T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2622 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: DÖNEMSONU filemler

(1)

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2622 AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1590

DÖNEMSONU ‹fiLEMLER‹

Yazarlar

Ö¤r.Gör.Dr. fiükrü DOKUR (Ünite 1,2) Prof.Dr. Kerim BANAR (Ünite 3) Doç.Dr. Vedat EKERG‹L (Ünite 4) Prof.Dr. Nurten ERDO⁄AN (Ünite 5,6)

Prof.Dr. Necdet SA⁄LAM (Ünite 7,8)

Editör

Doç.Dr. Ayfle Banu BAfiAR

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹

(2)

‹çindekiler

Önsöz ... ix

Dönemsonu ‹fllemlerinin Kapsam› ... 2

MUHASEBE SÜREC‹NDE DÖNEMSONU/ENVANTER ‹fiLEMLER‹N‹N YER‹ ... 3

DÖNEMSONU/ENVANTER ‹fiLEMLER‹N‹N GEREKL‹L‹⁄‹... 5

DÖNEMSONU/ENVANTER ‹fiLEMLER‹N‹N KAPSAMI ... 6

Envanter Ç›karma Zaman› ve Hesap Dönemi... 6

Muhasebe D›fl› Envanter ve Muhasebe ‹çi Envanter ‹fllemleri ... 8

DE⁄ERLEME ‹fiLEMLER‹ VE DE⁄ERLEME ÖLÇÜLER‹ ... 8

De¤erleme ‹fllemleri ... 8

De¤erleme Ölçüleri ... 9

T‹CAR‹ KÂR VE MAL‹ KÂR... 11

Özet ... 12

Kendimizi S›nayal›m ... 13

Yaflam›n ‹çinden ... 14

Okuma Parças› ... .. 15

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ... 16

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ... 16

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ... 17

Haz›r De¤erler ve Menkul K›ymetlere ‹liflkin Dönemsonu ‹fllemleri ... 18

HAZIR DE⁄ERLER... 19

Kasa - Türk Liras› Kasas› ... 19

Kasa Say›m Noksanl›¤›... 20

Kasa Say›m Fazlal›¤›... 22

Kasa - Yabanc› Para Kasas› ... 24

Çekler... 26

Dönemsonu (Envanter) ‹fllemleri ... 26

Bankalar... 27

MENKUL KIYMETLER ... 30

Özet... 34

Kendimizi S›nayal›m... 35

Yaflam›n ‹çinden... 36

Okuma Parças› ... 37

1. ÜN‹TE

2. ÜN‹TE

(3)

Alacaklara ‹liflkin Dönemsonu ‹fllemleri... 40

G‹R‹fi ... 41

T‹CAR‹ ALACAKLAR... 41

Al›c›lar ... 41

VUK’a Göre De¤erleme ... 43

Türkiye Muhasebe Standartlar›na Göre De¤erleme... 46

Alacak Senetleri ... 47

fiüpheli Alacaklar... 52

VUK’a Göre fiüpheli Alacak ‹fllemleri... 52

Türkiye Muhasebe Standartlar›na Göre fiüpheli Alacak ‹fllemleri... 54

De¤ersiz Alacaklar... 55

D‹⁄ER ALACAKLAR ... 57

Özet ... 58

Stoklara ‹liflkin Dönemsonu ‹fllemleri ... 64

G‹R‹fi ... 65

STOK MAL‹YET AKIfi VARSAYIMLARI ... 66

Devaml› Envanter Sistemine Göre Maliyet Ak›fl› Varsay›mlar›n›n ‹flleyifli ... 69

Gerçek Parti Maliyeti Varsay›m› ... 70

‹lk Giren ‹lk Ç›kar Maliyet Varsay›m› (‹G‹Ç) ... 71

Son Giren ‹lk Ç›kar Maliyet Varsay›m› (SG‹Ç) ... 74

Ortalama Maliyet Varsay›m›... 75

Aral›kl› Envanter Sistemine Göre Maliyet Ak›fl› Varsay›mlar›n›n ‹flleyifli ... 77

‹lk Giren ‹lk Ç›kar Maliyet Varsay›m› (‹G‹Ç) ... 78

Son Giren ‹lk Ç›kar Maliyet Varsay›m› (SG‹Ç) ... 79

Ortalama Maliyet Varsay›m›... 80

STOKLARIN ENVANTER (DÖNEMSONU) ‹fiLEMLER‹ ... 83

Stoklar›n Fiziki Say›m›... 83

Envanteri Kolaylaflt›r›c› Yöntemler ... 84

Perakende Yöntemi... 85

Standart Maliyet Yöntemi ... 86

Stoklar›n De¤erlemesi ... 87

Vergi Usul Kanunu’na Göre De¤erleme... 87

Muhasebe Standartlar›na Göre De¤erleme... 88

Özet ... 93

‹çindekiler

iv

3. ÜN‹TE

4. ÜN‹TE

(4)

Yaflam›n ‹çinden ... 95

Duran Varl›klara ‹liflkin Dönemsonu ‹fllemleri ... 98

G‹R‹fi ... 99

UZUN VADEL‹ ALACAKLAR... 99

MAL‹ DURAN VARLIKLAR... 100

Ba¤l› Menkul K›ymetlerin Dönemsonu ‹fllemleri ... 101

De¤erlemesi... 101

De¤er Düflüklü¤ü... 102

‹fltiraklerin Dönemsonu ‹fllemleri ... 103

De¤erlemesi... 103

De¤er Düflüklü¤ü... 105

Ba¤l› Ortakl›klar ... 105

MADD‹ DURAN VARLIKLAR ... 106

Maddi Duran Varl›klar›n Say›m› ... 106

Maddi Duran Varl›klar›n De¤erlemesi ... 107

Vergi Usul Kanunu’na Göre De¤erleme... 107

Maddi Duran Varl›klarda Amortisman ve Muhasebelefltirilmesi ... 110

Normal Amortisman ... 110

H›zland›r›lm›fl Amortisman Yöntemleri... 112

Kullan›m (Üretim) Miktar› Yöntemi ... 114

K›st Amortisman ... 115

Amortismanlar›n Muhasebelefltirilmesi... 116

Maddi Duran Varl›klar›n Sat›fl› ve Yenileme Fonu... 116

MADD‹ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR... 117

De¤erlemesi ve ‹tfa Edilmesi... 118

Vergi Usul Kanunu’na Göre De¤erleme ve ‹tfa... 118

Türkiye Muhasebe Standartlar›na Göre De¤erleme ve ‹tfa ... 121

MADD‹ VE MADD‹ OLMAYAN DURAN VARLIKLARDA DE⁄ER DÜfiÜKLÜ⁄Ü... 124

De¤er Düflüklü¤ünün De¤erlendirilmesi ... 124

De¤er Düflüklü¤ünün Muhasebelefltirilmesi... 125

Yeniden De¤erlenmifl De¤erler Üzerinden ‹zlenen Varl›kta De¤er Düflüklü¤ü ... 126

Özet... 127

5. ÜN‹TE

(5)

Yabanc› Kaynaklar ve Öz Kaynaklara ‹liflkin Dönemsonu

‹fllemleri ... 132

G‹R‹fi ... 133

T‹CAR‹ BORÇLAR... 133

Sat›c›lar... 134

Borç Senetleri ... 137

MAL‹ BORÇLAR... 139

Banka Kredileri... 139

Yabanc› Para Cinsinden Al›nan Kredilerin De¤erlemesi ... 140

Dönemsonu Faiz Tahakkuku ... 140

Vadeleri Bir Y›l›n Alt›na Düflen Krediler ... 141

Ç›kar›lm›fl Tahviller ... 141

‹skontolu Tahvil ‹hrac›... 141

Primli Tahvil ‹hrac›... 143

ÖZ KAYNAKLAR ... 145

Dönem Net Kâr› ... 145

Yedekler ... 146

Kâr Yedekleri ... 147

Sermaye Yedekleri ... 147

Özet... 148

Gelir ve Giderlere ‹liflkin Dönemsonu ‹fllemleri ... 152

G‹R‹fi ... 153

MAL‹YET VE G‹DER HESAPLARI... 153

7/A Seçene¤inde Maliyetlerin Takibi ... 153

7/B Seçene¤inde Maliyetlerin Takibi ... 156

GEL‹R HESAPLARI... 159

Has›lat›n Ölçümü... 160

Mal Sat›fl›... 161

Hizmet Sat›fl› ... 161

Faiz, ‹sim Haklar› ve Temettüler ... 162

GEL‹R VE G‹DERLER‹N DÖNEM BAKIMINDAN KONTROLÜ... 162

Gelecek Döneme Ait Gelirlerin Tespiti ... 163

Önceki Dönemlerden Gelen ve Döneme ‹sabet Eden Gelirlerin Tespiti ... 163

Gerçekleflen Gelirlerin Tespiti... 164

‹çindekiler

vi

6. ÜN‹TE

7. ÜN‹TE

(6)

