Hisse senedi ve tahvillerde dönemsonu ifllemi olarak; haz›rl›k aflamas›nda öncelik-le mevcutlar iöncelik-le kay›tlar›n do¤rulanmas› gerekmektedir. Tutar yönünden do¤rula-ma yap›ld›ktan sonra sunum yönünden de do¤ru kaydedildi¤inin tespiti yerinde olacakt›r. Geçici amaçla al›nanlar›n, dönen varl›k; geçici olmayan finansal varl›k yat›r›mlar›n›n, duran varl›k fleklinde sunulmas› gerekmektedir.
Do¤rulamalar yap›ld›ktan sonra de¤erleme ifllemi gerçeklefltirilecektir. Vergi Usul Kanunu’na göre hisse senetleri al›fl bedeli ile de¤erlenir. Muhasebe Standart-lar› ise hisse senetlerinin, gerçe¤e uygun de¤er ile de¤erlenmesini öngörmektedir.
Dönemsonunda hisse senedi yat›r›mlar›n›n de¤erinde düflüklük varsa ihtiyatl›l›k kavram› gere¤i karfl›l›k ayr›lacakt›r. Ayr›lan karfl›l›k, vergisel boyutta indirimi ka-bul edilmeyen gider niteli¤indedir. Muhasebe standartlar›na göre ayr›ca de¤er ar-t›fllar›n›n da kaydedilmesi gerekmektedir.
Hisse senetleri Vergi Usul Kanunu’na ve Muhasebe Standartlar›na göre nas›l de¤erlemeye tabi tutulur?
Tahviller, Vergi Usul Kanunu’na göre, borsa rayici ile de¤erlenir. Dönemsonu borsada oluflan fiyat›na göre kay›tl› de¤eri güncellenir aradaki fark kâr veya zarar olarak kay›tlara yans›t›l›r.
Dönemsonunda tüm finansal varl›klar de¤er azal›fl› için gözden geçirilmelidir. Her bilanço tarihinde de¤er azal›fl› için objektif kan›t olup olmad›¤› de¤erlendirilmelidir.
De¤er azal›fl› varsa bu tutar karfl›l›k ayr›larak gelir tablosu ile iliflkilendirilmelidir.
Bir iflletmenin hisse senedi ve tahviller ile gerçekleflen ifllemleri afla¤›da verilen örnekler arac›l›¤›yla gösterilmektedir.
• Nominal de¤eri T50.000 olan hisse senetleri al›m sat›m amac›yla T80.000’e al›nm›fl, T1.000 komisyon ödenmifltir.
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
4
Ö R N E K
Hisse senetleri al›fl bedeli ile kaydedilir. Yukar›daki kay›tta al›nan hisse senet-leri için 110 Hisse Senetsenet-leri Hesab› borçland›r›lm›fl, ödenen komisyon gideri ise ge-lir tablosu hesab› olan 653 Komisyon Giderleri hesab›na kaydedilmifltir.
• Al›fl bedeli T10.000 olan hisse senetleri, T20.000’ye sat›lm›flt›r.
Hisse senetleri sat›ld›¤›nda al›fl bedeli ile kay›tlardan ç›kart›l›r, sat›fl bedeli ile al›fl bedeli aras›ndaki olumlu fark Menkul K›ymet Sat›fl Kârlar›na, olumsuz fark ise Menkul K›ymet Sat›fl Zararlar› hesaplar›na kaydedilir.
• Dönemsonunda hisse senetlerinin de¤erinde al›fl bedeline göre T20.000’lik
de-¤er düflüklü¤ü tespit edilmifltir.
Dönemsonunda hisse senetleri al›fl bedeli ile de¤erlenmifltir. Al›fl bedeli ile dönemsonu de¤eri aras›nda T20.000 de¤er düflüklü¤ü tespit edilmifltir. De¤er dü-flüklü¤ü iflletmenin kayb›d›r. ‹htiyatl›l›k kavram› gere¤i karfl›l›k ayr›larak giderleflti-rilmifltir. Menkul K›ymet De¤er Düflüklü¤ü Karfl›l›¤› Hesab›, menkul k›ymetlerin borsa veya piyasa de¤erinde meydana gelen de¤er azalmas›na ba¤l› olarak ortaya ç›kacak zararlar›n karfl›lanmas› amac›yla ayr›lmas› gereken karfl›l›klar›n izlendi¤i pasif karakterli bir hesapt›r. Bu hesap iflletmenin bilançosu düzenlenirken afla¤›daki gibi aktifte menkul k›ymetlerden düflüfl fleklinde gösterilecektir.
Karfl›l›k giderleri Dönem Kâr› veya Zarar› Hesab›na devredilecektir. Hisse se-netlerinin piyasa de¤erinin al›fl de¤erinin alt›na inmesi nedeniyle gider yaz›lan kar-fl›l›k esas›nda kanunen kabul edilmeyen bir giderdir. Bu nedenle vergi matrah›n›n belirlenmesinde dikkate al›nmas› gerekir.
