Varsay›mlar›n›n ‹flleyifli
‹flletmelerin muhasebe dönemi içinde gerçeklefltirdikleri tüm stok hareketlerine iliflkin ifllemlerinin gerçeklefltikleri anda sat›fl maliyetlerinin tespit edilemedi¤i ve depoda mevcut stoku miktar veya maliyetini tam olarak takip edilemedi¤i stok ka-y›t sistemi aral›kl› envanter sistemi olarak ifade edilmektedir. Bu sistemi uygu-layan iflletmelerin genelde mal çeflidinin çok, fakat küçük hacimli ve nispeten ucuz fiyatl› birimlerden oluflmaktad›r.
Kuyum iflletmeleri, akvaryumcular, k›rtasiye iflletmeleri, benzin istasyonlar›, kum ocaklar› gibi iflletmeler aral›kl› envanter sistemini uygulamaktad›r. Bu tür ifl-letmelerde sat›n al›nan ticari mallar maliyet de¤eri ile kay›t al›nda al›n›rken, depo-lama sürecinde ne fiziksel olarak ne de muhasebe yönüyle ticari mallar›n takibi sözkonusu olamamaktad›r. Örne¤in benzin istasyonlar›n›n yerin alt›ndaki depola-r›na tankerler sürekli ilgili yak›t› farkl› fiyatlara sahip olsalar da doldurmaktad›r. Bu durumda benzin istasyonuna gelen bir tafl›ta benzin sat›ld›¤› zaman iflletme hangi fiyattan sat›n ald›¤› benzini satt›¤›n›n bilememektedir. Bu durumda ise aral›kl› en-vanter sistemi ile belirli aral›klarla enen-vanter say›m› ve de¤erlemesi yaparak ancak satt›¤› benzinin maliyetini tespit edebilmektedir.
S O R U
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ dönem içinde sadece fiziki envanter say›m› sonucunda sat›lan stoklar›n maliyetinin tespit edilebilmesine olanak sa¤layan kay›tlama sistemidir.
Aral›kl› envanter sistemini uygulayan iflletmelerde, kay›tlar› için gerekli stok maliyetlerini; ilk giren ilk ç›kar, son giren ilk ç›kar veya a¤›rl›kl› ortalama maliyet varsay›mlar›ndan birisini tercih ederek tespit edebilir.
KBE iflletmesi örne¤inin verileri yard›m›yla aral›kl› envanter sisteminde tüm maliyet ak›fl varsay›mlar› için stok kart› ayn› flekilde düzenlenmektedir. Bu durum afla¤›da gösterilmektedir.
KBE iflletmenin nisan ay› boyunca sat›fla haz›r suntalar›n›n toplam›n›n 1.000 rim oldu¤u ve bunun 400 biriminin sat›ld›¤›n› ve Nisan ay› sonu itibariyle 600 bi-rim suntan›n depoda kald›¤› stok kart›ndan takip edilebilmektedir. Ancak toplam sat›fla haz›r suntalar›n maliyetinin 43.900 lira oldu¤unu tespit edilebilmesine ra¤-men sat›lan ticari mallar›n maliyeti ve dönemsonu stoklar›n maliyeti aral›kl› envan-ter sisteminde dönemsonu envanenvan-teri yap›ld›ktan sonra maliyet ak›fl varsay›m›na göre tespit edilebilmektedir.
‹lk Giren ‹lk Ç›kar Maliyet Varsay›m› (‹G‹Ç)
Aral›kl› envanter sisteminde ‹G‹Ç maliyet ak›fl varsay›m›n› uygulayan iflletmelerin bu varsay›m› kullanabilmesi için envanter sürecinin tamamlanmas›n› beklemesi gerekmektedir. ‹flletme iki envanter aras›nda mal hareketlerinin de¤erlemesini dö-nemsonu itibariyle gerçeklefltirmektedir. ‹G‹Ç varsay›m›nda sat›lan mallar›n mali-yetinin iflletmenin ilk sat›n ald›¤› mallar› kapsad›¤› ve dönemsonunda depoda ka-lan mallar›n› maliyetinin ise en son sat›n al›nan mallardan olufltu¤u varsay›lmakta-d›r. Bu varsay›m›n devaml› envanter sistemine göre uygulanma farkl›l›¤› ise, sade-ce tarihsel olarak detayl› bir takibin gerçeklefltirilememesidir.