Gelecek Döneme Ait Giderlerin Kontrolü... 165

Önceki Dönemlerden Gelen Giderlerin Kontrolü ... 165

Gerçekleflen Giderlerin Tespiti... 166

Dönem Kâr› veya Zarar›n›n Bulunmas› ... 166

VERG‹YE TAB‹ KÂRIN BULUNMASI VE MUHASEBELEfiT‹R‹LMES‹ ... 168

Kurumlar Vergisinden ‹stisnalar - Vergiden Muaf Gelirler ... 168

Kurumlar Vergisinden ‹ndirilecek Giderler ... 169

Kurumlar Vergisine Kanunu’na Tabi ‹flletmelerde Gider Kabul Edilmeyen ‹ndirimler ... 169

Gelir Vergisi Kanunu’na Tabi ‹flletmelerde Gider Kabul Edilmeyen Ödemeler ... 170

Vergi Oran› ... 170

Kâra ‹liflkin Dönemsonu Muhasebe Kay›tlar› ... 171

Özet ... 176

Okuma Parças› ... .. 178

Finansal Tablolar ve Düzenlenmesi... 180

HESAPLARIN KAPATILMASI ... 181

F‹NANSAL TABLOLAR VE DÜZENLENME KOfiULLARI ... 181

Finansal Tablolar›n Gerçe¤e Uygun Sunuluflu ... 183

‹flletmelerin Süreklili¤i... 183

Tahakkuk Esas› ... 183

Önemlilik ve Birlefltirme... 183

Netlefltirme (Mahsup Etme) ... 183

Raporlama S›kl›¤›... 184

Karfl›laflt›rmal› Bilgi... 184

Sunuluflun Tutarl›l›¤› ... 184

F‹NANSAL DURUM TABLOSU (B‹LANÇO) ... 184

Bilançoda K›sa Vade / Uzun Vade Ayr›m› ... 185

Dönen Varl›klar... 186

Duran Varl›klar... 186

K›sa Vadeli Borçlar ... 186

Uzun Vadeli Borçlar ... 187

Dipnotlarda Sunulacak Bilgiler... 188

GEL‹R TABLOSU ... 188

Kapsaml› Gelir Tablosu ... 188

Bireysel Gelir Tablosu... 190

Giderlerin Çeflitlerine Göre Bireysel Gelir Tablosu ... 190

Giderlerin Fonksiyonuna Göre Bireysel Gelir Tablosu ... 191

ÖZKAYNAK DE⁄‹fi‹M TABLOSU ... 191

Özkaynak De¤iflim Tablosunda veya Dipnotlarda Sunulacak Bilgiler ... 192

8. ÜN‹TE

(7)

NAK‹T AKIfi TABLOSU ... 193

Nakit Ak›fl Tablosunun Sunumu ... 193

‹flletme Faaliyetlerinden Sa¤lanan Nakit Ak›fllar›n›n Raporlanmas› ... 195

F‹NANSAL TABLOLARIN BÜTÜNÜNE A‹T D‹PNOTLAR ... 197

Özet... 199

Sözlük ... 203

‹çindekiler

viii

(8)

Önsöz

‹flletmeler aç›s›ndan muhasebe kay›tlar›n› bafllatmak ve sürdürmenin yan›nda bu sürecin ç›kt›lar›n› oluflturan finansal tablolar›n düzenlenmesi ve iflletme ile ilgili taraflara iletilmesi büyük önem tafl›maktad›r. Bu nedenle finansal tablolar›n düzenlenebilmesi ve faaliyet sonuçlar›n›n dönemler itibariyle tespit edilmesi için dönemsonu envanter ve de¤erleme ifllemlerinin yap›lmas› zorunluluktur. Dönem- sonu ifllemleri; belli bir tarih itibariyle iflletmelerin mali tablolar›n› haz›rlamaya ve bu mali tablolarda yer alacak bilgilerin gerçekli¤i ve do¤rulu¤unu sa¤lamaya yö- nelik olarak yap›lan ifllemler olarak tan›mlanmaktad›r.

Muhasebe süreci bütün olarak düflünüldü¤ünde, Genel Muhasebe I ve Genel Muhasebe II derslerinde ö¤renilmifl olan bilgiler, dönemsonu ifllemleri arac›l›¤›yla bir bütünlük kazanm›fl olacakt›r. Bu kitapta genel muhasebe sürecinin son aflama- s›n› oluflturan dönemsonu ifllemleri mevcut yasal düzenlemeler, muhasebe standartlar› ve muhasebe ilkeleri ›fl›¤› alt›nda aç›klanm›flt›r.

Kitap, yazarlar, ö¤retim ve grafik tasar›m ve dizgi ekipleri olmak üzere genifl bir grubun özverili çal›flmas›yla ortaya ç›km›flt›r. Baflta yazarlar›m›z olmak üzere, eme¤i geçenlere teflekkür eder, ö¤rencilerimize ve kullan›c›lara faydal› olmas›n›

dilerim.

Editör

Doç.Dr. Ayfle Banu Baflar

(9)

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;

Dönemsonu ifllemlerinin iflletmeler aç›s›ndan neden gerekli oldu¤unu aç›k- layabilecek,

Dönemsonu ifllemlerinin kapsam›n› aç›klayabilecek, De¤erleme ölçülerini tan›mlayabilecek,

Ticari kâr ve mali kâr kavramlar›n› tan›mlayabileceksiniz.

‹çindekiler

• Envanter ‹fllemleri

• Ticari Kâr

• Dönemsonu ‹fllemleri

• De¤erleme

• Mali Kâr

Anahtar Kavramlar Amaçlar›m›z

N N N N

Dönemsonu ‹fllemleri

• MUHASEBE SÜREC‹NDE DÖNEMSONU/ENVANTER

‹fiLEMLER‹N‹N YER‹

• DÖNEMSONU/ENVANTER

‹fiLEMLER‹N‹N GEREKL‹L‹⁄‹

• DÖNEMSONU/ENVANTER

‹fiLEMLER‹N‹N KAPSAMI

• DE⁄ERLEME ‹fiLEMLER‹ VE DE⁄ERLEME ÖLÇÜLER‹

• T‹CAR‹ KÂR VE MAL‹ KÂR Dönemsonu

‹fllemlerinin Kapsam›

1 DÖNEMSONU ‹fiLEMLER‹

(10)

MUHASEBE SÜREC‹NDE DÖNEMSONU/ENVANTER

‹fiLEMLER‹N‹N YER‹

Muhasebe bir sistemdir ve her sistem gibi girdileri, girdilerin ifllendi¤i bir süreci ve ç›kt›lar› vard›r. Muhasebe sisteminin girdi k›sm›n› belgeler, süreç k›sm›n› bu belgelerin kayd› ve s›n›fland›r›lmas›, ç›kt› k›sm›n› ise, finansal tablolar oluflturmaktad›r.

“Muhasebe süreci nas›l ve ne zaman bafllar” sorusuna yeni aç›lan ve faaliyetlerine devam eden iflletme aç›s›ndan cevap vermek gerekir.

Yeni kurulan iflletmelerde muhasebe süreci, kurulufl ifllemleri tamamland›ktan sonraki kurulufl bilançosu ve aç›l›fl kayd› ile bafllar. Faaliyetine devam eden iflletmelerde muhasebe süreci ise, dönem bafl› yevmiye kay›tlar› ile bafllar. Süreç, dö- nem içi mali olaylara ait belgelerin toplanmas›, kaydedilmesi, s›n›fland›r›lmas› ve mali tablolar›n düzenlenmesine kadar devam eder. Sürecin ara noktalar›nda ifllemlerin matematiksel do¤rulu¤unun sa¤lanmas› için ara (geçici) mizanlar düzenlenir.

Dönemsonu geldi¤inde ise, kay›tlar›n özeti, genel geçici mizan fleklinde al›n›r, fiili do¤rulamalar ve düzeltmeler yap›l›r. Son flekil verildikten sonra da kesin mizan ve mali tablolar haz›rlan›r ve hesaplar kapat›l›r.

‹flletmelerde muhasebe sürecinin aflamalar›n› k›saca afla¤›daki gibi aç›klamak mümkündür:

• Aç›l›fl Kay›tlar›: Yeni kurulan bir iflletmede yap›lacak envanter çal›flmas› ve düzenlenecek aç›l›fl bilançosundan hareketle; faaliyetine devam eden iflletmelerde ise, dönem bafl› bilançosundan hareketle yap›lan kay›tlar, aç›l›fl ka- y›tlar›d›r. Bilançonun aktifi, aç›l›fl kayd›nda yevmiye defterinin borç taraf›na;

pasifi ise, alacak taraf›na kay›t edilir.

• Dönem ‹çi Mali ‹fllemlerin Kay›tlar›: Dönem içi ifllemler önce yevmiye def- terine maddeler fleklinde ve yevmiye defterinden de büyük deftere aktar›larak kaydedilir.

• Ara Mizanlar: Yevmiye defterinden büyük deftere aktar›mlar›n matematik- sel do¤rulu¤unu test etmek için mizanlar kullan›lmaktad›r. Dönemsonuna kadar planlanan sürelerde (ayl›k, üç ayl›k vb.) düzenlenen mizanlara, ara mizan denir.

