Envanteri kolaylaflt›rmak amac›yla kullan›lan yöntemler Türkiye Muhasebe Stan-dartlar›’nda belirtilmektedir. TTK ise bu hükümleri do¤rudan benimsemifltir. Ayr›-ca TTK “envanter ç›kar›l›rken, malvarl›¤› mevcudu, sondaj yöntemine göre ve ge-nel kabul gören matematiksel-istatistiksel yöntemler yard›m› ile çeflit, miktar ve
de-84 Dönemsonu ‹fllemleri
fiekil 4.3 Envanter Listesi Kaynak: MEGEP (2007). Muhasebe ve Finansman:
Muhasebe D›fl›
Envanter, Ankara.
s.6.
¤er olarak belirlenir ve sonuçlar›n, fiziksel say›m yap›lm›fl olsayd› elde edilecek olan envanterin sonuçlar›na efl düflmesi” beklentisi yer almaktad›r. TTK ayr›ca en-vanteri kolaylaflt›r›c› yöntemlerin ileriye dönük tahmin yöntemi de ifade etmekte-dir. Bu ba¤lamda TMS 2 Stoklar standard› standart maliyet yönteminin ve peraken-de yönteminin kullan›lmas›n› önermektedir.
Perakende Yöntemi
Perakende sat›fl yapan iflletmeler taraf›ndan, di¤er maliyet varsay›mlar›n›n uygula-man›n pratik olmad›¤› durumlarda tercih edilmektedir. Bu varsay›m› tercih eden ifl-letmeler genellikle, benzer kâr marjlar›na sahip, h›zla de¤iflen çok say›da kalemden oluflan h›zl› tüketim mallar›n› al›p satan ve bu mallar›n dönemsonunda de¤erle-mekte teknik anlamda zorluk yaflayan perakende iflletmeleridir. Böyle bir stok portföyünün miktar ve maliyet olarak izlenmesi hem maliyetli hem hem zaman al›-c› hem de teknolojik altyap› ve uzman personeli gerekli k›lmaktad›r. Bu nedenle de bu tür iflletmeler genellikle stok hareketlerini aral›kl› envanter sistemini ve pra-tik bir maliyet ak›fl varsay›m›n› kullanmay› ye¤lemektedir. TTK’nun 67. maddesin-de maddesin-de, “Envanter ç›kar›rken, malvarl›¤› mevcudu, sondaj yöntemine göre ve genel kabul gören matematiksel-istatistiksel yöntemler yard›m› ile çeflit, miktar ve de¤er olarak belirlenir. Kullan›lan yöntem, Türkiye Muhasebe Standartlar›’na uygun ol-mal›d›r. Bu flekilde düzenlenen envanterin vard›¤› sonuçlar, fiziksel say›m yap›l-m›fl olsayd› elde edilecek olan envanterin sonuçlar›na efl düflmelidir” ibaresi yer al-maktad›r. Benzer flekilde 213 Say›l› Vergi Usul Kanunu’nun 190. Maddesi de “Bü-yük ma¤azalar ve eczaneler emtia mevcutlar›n›n envanterlerini üç y›lda bir ç›ka-rabilirler. Bu takdirde envanter ç›kar›lmayan y›llarda hesaben mevcut iktisadi k›y-metleri envanter defterlerine kaydederler” ifadesine yer vermektedir. Gerek Türki-ye Muhasebe Standartlar›’n›n Stoklar Standard› gerek TTK gerekse VUK perakende yöntemi stoklar›n de¤erlemesinde pratik bir varsay›m olarak önermektedir.
Perakende yöntemi, stoklar›n maliyeti, stoklar›n sat›fl de¤erinden uygun bir brüt kâr marj›n›n düflülmesi suretiyle bulunmaktad›r. Kullan›lacak yüzde oran›n›n belirlenmesinde, gerçek sat›fl fiyat›n›n alt›nda fiyatland›r›lan stoklar dikkate al›n-maktad›r. Ço¤unlukla, her perakende sat›fl bölümü için ortalama bir yüzde kulla-n›lmaktad›r. Bu varsay›m tahmini sonuçlar içermesi nedeniyle fiziki envanterin flart oldu¤u y›ll›k finansal raporlar için kullan›lmamal›d›r.
Perakende yöntemi maliyet ile sat›fl fiyat› aras›nda iliflki kurularak dönemsonu stoklar›n›n maliyetini tahmin etmeyi amaçlayan stoklar› tahmini olarak de¤erleyen bir varsay›md›r. Bu varsay›m› uygulayan iflletmeler muhasebe kay›tlar›nda, sat›labi-lir mallar›n›n hem maliyetlerini hem de perakende de¤erlerini birlikte izlemek du-rumundad›r. Varsay›m nispeten basit ancak etkin bir tahmin tekni¤idir. Muhasebe-ciler, d›fl denetçiler ve yöneticiler genellikle dönemsonu stoklar› maliyetinin makul olup olmad›¤›n› test etmek için perakende yöntemini kullanmaktad›r. Perakende yöntemi ile dönemsonu stoklar›n›n maliyeti iki temel ad›mda hesaplanmaktad›r:
Ad›m 1: Tahmini sat›lan mallar›n maliyetinin hesaplanmas›d›r. Varsay›m›n uy-gulanmas›na iliflkin en önemli sorun, brüt sat›fl kâr› oran›n›n do¤ru bir flekilde hesaplanabilmesindedir. Brüt sat›fl kâr› oran›n›n belirlen-mesinde genellikle önceki dönemlerde uygulanan oranlarda güncel-lenme yap›lmaktad›r. Net sat›fllar ile brüt sat›fl kâr› oran›n›n çarp›lma-s› sonucu tahmini brüt sat›fl kâr de¤erine ulafl›lmaktad›r. Böylece net sat›fllardan tahmini brüt sat›fl kâr›n›n düflülmesi ile tahmini sat›lan mallar›n maliyeti de¤eri hesaplanabilmektedir.
