‹flletmelerin her zaman peflin mal ve hizmet sat›fl› yapmalar› mümkün de¤ildir. ‹fl-letmelerin kredili olarak yapm›fl olduklar› sat›fllar› bir belge karfl›l›¤›nda yapmas›
durumunda al›nan belgeye Alacak Senedi ad› verilir. Alacak senedi, bir alacak hak-k›n› gösteren yaz›l› bir belgedir. ‹flletmelerin yapm›fl olduklar› sat›fllar› karfl›l›¤›nda ald›klar› senetler, iflletmeye bir tak›m fayda sa¤larlar. Bu faydalar afla¤›daki gibi s›-ralanabilir:
• Alacaklar›n tahsil edilememe riskini azaltmak,
• Alacaklar›n› sa¤lam esaslara ba¤lamak,
• Nakit s›k›nt›s›n› önlemek, iflletmeler nakit s›k›nt›s› yaflad›klar›nda ellerinde bulunan alacak senetlerini bankalara iskonto ettirmek veya borçlusu bulun-du¤u kifliye ciro etmek suretiyle nakit s›k›nt›lar›n› önleyebilirler.
Alacak Senetleri hesab› hangi nedenlerden dolay› borçland›r›l›r ve alacakland›r›l›r?
Alacak senetleri, adi senetler ve k›ymetli evrak niteli¤inde senetler olmak üze-re ikiye ayr›l›r.
Adi senetler; Borçlar Kanunu hükümlerine göre düzenlenen ve belli bir biçime ba¤l› olmayan senetlerdir. Ticari faaliyette bu tür senetlerin fazla önemi yoktur.
(Z) Tekstil İşletmesinin
31.12.20X0 Tarihli Dönem Sonu Bilançosu ..
.Alıcılar 2.350
(-) Ertelenmiş Tic. Al
Vade Farkı (750)
Alıcılar (net) 1.600
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
3
125 ERTELENMİŞ TİCARİ ALAC. VADE FARKI HS.
. .
. .
. .
. .
(31.12) 500 1.250 (31.12)
642 FAİZ GELİRLERİ HS.
500
K›ymetli evrak niteli¤indeki senetler; Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre düzenlenen ve belli bir flekil flart› olan, belli bir hakk›n ba¤l› oldu¤u ve senetten ayr› olarak ileri sürülemeyece¤i senetlere denir. K›ymetli evrak niteli¤indeki senet-ler, kambiyo senetleri (ticari senetler) ve mal (emtia) senetleri olmak üzere ikiye ayr›l›r. Poliçe, bono ve çek kambiyo senetleridir. Bu ünitede poliçe ve bonoya ait dönem sonu ifllemleri üzerinde durulacakt›r.
Bono, poliçe ve çekler kambiyo senetleridir. Adi senetler k›ymetli evrak niteli¤indeki se-netler de¤ildir.
Alacak Senetlerine ait ifllemler Tekdüzen Hesap Plan›nda 121 Alacak Senetleri hesab›nda takip edilmektedir. ‹flletmenin portföyüne çeflitli sebepler ile giren ve ç›-kan senetler 121 Alacak Senetleri hesab›na bu senetlerin üzerindeki yaz›l› de¤erle-ri ile kaydedilir. Bu nedenle bu hesab›n herhangi bir tade¤erle-rihteki borç kalan›, portföy-de bulunan alacak senetlerinin (nominal) portföy-de¤erleri toplam›na eflit olmas› gerekir.
Dönem sonunda Alacak Senetleri ana hesab› ile Alacak Senetleri yard›mc› he-saplar› aras›nda mutabakat yap›l›r. fiüpheli ve de¤ersiz duruma düflmüfl olan ala-cak senetleri var ise bu alaala-caklar 121 Alaala-cak Senetleri hesab›ndan ayr›flt›r›l›r ve bu amaçla gerekli muhasebe kay›tlar› yap›l›r. Fiili envanter sonucunda hatal›, eksik yada unutulan ifllemler oldu¤u saptanm›fl ise bu ifllemlere ait muhasebe kay›tlar›
yap›l›r.