• Genel Geçici Mizan: Bilindi¤i gibi, muhasebe dönemi 1 Ocak’ta bafllar ve 31 Aral›k tarihinde sona erer. Dönemsonu, yani 31 Aral›k itibari ile düzenlenen mizan bütün dönemi kapsad›¤›ndan genel geçici mizan olarak adland›r›l›r ve iflletmenin kay›tl› durumunu gösterir.

Dönemsonu ‹fllemlerinin

Kapsam›

(11)

• Envanter ve Envanter Kay›tlar›: Genel geçici mizan haz›rland›ktan sonra, burada yer alan hesaplara bak›larak iflletmenin tüm hareketleri incelenir.

Yani, iflletmenin bütün varl›klar› say›l›r, ölçülür, tart›l›r ve de¤erlenir, alacaklar› ile borçlar›n›n mutabakat çal›flmalar› yap›l›r. Daha sonra, defter kay›tla- r›ndaki ve genel geçici mizandaki tutarlar bir kenarda b›rak›larak iflletmenin gerçek (fiili) durumu envanter listeleri arac›l›¤›yla ç›kart›l›r ve iflletmenin muhasebe kay›tlar›ndaki durumu ile fiili durumu karfl›laflt›r›l›r. Genel geçici mizanda yer alan tutarlar ile envanter çal›flmalar› sonucunda bulunan tutarlar birbirinden farkl›ysa, yap›lacak envanter kay›tlar› ile bu farklar fiili duruma göre düzeltilmeye çal›fl›l›r. Yani, envanter kay›tlar› arac›l›¤›yla muhasebe kay›tlar›n›n, fiili duruma göre ayarlanmas› sa¤lan›r. Bütün bunlardan sonra da maliyet hesaplar› ve gelir tablosunun kapan›fl kay›tlar› gerçeklefltirilir.

• Kesin Mizan: Her dönemsonunda ç›kar›lan son mizand›r. Bu mizanda ka- lanlar iflletmenin fiili durumunu gösteren tutarlard›r. Bu mizandan hareketle iflletmenin finansal tablolar› düzenlenir.

• Finansal Tablolar›n Düzenlenmesi: Finansal Durum Tablosu-Bilanço, Kap- saml› Gelir Tablosu, Nakit Ak›m Tablosu, Özkaynaklar De¤iflim Tablosu kesin mizandan sonra düzenlenir.

• Kapan›fl Kay›tlar›: Dönemsonu bilançosundan hareketle kapan›fl kay›tlar›

yap›l›r. Dönemsonu bilançosunun pasifi, yevmiye kayd›n›n borç taraf›na;

aktifi ise, alacak taraf›na kaydedilir. Bu kay›ttan sonra büyük defter hesaplar›n›n tamam› kapanm›fl olur.

Muhasebe sürecinde envanterin yeri nerededir?

Yukar›da yap›lan aç›klamalara ba¤l› olarak muhasebe süreci, fiekil 1.1 üzerin- de gösterilmektedir.

4 Dönemsonu ‹fllemleri

S O R U

D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P

‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

1

Dönem Bafl›

1. Aç›l›fl Kayd›

Dönemsonu 2. Dönem ‹çi Mali ‹fllemlerin Kay›tlar›

Yevmiye Defteri (Kay›t)

Büyük

Defter 3. Ara

Mizanlar 4. Genel

Geçici Mizan

5. Envanter ve Envanter Kay›tlar›

6. Kesin Mizan

7. Finansal Tablolar›n Düzenlenmesi 8. Kapan›fl

Kay›tlar›

(S›n›fland›rma)

(Envanter kay›tlar› yevmiye defterine yap›l›r) (Kay›t)

fiekil 1.1 Muhasebe Süreci ve Bilgi Sisteminde Dönemsonu

‹fllemlerinin (Envanter ve envanter kay›tlar›) Yeri.

(12)

DÖNEMSONU/ENVANTER ‹fiLEMLER‹N‹N GEREKL‹L‹⁄‹

Muhasebe süreci asl›nda verileri bilgiye dönüfltüren bir sistemdir. Mali olaylar›n ger- çekleflti¤ini gösteren belgeler, sistemin girdileridir. Bu girdiler, belirli yasal ve ifllem- sel süreçlerden geçirilerek sistemin ç›kt›s›na dönüfltürülmektedir. Sistemin ç›kt›s›, belgelerden üretilen ve finansal tablo kullan›c›lar›na sunulan finansal bilgilerdir.

Finansal tablolar› düzenlemenin amac›, iflletmenin finansal durumu, finansal performans› ve nakit ak›fllar› hakk›nda genifl bir kullan›c› kitlesinin ekonomik kararlar almalar›na yard›mc› olan bilgiyi sunmakt›r. Ayr›ca finansal tablolar, yönetici- lerin kendilerine emanet edilen kaynaklar› ne etkinlikte kulland›klar›n› da gösterir.

‹flletme yönetimi, finansal tablolar› düzenlerken iflletme ömrünün sonsuz oldu-

¤unu, faaliyetlerini bu sonsuz ömür çerçevesinde süreklilik esas›na içerisinde devam etme durumunu de¤erlendirir. Gelecekte, flirketin sona erdirilmesi niyeti veya zorunlulu¤u yoksa finansal tablo süreklilik esas›na göre düzenlenmifl say›l›r.

Yönetim, de¤erlendirmelerini yaparken iflletme faaliyetlerinin süreklili¤ine kufl- ku düflürecek önemli belirsizlikler tafl›yan olaylar veya koflullar›n fark›ndaysa, bu belirsizlikleri finansal tablo notlar›nda aç›klar. ‹flletme, finansal tablolar›n› sürekli- lik esas›na göre haz›rlamamas› halinde, bu hususu finansal tablolar›n› düzenleme- si s›ras›nda dayand›rd›¤› temel ve iflletmenin süreklilik arz etmeyecek flekilde de-

¤erlendirilmesinin nedeni ile birlikte aç›klar.

Sunulan finansal tablolardaki bilgilerin kullan›c›lar için faydal› olabilmesi için, ihtiyaca ve gerçe¤e uygun, zaman›nda sunulmufl, do¤rulanabilir, karfl›laflt›r›labilir ve anlafl›labilir olmas› gerekir. Finansal tablolar›n niteliksel özellikleri;

• ‹htiyaca Uygunluk

• Gerçe¤e Uygun Sunum

• Karfl›laflt›r›labilirlik

• Do¤rulanabilirlik

• Zaman›nda Sunum

• Anlafl›labilirliktir.

Finansal tablolar›n yukar›daki anlamlar› tafl›yabilmeleri ve say›lan niteliklere sa- hip olmalar› için, dönem bafl› aç›l›fl, dönem içi kay›tlar ve ç›kar›lan mizandan sonra iflletmenin kay›tl› durumunu ortaya ç›karmas› gerekir. Ancak, çeflitli nedenler- den dolay›, dönemsonunda kay›tl› durum, iflletmenin gerçek durumunu göstere- meyebilir. Bu nedenlerin baz›lar› afla¤›daki gibi s›ralanabilir.

Dönem bafl› aç›l›fl, dönem içi kay›tlar ve ç›kar›lan mizandan sonra iflletmenin kay›tl› duru- mu ortaya ç›kar. ‹flletmelerin kay›tl› durumunun finansal tablo düzenleme akflam› itibariy- le gerçek durumunu gösterebilmesi amac› ile uyuflmayan konular ile ilgili gerekli düzelt- meleri yapmas› gerekir. Bütün bu ifllemler, dönemsonu ifllemlerinin gereklili¤ini ortaya koymaktad›r.

• Haz›r de¤erlerin ve menkul k›ymetlerin dönemsonu de¤erleri ile kay›tl› de-

¤erleri aras›nda çeflitli nedenlerle farkl›l›klar oluflabilir. Örne¤in Kasa hesa- b›nda görülen para ile say›m sonucu bulunan tutar aras›nda çal›nma, fazla veya noksan ödeme veya tahsilat gibi nedenlerle denklik olmayabilir. Hisse senetlerinde al›fl bedellerine göre de¤er düflmeleri meydana gelmifl olabilir.

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

(13)

• Ticari alacaklarla ilgili olarak yap›lan mutabakatlaflma sonucu tutars›zl›klar ortaya ç›kabilir ya da bu alacaklar›n baz›lar› flüpheli duruma düflmüfl, baz›- lar›n›n tahsil olana¤› tamamen ortadan kalkm›fl olabilir. Ayr›ca, yabanc› para cinsinden alacaklar›n de¤erlemesi gerekebilir. Ayr›ca vadeli alacaklar›n de¤erleme gününde sahibi için arz etmifl oldu¤u de¤er (peflin de¤er) ile ra- porlanma gere¤i söz konusu olabilir.

• Stok hareketlerinin kay›t yöntemlerinde farkl›l›klar olabilir. Fire, çal›nma, bozulma, modas› geçme, fiyat düflmesi vb. nedenlerle mevcut mallar›n de-

¤eri gösterilmeyebilir.

• Dönemsellik kavram› ve tahakkuk esas› gere¤i, döneme ait gelir ve giderler- le ilgili ayarlama kay›tlar›n›n yap›lmas› gerekebilir.