KBE ‹flletmesi, aral›kl› envanter sistemine göre ilk giren ilk ç›kar maliyet varsa-y›m› uygulanmas› durumunda stok hareketlerini flöyle izlenmektedir.
01 Nisan Dönem Bafl›nda Devral›nan 200 br. T40,0 br T8.000 10 Nisan Sat›n Alma, 3009 nolu fatura 600 br. T44,0 br T26.400 21 Nisan Sat›n Alma, 4872 nolu fatura 200 br. T47,5 br T9.500
Sat›fla Haz›r Stoklar 1.000 br. T43.900
-200 br. T47,5 br T-9.500 -400 br. T44,0 br T-17.600
Dönemsonu Stoklar› -600 br. T-27.100
Sat›lan Ticari Mallar›n Maliyeti 400 br. T16.800
78 Dönemsonu ‹fllemleri
KBE iflletmesi dönemsonunda suntalar›n fiziki olarak say›m›n› yapacakt›r. E¤er say›m sonucunda 600 birim suntaya ulafl›rsa muhasebe d›fl› envanteri tamamlam›fl olacakt›r. Bu durumda sözkonusu 600 birim suntan›n ‹G‹Ç varsay›m›na göre sun-talar›n de¤eri tespit edilir, yani de¤erleme ifllemi gerçeklefltirilir. Buna göre iflletme varsay›ma göre ilk sat›n al›nan suntalardan sat›ld›¤›na göre, depoda kalan 600 bi-rim sunta en son sat›n al›nan önce 21 Nisan al›m›ndaki 200 bibi-rimden ve sonra 10 Nisan al›m›ndaki 600 birimden karfl›lanabilecektir. Buna göre dönemsonunda de-poda kalan suntalar›n maliyeti 27.100 lira [(200 br × T47,5) + (400 br × T44)] ola-cakt›r. Sat›lan suntalar›n maliyeti ise toplam sat›fla haz›r stoktan dönemsonu stok-lar›n›n maliyetinin düflülmesi ile hesaplanabilir. Buna göre sat›lan suntalar›n mali-yeti 16.800 lirad›r (T43.900 - T27.100). KBE iflletmesinin devaml› envanter sistemin-de ‹G‹Ç varsay›m›n› uygulamas› durumunda da sat›lan ticari mallar›n maliyetinin ile dönemsonu mallar›n maliyetinin ayn› oldu¤u görülmektedir.
Son Giren ‹lk Ç›kar Maliyet Varsay›m› (SG‹Ç)
SG‹Ç varsay›m›, sat›lan mal›n maliyetlerinin iflletmenin en son sat›n ald›¤› ticari mallardan yap›ld›¤› ve dönemsonunda depoda kalan stoklar›n ise dönem bafl›nda devral›nan veya ilk sat›n al›nan mallard›n maliyetinden oluflmaktad›r. Bu durumda ise sat›lan mallar iflletmenin en son sat›n ald›¤› mallar› içermesi nedeniyle, fiyatla-r›n sürekli yükseldi¤i bir ekonomik sistemde sat›lan mallafiyatla-r›n maliyeti di¤er varsa-y›mlara göre daha yüksek gerçekleflecektir.
KBE ‹flletmesi, aral›kl› envanter sistemine göre son giren ilk ç›kar maliyet var-say›m› uygulanmas› durumunda stok hareketlerini flöyle izlenmektedir.
KBE iflletmesi dönemsonunda suntalar›n fiziki olarak say›m›n› gerçeklefltirile-cektir. E¤er muhasebe d›fl› say›m› sonucunda 600 birim suntan›n depoda oldu¤u tespit edilmelidir. Bu durumda söz konusu 600 birim suntan›n SG‹Ç varsay›m›na göre suntalar›n de¤eri tespit edilir. Bu varsay›ma göre iflletmenin deposunda ilk sa-t›n ald›¤› suntalar›n kalmas› gerekmektedir. Varsay›m, 1 Nisan al›m›ndaki 200 bi-rim ve 10 Nisan al›m›ndaki 600 bibi-rimden 400 bibi-rimi depoda bulunmas› gerekti¤ini belirtmektedir. Buna göre dönemsonunda depoda kalan suntalar›n maliyeti 25.600 lira [(200 br × T40) + (400 br × T44)] olacakt›r. Sat›lan suntalar›n maliyeti ise top-lam sat›fla haz›r stoktan dönemsonu stoklar›n›n maliyetinin düflülmesi ile hesapla-nabilir. Buna göre sat›lan suntalar›n maliyeti 18.300 lirad›r (T43.900 - T25.600).
