakkuk etti¤i bu faize ait T16 gelir vergisi stopaj›n›n hesaben tahsil edildi¤i ö¤renilmifltir.
Yukar›daki kay›tta bankadaki hesaba tahakkuk eden faizin kayd› yer almakta-d›r. Bankadaki mevduata tahakkuk eden faiz bir gelirdir ve Gelir Vergisi Kanunu-na göre kayKanunu-na¤›ndan kesintiye yani stopaja tabidir. Bankan›n sorumlu s›fat› ile ya-paca¤› vergi kesintisi, iflletme için daha sonra ödeyece¤i kazanç vergisinden mah-sup edebilece¤i peflin vergi niteli¤indedir. Örne¤imizdeki tespitte, iflletmenin he-sab›na T116 faiz tahakkuk etmifltir. Faiz gelirine ait T16 gelir vergisi stopaj› banka-ca hesaptan çekilerek sorumlu s›fat› ile ilgili vergi dairesine ödenecektir. Dö-nemsonu ifllemi olarak ayn› zamanda döneme ait faiz geliri kay›tlara geçirilerek ti-cari kâr veya zarar›n do¤ru sunulmas› sa¤lanm›flt›r.