• ‹flletme faaliyetinde kullan›lan maddi duran varl›klar için y›pranma, afl›n- ma, modas›n›n geçme gibi nedenlerle de¤er kay›plar› oluflabilir.

• Mali borçlarla ilgili döneme ait kaydedilmesi gereken finansman giderleri söz konusu olabilir ya da mali borçlarla ilgili yaflland›rma yap›lmas› gerekebilir.

• Ticari borçlarda vadelendirme, senetli borçlar›n peflin de¤erle raporlanmas›

gere¤i söz konusu olabilir ve ayr›ca mutabakatlaflma sonucu tutars›zl›klar ortaya ç›kabilir ya da yabanc› para cinsinden borçlar›n de¤erlemesi gerekebilir.

• Muhasebe kurallar› gere¤i kullan›lan maliyet hesaplar›n›n ilgili gelir tablo- su hesaplar›na devredilmesi ve kapat›lmas›, gelir tablosundan bilanço he- saplar›na geçifl kay›tlar›n›n yap›lmas› gerekebilir.

• Mali tablolarda sunulamayan aç›klay›c› notlarda ifade edilecek unsurlar›n tespiti, do¤rulanmas› ve sunuma uygun hale getirilmesi gerekebilir.

Genel geçici mizandan sonra yukar›da ifade edilen veya benzeri birçok nedenle, iflletmenin muhasebe kay›tlar›nda gözüken durumu ile o anl›k fiili durumu bir- biri ile tutarl› olmayacakt›r. Kay›tl› durumu ile fiziki durumu aras›ndaki uyumlaflt›r- ma için dönemsonu ifllemlerinin (envanter) yap›lmas› bir zorunluluktur.

Dönemsonu ifllemlerinin neden gerekli oldu¤unu aç›klay›n›z.

DÖNEMSONU/ENVANTER ‹fiLEMLER‹N‹N KAPSAMI

Envanter genel olarak say›m, kontrol ve düzeltme ifllemlerini yapmak suretiyle, be- lirli bir tarihteki alacaklar›n borçlar›n ve varl›klar›n miktar ve de¤erlerinin saptan- mas›na yönelik ifllemlerin bütünüdür. Dönemsonu itibariyle iflletmeler varl›klar›n›

sayarak, ölçerek, tartarak miktarlar›n› tespit ederler ve tespit edilen bu miktarlar Türkiye Muhasebe Standartlar›nda belirtilen ölçütler dikkate al›narak de¤erlenirler.

De¤erleme, iflletmenin varl›klar›n›n ve borçlar›n›n Türk Liras› olarak de¤erlerinin ifade edilmesidir.

Envanter Ç›karma Zaman› ve Hesap Dönemi

6102 say›l› Türk Ticaret Kanununa göre; her tacir, ticari iflletmesinin aç›l›fl›nda, tafl›nmazlar›n›, alacaklar›n›, borçlar›n›, nakit paras›n›n tutar›n› ve di¤er varl›klar›n›

eksiksiz ve do¤ru bir flekilde gösteren ve varl›klar› ile borçlar›n›n de¤erlerini teker teker belirten bir envanter ç›kar›r. Ayr›ca, tacir aç›l›fltan sonra her faaliyet dönemi- nin sonunda envanter düzenler.

Envanter, düzenli bir iflletme faaliyetinin ak›fl›na uygun düflen süre içinde ç›ka- r›l›r. Maddi duran malvarl›¤›na dahil varl›klarla, ham ve yard›mc› maddeler ve ifl-

Muhasebe sürecinin ç›kt›lar›

olan, finansal durum tablosu, kapsaml› gelir tablosu, nakit ak›fl tablosu, özkaynaklar de¤iflim tablosu ve aç›klay›c› notlar›n iflletmenin anl›k durumunu do¤ru ifade edebilmesi için, dönemsonu ifllemleri (envanter) bir zorunluluktur.

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

2

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

(14)

letme malzemeleri düzenli olarak ikame ediliyor ve toplam de¤erleri iflletme için ikinci derecede önem tafl›yorsa, de¤iflmeyen miktar ve de¤erle envantere al›n›rlar.

Kural olarak üç y›lda bir fiziksel say›m yap›lmas› zorunludur.

‹flletmelerde envanter ç›karma zaman› genel olarak 31 Aral›k, yani her y›l›n son günü kabul edilir. ‹flletmelerde faaliyet dönemi 1 Ocak tarihinde bafllar, 31 Aral›k tarihinde sona erer. Her 31 Aral›k itibariyle iflletme ile ilgili taraflara iflletmenin finansal tablolar› sunulur. Sunulacak finansal tablolar›n gerçe¤i gösterebilmesi, ihtiyaca uygun bilgilerin yer alabilmesi, karfl›laflt›r›labilir ve anlaml› olabilmesi için envanter ifllemleri yap›l›r.

Dönemsonu envanteri, izleyen dönemin dönembafl› envanteridir.

Yukar›da da ifade edildi¤i gibi, iflletmelerde faaliyet dönemi on iki ay› geçe- mez. Envanter, düzenli bir iflletme faaliyetinin ak›fl›na uygun düflen süre içinde ç›- kar›l›r, ikinci derecede önem tafl›yan unsurlarda ise kural olarak üç y›lda bir fiziksel say›m yap›l›r.

Vergi Usul Kanunu’na göre de¤erleme günü, iktisadi k›ymetlerin vergi kanun- lar›nda gösterilen gün ve zamanlarda haiz olduklar› k›ymetler esas tutulmas›d›r.

Vergi kanunlar›na göre her hesap dönemi bir takvim y›l›d›r.

Faaliyet süresinin bir takvim y›l›ndan daha k›sa oldu¤u durumlarda kalan süre- ler hesap dönemi kabul edilir, envanter ve ona ba¤l› olarak bilanço ç›kar›l›r. Elde edilen kazançlar da bir y›l›n kazanc› gibi de¤erlenir ve vergilendirilir.

Takvim y›l› içinde ifle bafllayan ve ifli b›rakan mükellefler, ifle bafllama ve ifli b›- rakma tarihlerinde envanter ç›kar›rlar ve bilanço düzenlerler. Bir önceki takvim y›- l› içinde faaliyette olup da takvim y›l› içinde ifli b›rakanlar, ifli b›rakma tarihinde envanter ç›kar›rlar ve bilanço düzenlerler. Takvim y›l› içinde ifle bafllay›p devam edenler, ifle bafllama tarihinde ve takvim y›l› sonunda envanter ç›kar›rlar ve bilan- ço düzenlerler.

Envanter ç›kar›l›rken, malvarl›¤› mevcudu, sondaj yöntemine göre ve genel kabul gören matematiksel-istatistiksel yöntemler yard›m› ile çeflit, miktar ve de¤er olarak belirlenir. Kullan›lan yöntem, Türkiye Muhasebe Standartlar›na uygun olmal›d›r. Bu flekilde düzenlenen envanterin vard›¤› sonuçlar, fiziksel say›mla elde edilecek olan envanterin sonuçlar›na eflit olmal›d›r.

Bir faaliyet döneminin kapan›fl envanteri düzenlenmesinde Türkiye Muhasebe Standartla- r›na uygun baflka bir yöntemin uygulanmas› suretiyle, cins, miktar ve de¤er olarak malvar- l›¤› mevcudunun güvenle tespiti sa¤lanabiliyorsa fiziki envanter gerekli de¤ildir.

Faaliyet döneminin kapan›fl›nda, fizikî say›m veya izin verilen di¤er bir usul kullan›larak malvarl›¤› kalemlerinin cins, miktar ve de¤erine göre faaliyet dönemi- nin kapan›fl›ndan önceki üç veya sonraki iki ay içinde bulunan bir gün itibar›yla düzenlenmifl özel bir envanterde gösterilmiflse, ayr›ca bu özel envantere dayal›

olarak ve Türkiye Muhasebe Standartlar›na uygun bir flekilde ileriye dönük tahmin yöntemiyle, faaliyet döneminin sonunda mevcut varl›klar›n o faaliyet döneminin sonu itibar›yla de¤erlemesi do¤ru yap›l›yorsa, varl›klara iliflkin envanterin yap›lma- s›na gerek yoktur.

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

(15)

Muhasebe D›fl› Envanter ve Muhasebe ‹çi Envanter

‹fllemleri

‹flletmelerde dönemsonu ifllemleri kapsam›nda yap›lacak envanter ifllemleri afla¤›- da gösterildi¤i gibi iki gruba ayr›lmaktad›r:

• Muhasebe d›fl› envanter

• Muhasebe içi envanter

Dönemsonunda iflletme kay›tlar› dikkate al›nmaks›z›n, bütün varl›klar›n›n tek tek say›lmas›, de¤erlemesi, alacaklar› ile borçlar› ile mutabakatlar›n›n yap›l- mas›, iflletmenin anl›k fiili durumunun tespiti ifllemine muhasebe d›fl› envan- ter denmektedir.