KBE iflletmesinin devaml› envanter sisteminde SG‹Ç varsay›m›n› uygulamas› karfl›-laflt›r›ld›¤›nda hesaplanan sonuçlar›n birbirinden farkl› oldu¤u görülmektedir.
01 Nisan Dönem Bafl›nda Devral›nan 200 br. T40,0 br T8.000 10 Nisan Sat›n Alma, 3009 nolu fatura 600 br. T44,0 br T26.400 21 Nisan Sat›n Alma, 4872 nolu fatura 200 br. T47,5 br T9.500
Sat›fla Haz›r Stoklar 1.000 br. T43.900
-200 br. T40,0 br T-8.000 -400 br. T44,0 br T-17.600
Dönemsonu Stoklar› -600 br. T-25.600
Sat›lan Ticari Mallar›n Maliyeti 400 br. T18.300
BFK iflletmesi devaml› envanter sistemini kullanmaktad›r. Sat›lan mallar›n maliyetini ve dönemsonu mallar›n›n maliyetini Son Giren ‹lk Ç›kar Maliyet Varsay›m›’na göre izlemek-tedir. ‹flletme 23 Ocak tarihinde 600 m3 perdahl›k kum satm›flt›r. BFK’n›n kas›m ay›ndaki perdahl›k kuma iliflkin bilgileri ise flöyledir:
BFK iflletmesi devaml› envanter sisteminin uygulanmas›nda yaflad›¤› sorunlar nedeniyle, 1 Ocak itibariyle aral›kl› envanter sistemini uygulamaya karar vermifltir. Buna göre BFK ifl-letmesinin hem devaml› envanter sistemine hem de aral›kl› envanter sistemine göre SG‹Ç varsay›m› kapsam›nda sat›lan perdahl›k kumun maliyetini ve deposunda kalan perdahl›k kumun maliyetini hesaplay›n›z ve iki sistem aras›ndaki farkl›l›klar› karfl›laflt›r›n›z.
SG‹Ç maliyet varsay›m›nda devaml› envanter ve aral›kl› envanter sistemleri kar-fl›laflt›r›ld›¤›nda birbirinden farkl› sat›lan mal›n maliyeti ve dönemsonu stok maliye-ti sonuçlar›na ulafl›labilmektedir. Bunun en önemli nedeni ise, en son sat›fl›n yap›l-d›¤› tarihten sonra iflletmenin yeni sat›n alma faaliyetinde bulunmas›ndan kaynak-lanmaktad›r. Aksi durumda her iki sistemde de SG‹Ç varsay›m› ile ayn› sonuçlara ulafl›labilir.
Ortalama Maliyet Varsay›m›
Aral›kl› envanter sisteminde uygulanmas› en kolay varsay›m olmas› nedeniyle A¤›rl›kl› Ortalama Maliyet Varsay›m› iflletmeler taraf›ndan genellikle tercih edilen varsay›md›r. Varsay›m, hareketli ortalama maliyet varsay›m›na oldukça benzer, an-cak temel farkl›l›k ortalama birim maliyetleri her al›flla ilgili bir ifllemden sonra he-saplamak yerine dönemsonunda tek bir ortalama birim maliyet hesaplamas›d›r. Bu varsay›ma geriye do¤ru hesaplama varsay›m› da denilmektedir. Çünkü aral›kl› en-vanter sisteminin en önemli eksikli¤i cari dönemdeki maliyetleri iflletme yönetici-lerinin izlemesine olanak sa¤lamamas›d›r. ‹flletme yönetimi dönemin sonunda he-saplad›¤› ortalama birim maliyeti dönem içinde yapt›¤› sat›fllara geriye dönüp uy-gulamaktad›r. ‹flletme yöneticileri bu eksikli¤i gidermek amac›yla, a¤›rl›kl› ortala-ma ortala-maliyet varsay›m› cari dönemin sonunda hesaplanan ortalaortala-ma birim ortala-maliyeti yeni dönemin maliyetiymifl gibi kullanmay› tercih edebilmektedir.