Alacak Senetleri ana hesab› ile yard›mc› hesaplar aras›nda mutabakat sa¤lan-d›ktan sonra geriye kalan tutar üzerinden 121 Alacak Senetleri hesab›n›n de¤erle-mesi yap›l›r.
‹flletmeler, varsa yabanc› para cinsinden düzenlenmifl alacak senetlerini de¤er-lerken, senetsiz alacaklarda oldu¤u gibi kurdaki de¤iflime paralel olarak alacak se-netlerinin Türk liras› tutar›n› art›r›r ya da azalt›rlar.
3.000 $ senetli borcu bulunan iflletmenin kay›tlar›nda alacak senedi tutar›, T5.200 olarak görülmektedir. Maliye Bakanl›¤› taraf›ndan y›lsonu itibar›yla ilan edilen Dolar için döviz kuru 1$=1.76 T’dir.
Örne¤imizde dönem sonunda senetli alaca¤›n Türk liras› karfl›l›¤› (3.000*1.76) T5.280 olacakt›r. ‹flletmenin Türk liras› alaca¤› artt›¤› için kur de¤ifliminden do¤an fark (5.280 - 5.200) T80 kambiyo kâr› hesab›na kaydedilecektir.
Kambiyo Zarar› hesaplanm›fl olsayd›, bu taktirde 656 Kambiyo Zarar› hesab›n›n borç taraf›na kaydedilecekti.
121 Alacak Senetleri hesab›n›n de¤erlemesi TTK, VUK, Türkiye Muhasebe Standartlar› (TFRS) ve Muhasebe Uygulamalar› Genel Tebli¤ine göre farkl› flekilde yap›lmaktad›r.
Alacak senetleri, VUK’a göre mukayyet de¤er ya da tasarruf de¤eri üzerinden, muhasebe standartlar›na göre itfa edilmifl maliyet de¤eri üzerinden, de¤erlenmelidir.
48 Dönemsonu ‹fllemleri
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ bir yard›mc› hesap ile birlikte ifllem görmesi tahsil edilmek amac› ile gönderildi¤ini, Teminattaki Senetler; bir iflin yap›lmas›
amac› ile ilgili senedin teminat olarak verildi¤ini,
121 ALACAK SENETLERİ 80
646 KAMBİYO KÂRI 80
S O R U
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
VUK’a Göre De¤erleme
VUK’un 281. maddesine göre bankalar, bankerler ve sigorta flirketleri d›fl›nda ka-lan iflletmeler alacak senetlerini de¤erlemede mukayyet (kay›tl›) ya da tasarruf (peflin) de¤eri ölçüsünden birini esas alabilirler.
Alacak Senetlerinin tasarruf de¤erin belirlenmesi ifllemine muhasebede rees-kont ifllemi de denilmektedir. Tassarruf de¤eri ölçüsü uyguland›¤›nda alacak se-netlerinin gerçek de¤erleri tek tek hesaplan›r. Bu hesaplamada her senedin de¤er-leme günü ile vade tarihi aras›ndaki gün say›s› esas al›narak reeskont (iskonto) tu-tar› hesaplan›r. Bu tutar senedin nominal de¤erinden düflülürek de¤erleme günü itibariyle senedin tasarruf (peflin) de¤eri bulunmufl olur. Alacak senetlerini re-eskonta tabi tutan iflletmelerin, varsa borç senetlerini de rere-eskonta tabi tutmalar›
gerekir.
Alacak senetlerinin tasarruf de¤erinin bulunmas›nda iç iskonto ya da d›fl iskon-to formülü kullan›labilmektedir. Ancak tasarruf de¤erinin daha hassas hesaplan-mas› için iç iskonto formülünün kullan›lhesaplan-mas› gereklidir. Dan›fltay 4. Dairesi de iç iskonto formülünün kullan›lmas›n› yönünde karar alm›flt›r. ‹ç iskonto formülü
afla-¤›daki gibidir.