Yap›lan muhasebe d›fl› envanter sonucu elde edilecek envanter listeleri ayr›ca envanter defterine kaydedilir. Bu durumda envanter listeleri ile iflletmenin kay›tl›

durumunu gösteren genel geçici mizan kalanlar›n›n karfl›laflt›r›lmas›, kay›tl› durum ile fiili durum aras›ndaki örtüflmeyen durumlar›n düzeltilmesi için gerekli kay›tla- r›n yap›lmas›, maliyet hesaplar›n›n kapat›lmas›, gelir tablosu hesaplar›n›n kapat›l- mas› ifllemlerine ise, muhasebe içi envanter denir.

Muhasebe d›fl› envanter ve muhasebe içi d›fl› envanteri karfl›laflt›rmal› olarak aç›klay›n›z.

Dönemsonunda iflletmelerin envanter çal›flmas› iki aflamada gerçeklefltirilir:

• ‹flletmenin say›m ifllemine haz›r duruma getirilmesi (haz›rl›k aflamas›)

• Say›m ifllemleri (say›m aflamas›)

Haz›rl›k aflamas›, iflletme mevcutlar›n›n say›m› için en uygun duruma getirilmesi, say›mda görev alacaklar›n belirlenmesi ve say›m program›n›n yap›lmas› aflamas›d›r.

Say›m aflamas›nda ise; her say›m noktas›nda say›m planlan›r ve departman so- rumlusu nezaretinde, say›m ifllemleri yap›l›r.

DE⁄ERLEME ‹fiLEMLER‹ VE DE⁄ERLEME ÖLÇÜLER‹

De¤erleme ‹fllemleri

De¤erleme ifllemleri, muhasebe d›fl› envanterin say›mdan sonraki aflamas›d›r. Türk Ticaret Kanunu’na göre iflletmelerin finansal tablolar›nda yer alan varl›klar ile borç- larla ilgili olarak afla¤›dakilerle s›n›rl› olmamak ve Türkiye Muhasebe Standartlar›n- da öngörülen ilkeler de dikkate al›nmak üzere flu de¤erleme ilkeleri geçerlidir:

• Bir önceki dönemin kapan›fl bilançosundaki de¤erler ile faaliyet döneminin aç›l›fl bilançosundaki de¤erler birbirinin ayn› olmal›d›r.

• Fiili veya hukuki duruma ayk›r› olmad›kça, de¤erlemelerde iflletme faaliyetinin süreklili¤inden hareket edilmelidir.

• Bilanço kapan›fl gününde, varl›klar ve borçlar teker teker de¤erlendirilir.

• De¤erleme ihtiyatla yap›lmal›d›r, özellikle de bilanço gününe kadar do¤mufl bulunan bütün muhtemel riskler ve zararlar, bunlar bilanço günü ile y›l sonu finansal tablolar›n›n düzenlenme tarihi aras›nda ö¤renilmifl olsalar bile dikkate al›n›rlar. Kazançlar bilanço günü itibariyle gerçekleflmifllerse hesaba kat›l›r. De¤erlemeye iliflkin olumlu ve olumsuz farklar›n dönemsonuçlar›yla iliflkilendirilmesinde Türkiye Muhasebe Standartlar›ndaki esaslara uyulur.

• Faaliyet y›l›n›n gider ve gelirleri, ödeme ve tahsilat tarihlerine bak›lmaks›z›n y›l sonu finansal tablolar›na al›n›rlar.

• Önceki y›lsonu finansal tablolar›nda uygulanm›fl bulunan yöntemler korunur.

• Standartlarda öngörülen hallerde ve istisnai durumlarda birinci f›kradaki il- kelerden ayr›labilir.

Muhasebe d›fl› envanter;

saymak, ölçmek, tartmak ve de¤erlemek suretiyle iflletmenin varl›klar› ve borçlar›n›n saptanmas›d›r.

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

3

Muhasebe içi envanter, muhasebe d›fl› envanterin muhasebe kay›tlar›nda yer alan aflamas›d›r.

(16)

Vergi Usul Kanunu, vergi matrahlar›n›n hesaplanmas›yla ilgili iktisadi k›ymetle- rin takdir ve tespit ifllemini de¤erleme olarak tan›mlam›flt›r. De¤erlemede, iktisa- di k›ymetlerden her biri tek bafl›na dikkate al›n›rlar. Teamülen ayn› cinsten say›lan mallar› ve düflük k›ymetli birbirinden ayr›flm›fl eflyay› toplu olarak de¤erlemek mümkündür.

De¤erlemenin amac›, iflletmenin belirli bir andaki iktisadi ve mali yönden ger- çe¤e en yak›n durumunu ve hesap dönemi sonucunu belirlemektir. Bu amaçla iflletmeye ait tüm varl›klar›n say›l›p, miktarlar›n›n para birimi ile çarp›lmas› ve de¤erlerinin hesaplanmas› gerekir.

De¤erleme Ölçüleri

De¤erleme ifllemleri Türk Ticaret Kanunu, Vergi Usul Kanunu ve Türkiye Muhase- be Standartlar›nda belirlenmifltir.

Türk Ticaret Kanunu; genel olarak de¤erleme ölçüsü olarak, Türkiye Muha- sebe Standartlar›nda gösterilen ölçülere göre de¤erleme yap›laca¤›n› belirtmifltir.

Ayr›ca, flartlar›n gerçekleflmesi halinde Türkiye Muhasebe Standartlar›nda öngörü- len de¤erlemeyi basitlefltirici yöntemlerin uygulanabilece¤ini ifade etmifltir.

Vergi Usul Kanunu’nda ise, iktisadi k›ymetler tür ve niteli¤ine göre afla¤›da- ki ölçülerden biri ile de¤erlenir;

• Maliyet bedeli

• Borsa rayici

• Tasarruf de¤eri

• Mukayyet de¤er

• ‹tibari de¤er

• Vergi de¤eri

• Rayiç bedel

• Emsal bedeli ve ücreti

Maliyet Bedeli: ‹ktisadi bir k›ymetin iktisap edilmesi veyahut de¤erinin art›r›l- mas› münasebetiyle yap›lan ödemelerle bunlara müteferri bilumum giderlerin toplam›n› ifade eder.

Borsa Rayici: Gerek menkul k›ymetler ve kambiyo borsas›na, gerekse ticaret borsalar›na kay›tl› olan iktisadi k›ymetlerin de¤erlemeden evvelki son muamele gününde borsadaki muamelelerinin ortalama de¤erlerini ifade eder. Normal dalga- lanmalar d›fl›nda fiyatlarda bariz karars›zl›klar görülen hallerde, son muamele gü- nü yerine de¤erlemeden önceki 30 gün içindeki ortalama rayici esas olarak ald›r- maya Maliye Bakanl›¤› yetkilidir.

Tasarruf De¤eri: Tasarruf de¤eri, bir iktisadi k›ymetin de¤erleme gününde sa- hibi için arz etti¤i gerçek de¤erdir.

Mukayyet De¤er: Bir iktisadi k›ymetin muhasebe kay›tlar›nda gösterilen hesap de¤eridir.

‹tibari De¤er: Her nevi senetlerle esham ve tahvillerin üzerinde yaz›l› olan de-

¤erlerdir.

Rayiç Bedel: Bir iktisadi k›ymetin de¤erleme günündeki normal al›m sat›m de-

¤eridir.

Emsal Bedeli ve Ücreti: Emsal bedeli, gerçek bedeli olmayan veya bilinmeyen veyahut do¤ru olarak tespit edilemeyen bir mal›n, de¤erleme gününde sat›lmas›

halinde emsaline nazaran haiz olaca¤› de¤erdir. Emsal bedeli s›ra ile afla¤›daki esaslara göre belirlenebilir:

• Ortalama fiyat esas›,

• Maliyet bedeli esas›

• Takdir esas›

Maliyet Bedeli = Al›fl bedeli + Al›fl giderleri

Borsa rayici bir iktisadi varl›¤›n borsada oluflan de¤eridir.

Tasarruf de¤eri peflin de¤er olarak da bilinir.

Mukayyet de¤ere ayn›

zamanda kay›tl› de¤er de denilir.

‹tibari de¤er = Nominal de¤er

Rayiç bedel = Cari de¤er

(17)

Birinci s›ra: (Ortalama fiyat esas›) ayn› cins ve nevideki mallardan s›ra ile de-

¤erlemenin yap›laca¤› ayda veya bir evvelki veya bir daha evvelki aylarda sat›fl ya- p›lm›flsa, emsal bedeli bu sat›fllar›n miktar ve tutar›na göre mükellef taraf›ndan ç›- kar›lacak olan “Ortalama sat›fl fiyat›” ile hesaplan›r. Bu esas›n uygulanmas› için, ay- l›k sat›fl miktar›n›n, emsal bedeli tayin olunacak her bir mal›n miktar›na nazaran

%25’ten az olmamas› flartt›r.

‹kinci s›ra: (Maliyet bedeli esas›) Emsal bedeli belli edilecek mal›n, maliyet be- deli bilinir veya ç›kar›lmas› mümkün olursa, bu takdirde mükellef bu maliyet be- deline, toptan sat›fllar için %5, perakende sat›fllar için %10 ilave etmek suretiyle emsal bedelini bizzat belli eder.