A¤›rl›kl› ortalama maliyet varsay›m›na göre ortalama birim maliyet; dönemin sa-t›fla haz›r stoklar›n›n toplam maliyetini, dönemin sasa-t›fla haz›r stoklar›n›n toplam miktar›na bölünmesi ile bulunmaktad›r. Bu varsay›mda birim ortalama maliyet flöy-le hesaplanmaktad›r:
Ortalama Birim Maliyet =Satı a Hazır Stokların Mş aaliyeti Satı a Hazır Stokların Miktarış
Miktar Birim Maliyet Toplam Maliyet
Dönem bafl› mevcudu 01 Ocak 250 m3 T10 m3 T2.500
Sat›n Al›nan 14 Ocak 400 m3 T12 m3 T4.800
Sat›n Al›nan 27 Ocak 350 m3 T13 m3 T4.550
1000 m3 T11.850
80 Dönemsonu ‹fllemleri
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
M A K A L E M A K A L E
5
Gerek aral›kl› gerekse devaml› envanter sistemine göre ortalama birim maliyet formülü de¤iflmemektedir. Sadece formülün pay ve paydas›ndaki rakamlarda
de-¤ifliklik söz konusudur. KBE ‹flletmesi, aral›kl› envanter sistemine göre ortalama maliyet varsay›m› uygulanmas› durumunda stok hareketlerini flöyle izlenmektedir:
KBE iflletmesi a¤›rl›kl› ortalama maliyet varsay›m›na göre dönemin ortalama bi-rim maliyetini T43,9 m3olarak hesaplam›flt›r. Bu durumda iflletmenin dönem için-de satt›¤› 400 birim suntan›n toplam maliyeti 17.560 lira ve dönemsonunda için- depo-sunda kalan 600 birim suntan›n toplam maliyeti de 26.340 lira olacakt›r.
Aral›kl› envanter sisteminde hangi varsay›m kullan›l›rsa kullan›ls›n dönem için-de Ticari Mallar hesab›nda saiçin-dece al›fllarla ilgili ifllemlere yer verilebilirken, Sat›-lan Ticari Mallar Maliyeti hesab› ise sat›fl s›ras›nda maliyeti tespit edilmedi¤i için kayda al›namaz. ‹flletme dönemsonunda yapm›fl oldu¤u fiziki say›m sonucunda deposunda kalan stoklara dayal› olarak, hem Sat›lan Mallar›n Maliyeti hem de Ti-cari Mallar büyük defter hesaplar› gerçek durumuna getirilmelidir. Böylece aral›k-l› envanter sisteminde bütün dönemdeki sat›fllar› kapsayan tek bir maliyet kayd›
yap›l›r.
KBE iflletmesinin Nisan sonu itibariyle envanter say›m› sonucunda dönem mal mevcuduna ba¤l› olarak stok ve maliyet ayarlamas›na iliflkin yevmiye kay›tlar› or-talama maliyet varsay›m›na göre afla¤›daki gibi olacakt›r:
Maliyet ak›fl varsay›mlar›na paralel olarak ayr›ca sat›lan mallar maliyeti afla¤›daki gibi he-saplanabilir:
01 Nisan Dönem Bafl›nda Devral›nan 200 br. T40,0 br T8.000 10 Nisan Sat›n Alma, 3009 nolu fatura 600 br. T44,0 br T26.400 21 Nisan Sat›n Alma, 4872 nolu fatura 200 br. T47,5 br T9.500
Sat›fla Haz›r Stoklar 1.000 br. T43.900
DönemSonu Stoklar› -600 br. T43,9 br T-26.340
Sat›lan Ticari Mallar›n Maliyeti 400 br. T43,9 br T17.560 Ortalama Birim Maliyet = Sat a Haz r Stoklar n ış ı ı MMaliyeti
Sat a Haz r Stoklar n Miktarış ı ı ı = 43 900 1 .