Ad›m 2: Tahmini dönemsonu mallar›n maliyetinin hesaplanmas›d›r. Sat›labilir mallar›n maliyetinden tahmini sat›lan mallar›n maliyetinin ç›kart›lma-s› ile tahmini dönemsonu mallar›n maliyeti hesaplanm›fl olmaktad›r.
KBE ‹flletmesi, aral›kl› envanter sistemine göre perakende yöntemini uygulan-mas› durumunda stok hareketlerini flöyle izlenmektedir. ‹flletme nisan ay› boyun-ca 2626 kodlu suntalar› 60 lira sat›fl fiyat› ile satm›flt›r ve brüt sat›fl kâr› oran›n› %25 olarak kabul etmifltir. Buna göre tahmini sat›fl maliyeti ve tahmini dönemsonu mal-lar›n maliyeti perakende yöntemine göre flöyle hesaplanmaktad›r:
KBE iflletmesi perakende yöntemine göre tahmini sat›lan mallar›n maliyetini ve tahmini dönemsonu mallar›n›n maliyetini tespit etmektedir. ‹flletme brüt sat›fl kâr›n› %10 olarak belirlemifltir. Buna göre iflletmenin tahmini sat›lan mallar›n maliyetini ve tahmini dönem-sonu mallar›n›n maliyetini hesaplay›n›z.
Bu yöntemde, stoklar›n maliyeti, stoklar›n sat›fl de¤erinden uygun bir brüt kâr marj›n›n düflülmesi suretiyle bulunmaktad›r. Kullan›lacak yüzde oran›n›n belirlen-mesinde, gerçek sat›fl fiyat›n›n alt›nda fiyatland›r›lan stoklar dikkate al›nmaktad›r.
Bu nedenle de, sat›fl fiyat› üzerine konulan brüt kâr hiçbir zaman %100 aflmamas›
gerekir. Ayn› zamanda her perakende sat›fl bölümü için, ortalama bir oran kullan›-labilir. Ancak bu yöntemin uygulanabilmesi için modas› geçmifl veya sat›fl olas›l›¤›
olmayan mallar dikkate al›nmamal›d›r.
Standart Maliyet Yöntemi
Stoklar›n maliyetinin de¤erlemesinde, sat›n alma maliyetinin veya sat›fl fiyat›n›n de¤erleme sonuçlar›na yak›n de¤erlere sahip olmas› durumunda iflletmeler stan-dart maliyet yöntemini kullanmay› tercih edebilir. Yöntem, özellikle fiyat düzeyin-de düzeyin-de¤iflme yaflanmamas› durumunda etkin bir flekildüzeyin-de uygulanabilecek ileriye dö-nük tahmini bir yöntemdir.
Standart maliyetlerin belirlenmesinde iki yaklafl›m izlenmektedir. Bunlardan il-ki, geçmifl dönemlerin sonuçlar› veya gelecekteki olas› geliflmeler göz önünde
bu-86 Dönemsonu ‹fllemleri
Ad›m 2
Dönem Bafl› Mallar›n Maliyeti T8.000
(+) Dönem ‹çi Sat›n Al›nan Mallar›n Maliyeti T35.900
Sat›labilir Mallar›n Maliyeti T43.900
(-) Tahmini Sat›fllar›n Maliyeti (T18.000)
Tahmini DönemSonu Mallar›n›n Maliyeti T25.900
Ad›m 1
Net Sat›fllar (400 birim x T60) T24.000
(-) Tahmini Brüt Sat›fl Kâr›
(Net Sat›fllar x Brüt Sat›fl Kâr› Oran› ⇒ T24.000 x %25) (T6.000)
Tahmini Sat›fllar›n Maliyeti T18.000
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
M A K A L E M A K A L E
6
lundurularak istatistiki hesaplar›n yap›lmas› sonucu tahmini maliyetlere ulafl›lmas›-d›r. ‹kincisi ise, iflletmenin stratejik planlar› da göz önünde bulundurularak uzman-lar taraf›ndan haz›rlanan teknik senaryouzman-lara dayal› standartuzman-lar›n belirlenmesidir.
Standartlar› etkiyecek unsurlarda görülen de¤iflimler izlenerek, mevcut standartlar yeni koflullara göre yeniden düzenlenmektedir.
Stoklar›n standart maliyetlere dayal› olarak de¤erlendi¤inde, stoklar›n ambara girifli ve ç›k›fl› miktarsal olarak takip edilmektedir. Böylece stok hareketlerinde tu-tarlar olmad›¤› için yöntem; kolay, masrafs›z ve dönem boyunca maliyet kontrolü yapmaya olanak sa¤layan bir yöntemdir Ayr›ca dönemsonu stoklar› maliyetleri de kolayl›kla tahmin edilebilmektedir. Standart maliyet yönteminin iflleyifli afla¤›da bir örnek yard›m›yla aç›klanmaktad›r.
KBE ‹flletmesinin standart maliyet yöntemini uygulad›¤›n› ve dönem boyunca nisan ay› boyunca 2626 kodlu suntalar›n birim sat›n alma maliyetinin 40 lira olarak kald›¤›n› varsayal›m. Buna göre tahmini sat›fl maliyeti ve tahmini dönemsonu mal-lar›n maliyeti standart maliyet yöntemine göre flöyle hesaplanmaktad›r:
Standart maliyet yöntemi kolay bir stok kontrol yöntemi olmas›na ra¤men, enf-lasyonist veya defenf-lasyonist ekonomilerde uygulanmas› oldukça zor olabilmektedir.