Üçüncü s›ra: (Takdir esas›) Yukar›da yaz›l› esaslara göre belli edilemeyen em- sal bedelleri ilgililerin müracaat› üzerine takdir komisyonunca takdir yolu ile belli edilir. Takdirler, maliyet bedeli ve piyasa k›ymetleri araflt›r›lmak ve kullan›lm›fl efl- ya için ayr›ca y›pranma dereceleri nazara al›nmak suretiyle yap›l›r. Takdir edilen bedellere mükelleflerin vergi mahkemesinde dava açma hakk› mahfuzdur. Ancak, dava aç›lmas› verginin tahakkuk ve tahsilini durdurmaz.

Emsal bedelinin mükellef taraf›ndan bizzat hesapland›¤› hallerde, bu hesaplara ait kay›t ve cetveller ispat edici ka¤›tlar olarak muhafaza edilir.

Yukar›daki esaslarla mukayyet olmaks›z›n kanun koyucular›n re’sen biçtikleri de¤erler ile zirai kazanç ölçülerini tespit eden kararnamelerde yer alan unsurlar emsal bedeli yerine geçer.

Ücretle yap›lan imalatta ücretin gerçek miktar›n›n bilinmemesi veya do¤ru olarak tayin edilememesi hallerinde tespit edilecek emsal ücret de ayn› esaslara göre tayin olunur.

Vergi De¤eri: Vergi de¤eri, bina ve arazinin Emlak Vergisi Kanununun 29 uncu maddesine göre tespit edilen de¤eridir.

Türkiye Muhasebe standartlar›nda “gerçe¤e uygun de¤er” kavram›na vur- gu yap›lmakta, varl›k ve borçlar›n gerçe¤e uygun bir flekilde ölçümlenmesi, de¤erlenmesi ve finansal tablolarda raporlanmas›n›n, finansal tablo kullan›c›lar›n›n bilgi ihtiyac›n›n en iyi bir flekilde karfl›lanmas›na neden olaca¤› ifade edilmektedir. Bu kapsamda, finansal tablo unsurlar›n›n de¤erlemesi ile ilgili olarak standartlarda afla¤›da belirtilen befl temel ölçümleme esas›na yer verilmifltir.

• Maliyet bedeli

• Cari maliyet (Yenileme maliyeti)

• Gerçekleflebilir de¤er

• Gerçe¤e uygun de¤er

• Kullan›m de¤eri

Finansal tablolar›n düzenlenmesinde iflletmeler taraf›ndan en çok kullan›lan öl- çüm esas›, tarihi maliyet olarak ifade edilen maliyet bedeli esas›d›r. Yukar›daki de-

¤erleme esaslar› yan›nda standartlarda ayr›ca afla¤›daki de¤erleme ölçülerinden de bahsedilmektedir:

• Net Gerçekleflebilir De¤er

• ‹tfa Edilmifl Maliyet De¤er

• Özkaynak Yöntemiyle De¤erleme

• Geri Kazan›labilir De¤er

• Kullan›m De¤eri

Maliyet Bedeli: Varl›klar›n elde edildikleri tarihte al›mlar› için ödenen nakit ve- ya nakit benzerlerinin tutarlar› ile veya onlara karfl›l›k verilen varl›klar›n piyasa de-

¤erleridir.

Vergi de¤eri, bina ve arazinin Emlak Vergisi Kanununa göre tespit edilen de¤eridir.

(18)

Cari Maliyet: Cari maliyetin esas al›nd›¤› ölçümleme biçiminde varl›klar, ayn›

varl›¤›n veya bu varl›kla eflde¤er olan bir varl›¤›n al›nmas› için halihaz›rda gereken nakit veya nakit benzerlerinin tutar› ile gösterilmesidir.

Gerçekleflebilir De¤er: ‹flletmenin normal faaliyet koflullar›nda, bir varl›¤›n el- den ç›kar›lmas› halinde ele geçecek olan nakit ve nakit benzerlerinin tutar›d›r.

Borçlar, iflletmenin normal faaliyet koflullar›nda, kapat›lmalar› için ödenmesi gereken nakit ve nakit benzeri de¤erlerin ›skonto edilmemifl tutarlar› ile gösterildi¤i de¤erdir.

Gerçe¤e Uygun De¤er: Karfl›l›kl› pazarl›k ortam›nda, bilgili istekli taraflar aras›n- da bir varl›¤›n el de¤ifltirdi¤i veya bir borcun ödendi¤i de¤erdir.

Kullan›m De¤eri: Varl›klar, iflletmenin normal faaliyet koflullar›nda, ileride ya- ratacaklar› net nakit girifllerinin bugünkü ›skonto edilmifl de¤erleri ile gösterilirler.

Borçlar, iflletmenin normal faaliyet koflullar›nda, kapat›lmalar› için ileride ödenme- si gereken net nakit ç›k›fllar›n›n bugünkü ›skonto edilmifl de¤erleri ile gösterildi¤i de¤erdir.

Kullan›m de¤eri, esas itibariyle varl›klar›n geri kazan›labilir tutarlar›n› tespit et- mekte kullan›lan bir hesaplama biçimidir.

T‹CAR‹ KÂR VE MAL‹ KÂR

Yukar›daki tan›mlardan da anlafl›labilece¤i gibi, Vergi Usul Kanunu de¤erleme ölçü- leri ile Türkiye Muhasebe Standartlar›nda yer alan de¤erleme ölçüleri farkl› flekillerde s›n›fland›r›lm›fl ve kabul edilmifltir. ‹flletmelerde faaliyet dönemi sonunda önce- likle olarak Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre ticari kâr (muhasebe kâr›) veya zarar› tespit edilmekte ve bu sonuç üzerinde ba¤›ms›z denetim gerçekleflmektedir.

Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre tespit edilen kâr veya zarar, ticari kâr veya zarard›r (muhasebe kâr› veya zarar›). Türk Ticaret Kanunu de¤erleme ölçü- lerinde Türkiye Muhasebe Standartlar›ndaki de¤erleme ölçülerinin uygulanmas›n›

öngörmüfltür.

Vergi Kanunlar›n›n ölçülerine göre hesaplanan kâr veya zarara ise, mali kâr ve- ya zarar denir. Vergi Kanunlar›, faaliyet sonucunun hesaplanmas›nda baz› gider- lerin indirilmesini kabul etmezken, kazançlar› ise, vergiden muaf veya istisna tut- mufltur. Bir baflka anlat›m ile vergi kanunlar›na göre vergi hesaplamas› yap›lacak matrah›n tespitinde, vergisi istenmeyen baz› kazançlar›n varl›¤› ile birlikte, indirimi kabul edilmeyen giderler bulunmaktad›r. Vergi kanunlar›nda kâr, vergilendirme aç›s›ndan ele al›n›rken; Türk Ticaret Kanunu’nda ise, üçüncü kiflilerin haklar›- n›n korunmas› aç›s›ndan ele al›nm›flt›r.

Ticari kâr›n belirlenmesinde iflletme faaliyetleri kapsam›nda her türlü has›lat ve gider kalemi hiçbir koflula ba¤l› kalmaks›z›n hesaplamalarda dikkate al›n›r. Mali kâr›n belirlenmesinde ise, bulunan ticari faaliyet sonucundan hareketle, vergi kanunlar›nca indirimi kabul edilmeyen ancak ticari faaliyet sonucu için Muhasebe Standartlar›n›n öngördü¤ü nedenlerle indirim konusu yap›lan giderler tekrar ilave edilerek, vergisel boyutta vergi matrah›na dahil edilmemesi gereken has›lat ve kâr unsurlar› ticari kazançtan ç›kar›l›r.

Ticari Kâr (muhasebe kâr›)›ndan mali kâra geçifl ile ilgili detaylar› kitab›m›z›n 7.

ünitesinde daha detayl› olarak ö¤reneceksiniz.

Ticari kâr ve mali kâr aras›ndaki fark› aç›klay›n›z.

Kanunen kabul edilmeyen giderlerin ve vergiden muaf gelirlerin gelir ve gider bütünlü¤ünün bozulmamas› amac›yla Naz›m hesaplarda izlenmesi öngörülmektedir.

Ticari Kâr + Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler - Vergiden Muaf gelirler = Mali Kâr

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

4

(19)

Dönemsonu ifllemlerinin iflletmeler aç›s›ndan neden gerekli oldu¤unu aç›klamak.

Dönemsonu ifllemlerinin yap›lmas›n› gerektiren birçok neden sözkonusudur. Bunlardan baz›lar›, iflletmelerin farkl› yasal düzenlemelerle karfl› karfl›ya kalmas› ve yasal düzenlemeler aras›ndaki de¤erleme farkl›l›klar›n›n olmas›, dönem içinde muhtemel yap›labilecek hatal› ifllemlerin varl›¤›, finansal tablolarda sunulamayacak ancak taraflar için önemli olan olaylar›n sa¤l›kl› bir flekilde tespit edilmesi gereklili¤i, finansal tablolar›n iste- nen özellikleri tafl›yabilmesi ve yönetim faaliyet raporunun karar al›c›lar aç›s›ndan anlaml› olabilmesi olarak s›ralanabilir.