A . n . t
‹ç iskonto (F ) = ––––––––––––––
36500 + (n . t) A : Senedin nominal de¤eri
n : Senedin de¤erleme tarihi ile vade tarihi aras›ndaki gün say›s›
t : Uygulanacak olan faiz oran›
F : Faiz ya da reeskont tutar›
Bu durumda Tasarruf De¤eri senedin nominal de¤erinden reeskont tutar›n›n düflülmesi sonucunda bulunacakt›r.
VUK’a göre hangi iflletmeler alacak senetlerini tasarruf de¤eri ile de¤erlemek zorundad›r?
31.12.20X0 tarihinde iflletmenin elinde vadesi 90 gün sonra dolacak olan T4.500’lik, vadesi 45 gün sonra dolacak olan T3.000’lik ve vadesi 61 gün sonra dolacak olan T7.500’lik alacak senetleri bulunmaktad›r. ‹lgili alacak senetlerinin VUK’na göre de¤erlemesi ve de¤erleme sonras›ndaki muhasebe kay›tlar› afla¤›daki gibi yap›lacakt›r.
Örnekte verilen her bir senet için ayr› ayr› tasarruf de¤erinin tespit edilmesi iç iskonto formülü ile yap›lacakt›r. Faiz oran› olarak de¤erlemenin yap›ld›¤› tarihteki bankalararas› faiz oran› olan % 20 kabul edilmifltir.
4.500×90×20 8.100.000 1.Senedin Reeskont Tutar› = –––––––––––––– = ––––––––– = 211
36500 + (90×20) 38.300 3.000×45×20 2.700.000 2.Senedin Reeskont Tutar› = –––––––––––––– = ––––––––– = 72
36500 + (45×20) 37.400 7.500×61×20 9.150.000 3.Senedin Reeskont Tutar› = –––––––––––––– = ––––––––– = 243
36500 + (61×20) 37.720
Tasarruf de¤eri iflletmenin elinde bulunan tüm alacak senetlerine tek tek uygulan›r.
Tasarruf De¤eri = Nominal De¤er - Reeskont Tutar›
S O R U
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
VUK’a göre alacak senetleri (bankalar, sigorta flirketleri hariç) tasarruf ya da mukayyet de¤eri ile de¤erlenir.
1.Senedin Reeskont Tutar› = Nominal De¤er – Reeskont Tutar›
4.289 = 4.500 – 211
2.Senedin Reeskont Tutar› = Nominal De¤er – Reeskont Tutar›
2.928 = 3.000 – 72
3.Senedin Reeskont Tutar› = Nominal De¤er – Reeskont Tutar›
7.257 = 7.500 – 243
121 Alacak Senetleri hesab›, iflletmenin portföyüne giren ve ç›kan alacak senet-lerinin nominal de¤erleri üzerinden ifllem gördü¤ünden ve kalan mevcut alacak senetlerinin nominal de¤erini verdi¤inden; hesab›n bu özelli¤ini bozmamak için alacak senetlerini tasarruf de¤erine indirgeyen reeskont tutar› 122 Alacak Senetle-ri Reeskontu hesab›nda izlenir. Bu hesap; aktifi düzenleyen pasif karakterli geçici bir hesapt›r.
Örnekte verilen alacak senetlerine ait reeskont tutarlar›n›n muhasebe kayd›
afla¤›daki gibi yap›lacakt›r (Toplam reeskont tutar› = 211+72+243= 526).
Alacak senetleri ile ilgili büyük defter hesaplar›n›n görünümü afla¤›daki gibi olacakt›r.
Yukar›daki büyük defter hesaplar›na göre; iflletmenin elinde nominal de¤eri T15.000’lik alacak senedi bulunmaktad›r. Bu senetlerin bilanço günündeki tasarruf (peflin) de¤eri (15.000 - 526) T14.474’dir.
50 Dönemsonu ‹fllemleri
121 ALACAK SENETLERİ HESABI
. .
. .
. .
. .
(31.12) 20.000 5.000 (31.12)
122 ALACAK SENETLERİ REESKONTU HS.
. .
. .
. .
. .
(31.12) 526 (31.12)
31.12.20X0 Bilanço ..