32 Dönemsonu ‹fllemleri
Ö R N E K
Ö R N E K
125 HİSSE SENETLERİ HS. 80.000
653 KOMİSYON GİDERİ HS. 1.000
100 KASA HS. 81.000
100 KASA HS. 20.000
110 HİSSE SENETLERİ HS. 10.000
645 MENKUL KIYMET SATIŞ KÂRLARI HS. 10.000
654 KARŞILIK GİDERİ HS. 20.000
119 MENKUL KIYMET DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ
KARŞILIĞI HS. 20.000
BİLANÇO
Hisse Snt. 70.000
(–) Menkul Kıy.Değ.
Düş.Karş. (20.000)
––––––––
Hisse Sen.Net 50.000
• T50.000’lik kamu kesimi tahvili sat›n al›nm›flt›r. Al›nan tahvil üzerinde vadesi dolmufl ancak, henüz tahsil edilmemifl T1.000 tahvil faiz kuponu vard›r.
Menkul k›ymetler al›fl bedeli ile sat›n al›nd›¤›nda ilgili hesab›n borç taraf›na kaydedilir. Buradaki tahvil al›nd›¤›nda T50.000 ödenmifl olmas›na ra¤men, sat›n al›nan tahvil üzerinde vadesi dolmufl ancak de¤iflik nedenlerle satan taraf›ndan he-nüz tahsil edilmemifl T1.000 tahvil faiz kuponu vard›r. Tahvil faiz kuponu sat›n alan taraf›ndan istenildi¤i an tahsil edilebilecek durumdad›r. Dolays›yla, tahvilin al›fl bedeli T49.000 olarak de¤erlenmelidir.
• Dönemsonunda kamu kesimi tahvillerinin borsa (piyasa) de¤erinin T60.000 oldu¤u tespit edilmifltir.
Tahviller dönemsonunda borsa rayicine göre de¤erlenecektir. Örne¤imizdeki daha önce T50.000’ye sat›n al›nan kamu tahvilinin dönemsonu borsa rayicinin T60.000’ye ç›kt›¤› tespit edilmifltir. T10.000 de¤er art›fl› olumlu bir sonuçtur ve
de-¤erleme fark› olarak ilgili gelir tablosu hesab›na kaydedilecektir.
• Dönemsonunda kamu kesimi tahvillerinin döneme ait T5.000’lik faiz kupon-lar›n›n vadesinin geldi¤i tespit edilmifltir.
Tahvile genellikle faiz getirisi için yat›r›m yap›l›r. Dönemsonunda mevcut tah-villerin do¤rulamas› ve de¤erlemesi yap›ld›ktan sonra, döneme ait olan faiz geli-rinin var oldu¤u tespit edilir. (Döneme ait faiz geliri vard›r ancak henüz tahsil edilebilir durumda de¤ildir-Gelir Tahakkuku, faiz geliri vard›r, tahvil faiz kupo-nunun vadesi dolmufltur ancak henüz tahsil edilmemifltir). Örne¤imizde, döneme ait tahvil faiz kuponlar›n›n T5.000’lik k›sm›n›n vadesi geldi¤i halde tahsil edilme-di¤i tespit edilmifltir. Faiz kupon bedeli dönemin gelir tablosuna faiz geliri olarak iliflkilendirilmifltir.
Ö R N E K
112 KAMU KESİMİ TAHVİL SENET VE BONOLARI HS 10.000
649 DİĞER OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR HS. 10.000 649. 02 Tahvil Değerleme Farkları
Ö R N E K
108 DİĞER HAZIR DEĞERLER HS. 5.000
108.06 Vadesi Gelmiş Tahvil Faiz Kuponları
642 FAİZ GELİRLERİ HS. 5.000
112 KAMU KESİMİ TAHVİL SENET VE BONOLARI HS 49.000
108 DİĞER HAZIR DEĞERLER HS. 1.000
108.06 Vadesi Dolmuş Tahvil Faiz Kuponları
100 KASA HS. 50.000
34 Dönemsonu ‹fllemleri
Kasa ile ilgili dönemsonu ifllemlerini aç›klamak.
Dönemsonu T Kasas› ile ilgili olarak, kay›tlarda yer alan bakiye ile fiziki say›m yap›larak buluna-cak gerçek durumun karfl›laflt›r›lmas› gerekmekte-dir. Ayr›ca, dönem içinde, hatal› kay›t yap›lmas›
veya hiç kay›t yap›lmam›fl mali olaylar›n olabile-ce¤i de unutulmamal›d›r. Yap›lacak fiili say›m ile Kasa Hesab› borç kalan› karfl›laflt›r›ld›¤›nda muh-temelen flu üç durumdan biri ile karfl›lafl›l›r:
• Kasa Denkli¤i, Kasa hesab› borç kalan› ile fi-ziki say›m sonucu tespit edilen Kasa T mev-cudu birebir ayn› olmas› durumudur. Bu du-rumda yap›lacak herhangi bir envanter kayd›
olmayacakt›r.