Dönemsonu ifllemlerinin kapsam›n› aç›klamak Dönemsonu ifllemleri (envanter) için öncelikle iflletmede haz›rl›k aflamas› yürütülür. Haz›rl›k aflamas›nda, envanter ifllemlerine uygunluk sa¤la- n›r, say›m için kifliler belirlenir. ‹kinci aflama ise, fiili say›m ifllemleri ve mutabakatlar›n tamamlan- mas›d›r. Say›m çal›flmalar› sonucu elde edilen listeler, de¤erleme ölçüleri dikkate al›narak de¤erlenir ve böylece iflletmenin gerçek durumu tespit edilmifl olur.

Muhasebe d›fl› envanter sonuçlar› ile kay›tl› du- rumun örtüflmesi için gerekli envanter kay›tlar›

yap›l›r. Kesin mizan ve dönemsonu mali tablola- r› düzenlendikten sonra, kapan›fl kay›tlar› ile sü- reç sona ermifl olur.

De¤erleme ölçülerini tan›mlamak

De¤erleme ifllemleri Türk Ticaret Kanunu, Vergi Usul Kanunu ve Türkiye Muhasebe Standartla- r›nda belirlenmifltir. Türk Ticaret Kanunu; genel olarak de¤erleme ölçüsü olarak, Türkiye Muha- sebe Standartlar›nda gösterilen ölçülere göre de-

¤erleme yap›laca¤›n› belirtmifltir. Buna göre Tür- kiye Muhasebe Standartlar›nda “gerçe¤e uygun de¤er” kavram›na vurgu yap›lmakta, varl›k ve borçlar›n gerçe¤e uygun bir flekilde ölçümlen- mesi, de¤erlenmesi ve finansal tablolarda raporlanmas›n›n, finansal tablo kullan›c›lar›n›n bilgi ihtiyac›n›n en iyi bir flekilde karfl›lanmas›na neden olaca¤› ifade edilmektedir. Bu kapsamda, maliyet bedeli, cari maliyet (Yenileme maliyeti), gerçekleflebilir de¤er, gerçe¤e uygun de¤er ve kullan›m de¤eri fleklinde s›ralanabilecek de¤erleme ölçüleri bulunmaktad›r.

Vergi Usul Kanunu’nda ise iktisadi k›ymetler tür ve niteli¤ine göre maliyet bedeli, borsa rayici, tasarruf de¤eri, mukayyet de¤er, itibari de¤er, vergi de¤eri, rayiç bedel, emsal bedeli ve ücreti fleklinde s›ralanabilecek de¤erleme ölçülerine göre de¤erlenebilirler.

Ticari kâr ve mali kâr kavramlar› tan›mlamak Vergi Usul Kanunu de¤erleme ölçüleri ile Türki- ye Muhasebe Standartlar›nda yer alan de¤erleme ölçüleri farkl› flekillerde s›n›fland›r›lm›fl ve kabul edilmifltir. ‹flletmelerde faaliyet dönemi sonunda öncelikle olarak Türk Ticaret Kanunu hükümle- rine göre ticari kâr veya zarar› tespit edilmektedir. Türk Ticaret Kanununa göre tespit edilen kâr veya zarar, ticari kâr veya zarard›r (muhasebe kâr› veya zarar›). Türk Ticaret Kanunu de¤erleme ölçülerinde ise, Türkiye Muhasebe Standart- lar›ndaki de¤erleme ölçülerinin uygulanmas›n›

öngörmüfltür. Vergi Kanunlar›n›n ölçülerine göre hesaplanan kâra ise, mali kâr veya zarar denir.

Vergi kanunlar›nda kâr, vergilendirme aç›s›ndan ele al›n›rken; Türk Ticaret Kanununda ise, üçün- cü kiflilerin haklar›n›n korunmas› aç›s›ndan ele al›nm›flt›r.

Özet

N

^{A M A Ç}1

N

^{A M A Ç}2

N

^{A M A Ç}3

N

^{A M A Ç}4

(20)

1. K›saca saymak, ölçmek tartmak ve de¤erlemek keli- melerini karfl›layan tan›mlama afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Stok b. Mutabakat c. Mizanlar d. Dosyalar e. Envanter

2. Dönemsonu de¤erleme ifllemi ile ilgili afla¤›daki ifa- delerden hangisi yanl›flt›r?

a. Envanter sonuçlar› envanter defterine kaydedilir.

b. Envanter sonuçlar› dönemsonunda mizana kaydedilir.

c. Envanter sonucu tespit edilenler belirli de¤erleme ölçülerine göre de¤erlenir.

d. Ticari Kârdan mali kâra geçiflte vergi kanunlar›

dikkate al›n›r.

e. Dönemsonu ifllemleri iflletmelerin kay›tl› durumu ile fiziki durumunu uyumlaflt›rmak için yap›l›r.

3. Afla¤›dakilerden hangisi Vergi Usul Kanunu De¤er- leme Ölçülerinden biri de¤ildir?

a. Maliyet Bedeli b. Tasarruf De¤er c. Gerçe¤e Uygun De¤er d. Rayiç Bedel

e. Emsal Bedel ve Ücret

4. Afla¤›dakilerden hangisi Türkiye Muhasebe Standart- lar›na göre de¤erleme ölçülerinden biri de¤ildir?

a. Maliyet bedeli b. ‹tibari De¤er c. Kullan›m De¤eri d. Net gerçekleflebilir de¤er e. Geri kazan›labilir de¤er

5. Faaliyetine devam eden bir iflletmede 31 Aral›k tarihinde yap›lacak envantere ne ad verilir?

a. Dönemsonu envanter b. Dönembafl› envanter c. Kurulufl envanteri d. Birleflme envanteri e. Tasfiye envanteri

6. Dönemsonunda iflletmenin varl›klar›n›n say›lmas›, ölçülmesi ve tart›larak de¤erlendirmesi sonucu elde edilen listelerin kay›tland›¤› defter hangisidir?

a. ‹flletme hesab› Defter b. Büyük Defter c. Yevmiye Defteri d. Yard›mc› Defter e. Envanter Defteri

7. Karfl›l›kl› pazarl›k ortam›nda istekli, bilgili kifliler ara- s›nda gerçekleflen olaya ait de¤erleme afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Kullan›m De¤eri b. Maliyet bedeli

c. Geri Kazan›labilir de¤er d. Gerçe¤e Uygun de¤er e. Tahmini de¤er

8. Mali kâr ile ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤- rudur?

a. Her zaman ticari kâr ile mali kâr sonucu ayn›

olur

b. Mali kâr=Ticari kâr+Vergi Kanunlar›nca Kabul Edilmeyen Giderler-Vergiden Muaf veya ‹stisna edilmifl gelirler

c. Mali kâr= Ticari kâr+Vergiden Muaf veya ‹stisna edilmifl gelirler

d. Mali kâr= Türkiye Muhasebe Standartlar› de¤erleme ölçüsü ile elde edilen sonuç

e. Kâr da¤›t›m matrah› ayn› zamanda mali kâr›

oluflturur

Kendimizi S›nayal›m

(21)

9. ‹flletme yönetim binas› yapmak üzere fabrika binas›

sat›n alm›flt›r. Al›m için arsa sahibine 100.000+% 18 KDV, emlak komisyonu olarak 3.000+%18 KDV, tapu harc› olarak T1.000 ödemifltir. Arsa üzerinde eski bir bina vard›r ve yenisi için y›k›l›p temizlik gereklidir ve bu ifllem bir tafleron firmaya yapt›r›lm›flt›r. Tafleron firma ifllem için 2.000+% 18 KDV alm›fl, y›k›mdan ç›kan mo- lozlar 1.000+%18 KDV bedelle sat›lm›flt›r. Maliyet bedeli de¤erleme ölçüsüne göre arsan›n iflletmeye maliyet bedeli afla¤›dakilerden hangisidir?

a. 105.000 b. 106.000 c. 123.720 d. 124.900 e. 125.000

10.Afla¤›dakilerden hangisi dönemsonu ifllemlerinin gereklili¤i ile ilgili de¤ildir?

a. Stok hareketlerinin farkl› yöntemle muhasebelefltirilmesi

b. Dönemsonunda amortisman hesaplamalar›

c. Kay›tlar›n her türlü hata, hile, yolsuzlu¤a aç›k olmas›

d. Alacak ve borçlarla ilgili mutabakat çal›flmas›

gereklili¤i

e. Karar defterinin tasdik ettirilmesi

DE⁄ERLEMEN‹N AMACI VE YAPILMA ZAMANI ...