.ALACAK SENETLERİ 15.000
(-) Alacak Senetleri Reeskontu (526)
ALACAK SENETLERİ (net) 14.474
31.12.20X0
657 REESKONT FAİZ GİDERLERİ HS. 526
122 ALACAK SENETLERİ REESKONTU HS. 526
657 Reeskont Faiz Giderleri hesab›n›n borcunda bulunan T526, 690 Dönem Kâ-r› veya ZaraKâ-r› hesab›n›n borcuna devredilerek kapat›l›r ve dönem kâKâ-r›ndan düflü-lür. Ancak bir de¤erleme ifllemi gere¤i olarak gider yaz›larak ilgili y›l›n kâr›ndan düflülen T526 asl›nda fiilen gerçekleflmedi¤i için izleyen y›l›n bafl›nda gelir yaz›la-rak iptal edilir. ‹ptal kayd› afla¤›daki gibi ertesi dönemin hemen bafl›nda yap›l›r.
Vergi Usul Kanunu’na göre, iflletme senetli alacaklar›na tasarruf de¤eri ölçüsü-nü uygulad›¤› taktirde, senetli borçlar›na da ayn› de¤erleme ölçüsüölçüsü-nü uygulamak zorundad›r.
Türkiye Muhasebe Standartlar›na Göre De¤erleme
Türkiye Muhasebe Standartlar›na göre alacak senetleri raporlama gününde itfa edilmifl maliyet de¤eri üzerinden de¤erlenecektir.
E¤er iflletme alacak senedini düzenledi¤i zaman Türkiye Muhasebe Standartla-r›na (TMS) göre kay›t yapm›flsa dönem sonunda döneme iliflkin vade fark›n›n Fa-iz Gelirleri hesab›na aktar›lmas› gerekir.
(B) ticaret iflletmesi 1 Aral›k 20X0 tarihinde peflin de¤eri T14.450 olan bir mal› va-deli olarak T15.000’ye satm›flt›r. Satm›fl oldu¤u mal karfl›l›¤›nda 60 gün vava-deli ve
% 25 faizli bir alacak senedi alm›flt›r. TMS’ye göre iflletmenin mal sat›fl› s›ras›nda yapaca¤› kay›t afla¤›daki gibi olacakt›r (KDV ihmal edilmifltir).
Yukar›daki kay›ttan da anlafl›labilece¤i gibi, ifllem tarihinde sat›fl has›lat›na T14.450 kaydedilmifl, vade fark› olan T550 de Ertelenmifl Ticari Alacaklar Vade Fark› hesab›na kaydedilmifltir. Ertelenmifl Ticari Alacaklar Vade Fark› hesab›na kaydedilen T550, iflletmenin 60 gün vadeli sat›fl›na iliflkin vade fark›d›r. Bu tutar›n T273’sinin iflletmenin raporlama dönemi olan 31 Aral›k tarihine kadar olan vade fark› oldu¤u saptanm›fl olsun. Raporlama dönemine ait vade fark›n›n iflletmenin mali tablolar›nda gösterilmesi gerekmektedir. Bu tutar›n, dönem gelirine devredil-me kayd› afla¤›daki gibi olacakt›r.
Muhasebe standartlar›na göre alacak senetleri aynen Al›c›lar hesab›nda oldu¤u gibi, itfa edilmifl maliyet de¤eri üzerinden de¤erlenir.
Ö R N E K
01.01.20X1
122 ALACAK SENETLERİ REESKONTU HS. 526
647 REESKONT FAİZ GELİRLERİ HS. 526
01.12.20X0
121 ALACAK SENETLERİ HS. 15.000
600 YURTİÇİ SATIŞLAR HS. 14.450
125 ERTELENMİŞ TİCARİ ALACAKLAR VADE FARKI HS.
- Ertelenmiş Vade Farkı
Gelirleri 550
31.12.20X0
121 ERTELENMİŞ TİCARİ ALACAKLAR VADE FARKI
- Ertelenmiş Vade Farkı Gelirleri 273
642 FAİZ GELİRLERİ HS. 273
Yukar›daki muhasebe kayd›ndan sonra 121 Alacak Senetleri hesab› bilançoda T14.723 olarak gösterilecektir.