0000 43 90.
br−T br
Sat›lan Ticari Mallar
Maliyeti = Ticari Mallar hesab›n›n
borç kalan› – Dönemsonu mal mal
mevcudunun tutar›
= T43.900 – T26.340
= T17.560 30.04.20X0
621 SATILAN TİCARİ MALLARIN MALİYETİ HS. 17.560
153 TİCARİ MALLAR HS. 17.560
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
M A K A L E M A K A L E
‹flletme kendisine uygun bir maliyet varsay›m› tercih etmekte özgürdür. Yukar›daki kay›t ortalama maliyet varsay›m› hesaplamalar›na göre tespit edilen Sat›lan Ticari Mallar›n Maliyeti de¤eridir. E¤er iflletme, son giren ilk ç›kar maliyet varsay›m›na göre stoklar›
de¤erlemifl olsayd› bu durumda yukar›daki kay›ttaki Sat›lan Ticari Mallar›n Maliyeti hesab›n›n borcunda 18.300 lira ve Ticari Mallar hesab›n›n alaca¤›nda 18.300 lira olacakt›r.
‹flletme ilk giren ilk ç›kar varsay›m›n› tercih etmifl olsayd›, yevmiye kayd›n›n borç ve alacak de¤erleri 16.800 lira olacakt›.
‹flletmeler dönem içinde stoklar›n›n depoya giriflinden ç›k›fl›na kadar stoklar›n sat›labilirli¤ini sa¤lamakla yükümlüdür. Bu süreç içinde gerek çal›flanlardan gerek depolama hatalar›ndan gerekse iç kontrol yetersizli¤inden dolay› stoklar sat›labilir olma özelli¤ini kaybetmektedir. Stoklar, depoda bulunduklar› süre içinde; çal›nabil-mekte, müflteriye hatal› stok gönderilebilçal›nabil-mekte, zarar görebilçal›nabil-mekte, sto¤un özelli¤i nedeniyle çekebilmekte, modas› geçebilmekte veya deprem, yang›n, sel gibi do¤al afet sonucu sat›lma özelliklerini kaybedebilmektedir. ‹flletmeler bu tür stoklara fire denilmektedir. Bu tür stoklar›n sat›labilir stoklardan ayr›larak farkl› bir hesapta ta-kip edilmesi gerekmektedir ve uygulamada bu hesap 157 Di¤er Stoklar hesab›d›r.
‹flletme yönetimi fireleri azaltmak için; stoklar› barkotlayarak, depo sorumlular›na e¤itim vererek ve iç kontrol sisteminde etkinlefltirerek önlem almaya çal›flabilir. Bu stok fireleri normal fire olarak kabul edilmektedir ve 621 Sat›lan Ticari Mallar Mali-yeti hesab›na kaydetmektedir. Yönetimin fireyi önleme olana¤› bulunmas›na ra¤-men, önlemek için çaba harcamad›¤› k›s›m, iflletme yöneticisinin baflar›s›zl›¤› olarak kabul edilmektedir. Bu durumda iflletme bu tür fireleri anormal fire olarak kabul eder ve 689 Di¤er Ola¤and›fl› Gider ve Zararlar hesab›nda takip edilir.
KBE iflletmesinin Nisan sonu itibariyle 30 birim stokunun sat›labilir olma özelli¤i-ni kaybetti¤i tespit edilmifltir. Stokun 20 birimiözelli¤i-nin modas› geçmifltir ve kalan 10 bi-rim ise depodan çal›nm›flt›r. ‹flletme stoklar›n›n maliyetini ortalama maliyet varsa-y›m›na göre tespit etmektedir.
Nisan sonu itibar›yla fireli stoklar›n sat›labilir stoklardan ayr›lmas›na iliflkin ka-y›t afla¤›daki gibi olacakt›r:
Nisan sonu itibar›yla normal firenin kayd› afla¤›daki gibi olacakt›r:
Anormal firenin kayd› ise afla¤›daki gibi olacakt›r:
82 Dönemsonu ‹fllemleri
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
Ö R N E K
30.04.20X0
157 DİĞER STOKLAR HS. 1.317
153 TİCARİ MALLAR HS. 1.317
30.04.20X0
621 SATILAN TİCARİ MALLARIN MALİYETİ HS. 878
157 DİĞER STOKLAR HS. 878
30.04.20X0
689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR HS. 439
157 DİĞER STOKLAR HS. 878
‹flletmenin aral›kl› envanter yöntemine göre fire kay›tlar› devaml› envanter için benzer flekildedir. Tek farkl› yönü, aral›kl› envanter yönteminde fire tespiti dönem-sonunda gerçeklefltirilirken, devaml› envanter yönteminde fire tespit edildi¤i za-man bu kay›tlara yer verilmektedir.