Vergi Usul Kanunu (VUK) uyar›nca de¤erlemeden amaç vergi matrah›n›n tespitine yönelik olarak iktisadi k›y- met bedellerinin tespit edilmesidir. Daha genifl anlamda de¤erlemeden amaç, iflletme faaliyetleri ile ilgili ifllemler ve bu ifllemler sonucu oluflacak kârl›l›¤›n tespiti, iflletme performans ve verimlili¤inin tespiti, iflletme he- def ve politikalar›n›n belirlenmesi, iflletme bilanço, kâr- zarar tablosu ve di¤er mali tablolar›n›n iflletme hakk›n- da reel, aç›k, anlafl›l›r ve tam bilgi vermesini sa¤lamaya yönelik olarak iflletme varl›klar›, alacak ve borçlar›n›n gerçek de¤erinin tespit edilmesi ve bu de¤erle kay›tla- ra yans›t›lmas›d›r. Bu anlamda, yap›lacak bir de¤erleme iflleminde ortaya ç›kacak bir hata, hem iflletme yöneti- mini hem de iflletme ile ilgili di¤er kifli, kurum ve kuru- lufllar› yan›ltacak, iflletmeyi oldu¤undan kötü veya oldu¤undan iyi gösterebilecektir.

De¤erleme iflleminin bu amaca uygun olarak yap›lma- s›, iflletme üst yönetiminin daha rasyonel karar vermesini sa¤layaca¤›ndan, de¤erleme iflleminin sa¤l›kl› ve tam yap›lmas› öncelikle iflletmenin devam› aç›s›ndan önem arz etmektedir. Profesyonel yöneticilerin en bü- yük destekleri, iflletmeyi tam olarak yans›tabilen veriler ile mali tablolar›n oluflturulmas› ve bunun zaman›nda haz›rlanmas›d›r. Bütün bunlar göstermektedir ki de¤erleme, iflletmeler için en önemli ifllemlerden biridir.

‹flletmeye dahil iktisadi k›ymetlerin de¤erleme zaman›

“bilanço günüdür.”Bilanço günü “Türk Ticaret Ka- nunu’nda”iflletmenin aç›l›fl tarihi ve oniki aydan çok olmayan ifl y›l› sonu (TTK md. 72), Vergi Hukukunda da; ifle bafllama tarihi ve hesap dönemi sonudur. Hesap dönemi normal olarak bir takvim y›l›d›r (VUK md. 185, 259). Kanunda geçen “iflletmenin aç›l›fl tarihi” ve

“ifle bafllama tarihi”deyimlerinin ayn› anlama geldi¤i kabul edilirse, TTK ve vergi kanunlar›na göre de¤erleme ve bilanço günü iflin bafllama tarihi ve mali y›l sonlar›d›r. Faaliyeti devam eden iflletmeler için de¤erleme en az y›lda bir kez yap›lacakt›r.

Bir y›ldan daha k›sa sürelerle de envanter ç›kart›p de-

¤erleme yap›labilir. Bu tür kararlar iflletme yetkililerinin yönetim anlay›fllar› do¤rultusunda iflletme yöneticilerin- ce verilecektir. 4369 say›l› Kanun’la getirilen mevcut ge- çici vergi sisteminde envanter ve de¤erleme ifllemleri y›l sonu beklenmeksizin, geçici vergi dönemi sonlar›n- da da (k›smen de olsa) yap›lmaktad›r.

Kaynak:Sema Küçük, De¤erleme ve Dönemsonu ‹fllemleri, Yaklafl›m Dergisi Yay›nlar›, 19/217, Ocak-2011.

Yaflam›n ‹çinden

”

“

(22)

ENVANTER VE DE⁄ERLEME ‹fiLEMLER‹

Envanter; iktisadi bir k›ymetin mevcudiyetini tespit ifllemidir. ‹ktisadi k›ymetlerin varl›¤›n›n tespiti, hem miktar kontrolü aç›s›ndan hem de de¤erleme aç›s›ndan fonk- siyon icra eder. Bir iktisadi k›ymetin varl›¤›n›n kay›t ve belgeler üzerinden tespit edilmesi kaydi envanter, fiili olarak tespit edilmesi de fiili envanter olarak adland›r›- l›r. Envanter ifllemleri çerçevesinde hem kaydi envanter, hem de fiili envanter yap›lmal›d›r. Fiili envanter so- nuçlar›n›n kaydi envanter sonuçlar› ile birbirini do¤ru- lamas› gerekmektedir. Kaydi envanter ile fiili envanter sonuçlar›n›n birbirinden farkl› olmas› halinde ise kaydi envanter sonuçlar› fiili envanter seviyesine getirilmeli- dir. Yani mali tablo oluflturulmas›nda fiili envanter so- nuçlar› esas al›n›r. Bu durumda kay›tlarda gerekli dü- zeltme yap›larak kaydi envanter sonuçlar› fiili envanter sonuçlar› ile uyumlu hale getirilir.

Gerek mali kanunlar gerek Tekdüzen Muhasebe Siste- mi kaydi ve fiili envanter farkl›l›¤›n›n mali tablo dipnot- lar›nda aç›klama yap›larak düzeltilmesi veya aç›klan- mas›n› kabul etmez. Bunun nedeni mali tablolar›n aç›k- l›k ve anlafl›l›rl›¤›n› temin etmektir. Envanter farklar›n›n düzeltilmesi ve uyumlaflt›r›lmas› konusunda gerekli ifllemler ilgili bölümde aç›klanacakt›r. Vergi Usul Kanunu (VUK) uyar›nca envanter ç›kartmak, bilanço gününde- ki mevcutlar› alacaklar› ve borçlar› saymak, ölçmek, tartmak ve de¤erlemek suretiyle kesin bir flekilde ve müfredatl› olarak tespit etmektir. Ticari teamüle göre tart›lmas›, say›lmas› ve ölçülmesi mutat olmayan malla- r›n de¤eri tahminen tespit olunur. Bilanço, envanterde gösterilen k›ymetlerin parasal de¤erleriyle tasnifli ve karfl›l›kl› olarak tertiplenmifl hülasas›d›r (VUK md. 186, 192).

Ferdi iflletmelerde k›smen kullan›lan fabrika, atölye, ambar, dükkan, ma¤aza ve arazi envantere tamam› üze- rinden geçirilir. K›s›m k›s›m kullan›labilen gayrimen- kullerin yar›dan fazlas›n›n iflletmede kullan›lmas› halinde de bu k›ymetler tam olarak envantere al›n›r (VUK Md. 187). Envanter esas itibariyle y›ll›k olarak ç›kart›l›r ve envanter defterine kaydolunur. Ancak büyük ma¤a- zalar ve eczaneler fiili envanterlerini üç y›lda bir ç›kar- tabilirler. Fiili envanter yap›lmad›¤› dönemlerde de¤erleme kaydi envanter üzerinden yap›l›r. Di¤er taraftan ifllerinde genifl ölçüde ve çeflitli mal kullanan büyük müesseseler envanterlerini listeler halinde ç›kartabilir- ler. Ancak bu listelerin; sayfa numaras› ile s›ralanmas›, tarihin belirtilmesi, iflletme yetkililerince imzalanmas›

ve envanter defteri gibi saklanmas› gerekmektedir (VUK md. 185, 188).

Amortismana tabi k›ymetlerin ayr› olarak envantere al›n- mas› gerekmektedir. Ayr› envantere al›nmak, envanter defteri veya listesinin ayr› bir yerinde gösterilmesi fleklinde olabilece¤i gibi, ayr› amortisman defteri tutulmas›

fleklinde de olabilir. Envanter kay›tlar›nda bu iktisadi k›ymetler için y›llar itibariyle ayr›lan amortismanlar ay- r› olarak gösterilmelidir (VUK md. 189).

De¤erleme, belirli bir iktisadi k›ymetin belli bir zaman- daki k›ymetinin belli bir para cinsinden ifade edilmesi ifllemidir. Ekonomik ve sosyolojik olarak de¤er biçme ifllemine etki eden birçok unsur vard›r. Bu nedenle genel kabul görmüfl anlay›fla göre de¤erleme ifllemi özün- de bir nevi subjektiflik içerir.

....

‹flletme ile ilgili farkl› kesimlerin iflletme varl›klar›n› de-

¤erlemeleri amaçlar›na göre birbirinden farkl› olabile- cektir. Bu nedenle iflletme yönetimi de¤erleme ifllemini yaparken; farkl› gruplar›n gaye ve hedeflerini iflletme hedefleri ile birlefltirerek mümkün oldu¤unca tarafs›z davranmal›d›r.

Yukar›da yer alan tan›mdan da anlafl›laca¤› üzere de-

¤erleme iki aflamal› bir ifllemdir. Birinci aflama de¤erlemeye konu iktisadi k›ymetin miktar›n›n tespit edilmesidir (envanter ç›kart›lmas›). ‹kinci aflama ise miktar› tespit edilen söz konusu k›ymetin de¤erleme günü itibariyle belli bir para cinsinden de¤erinin bulunmas› ifllemidir. De¤erlemede öncelikle kanunla belirlenmifl de-

¤erleme yöntemleri ve ölçüleri kullan›lacakt›r. Belirlen- mifl bir ölçü ve yöntem yoksa yukar›da belirtildi¤i üze- re iflletme yönetimince objektif kriterler kullan›lmal›d›r.

Kaynak:Sema Küçük, De¤erleme ve Dönemsonu ‹fllemleri, Yaklafl›m Dergisi Yay›nlar›, 19/217, Ocak-2011.