• Kasa Noksan›, fiziki say›m sonucu tespit edi-len tutar›n Kasa Hesab› borç kalan›ndan daha az olmas› durumudur. Yap›lacak dönemsonu kay›tlar› ile muhasebe kay›tlar› fiili durumu yans›t›r hale getirilir.
• Kasa Fazlas› Fiziki say›m sonucu tespit edi-len tutar›n Kasa Hesab› borç kalan›ndan fazla olmas› durumudur. Yap›lacak dönemsonu ka-y›tlar› ile muhasebe kaka-y›tlar› fiili durumu yan-s›t›r hale getirilir.
Bankalar ile ilgili dönemsonu ifllemlerini aç›k-lamak.
Dönemsonu iflleminin haz›rl›k aflamas› olarak, çal›fl›lan bankalar ve flubelerine ait kullan›lan bü-tün hesaplara iliflkin hesap özetleri al›n›r. Al›nan hesap özetleri ile iflletme kay›tlar› karfl›laflt›r›l›r ve mutabakat aran›r. Buna göre;
• Bankalardaki hesaplara yat›r›lan ve çekilen paralar›n tutarlar› iflletmenin defterlerinde ve banka hesap özetlerinde ayn› ise iflletmenin kay›tlar› ile bankan›n kay›tlar›n›n uyum içinde oldu¤u anlafl›l›r ve düzeltme kayd› yap›lmaz.
Bu durumda varsa tahakkuk eden faizler kay-da al›n›r ve Bankalar hesab›n›n verdi¤i kalan iflletmenin bilançosunun aktifinde yer al›r.
• Bankalara yat›r›lan ya da bankalardan çekilen paralar›n bir k›sm› iflletmenin kay›tlar›nda ya da bankan›n kay›tlar›nda unutulmufl olabilir.
Unutma banka kay›tlar›ndaysa ve yap›lan gö-rüflmeler ve incelemeler sonucu bu durum banka taraf›ndan kabul ediliyorsa, iflletmenin
yapaca¤› herhangi bir muhasebe ifllemi yok-tur, düzeltme bankan›n kendi kay›tlar›nda ya-p›l›r. ‹flletme sadece varsa e¤er faiz tahakku-ku ile ilgili kayd› yapar. Ancak unutma, hesap özetlerinin kontrolü s›ras›nda iflletmenin def-terlerinde meydana gelmiflse iflletme taraf›n-dan gerekli kay›t yap›l›r. Ayr›ca varsa, ilgili mevduat hesaplar›na iliflkin faiz tahakkuklar›
yap›l›r ve kaydedilir.
Menkul k›ymetlerle ilgili dönemsonu ifllemlerini aç›klamak.
Hisse senedi ve tahvillerde dönemsonu ifllemi olarak; haz›rl›k aflamas›nda öncelikle mevcutlar ile kay›tlar›n do¤rulanmas› gerekmektedir. Tutar yönünden do¤rulama yap›ld›ktan sonra sunum yönünden de do¤ru kaydedildi¤inin tespiti yerin-de olacakt›r. Geçici amaçla al›nanlar›n dönen var-l›k, geçici olmayan finansal varl›k yat›r›mlar›n›n duran varl›k fleklinde sunulmas› gerekmektedir.
Do¤rulamalar yap›ld›ktan sonra de¤erleme iflle-mi gerçeklefltirilecektir. Vergi Usul Kanunu’na göre hisse senetleri al›fl bedeli ile de¤erlenir. Mu-hasebe Standartlar› ise hisse senetlerinin,
gerçe-¤e uygun degerçe-¤er ile degerçe-¤erlenmesini öngörmekte-dir. Dönemsonunda hisse senedi yat›r›mlar›n›n de¤erinde düflüklük varsa ihtiyatl›l›k kavram› ge-re¤i karfl›l›k ayr›lacakt›r. Ayr›lan karfl›l›k, vergisel boyutta indirimi kabul edilmeyen gider niteli¤in-dedir. Muhasebe standartlar›na göre ayr›ca de¤er art›fllar›n›n da kaydedilmesi gerekmektedir.
Özet
N
A M A Ç1N
A M A Ç2N
A M A Ç31. TKasas› dönemsonu ifllemi ile ilgili afla¤›daki ifade-lerden hangisi do¤rudur?
a. Dönemsonunda borsa rayici ile de¤erlenir.
b. Fiziki say›m sonucu tespit edilen mevcut, kay›t-lardaki mevcuttan daha az ise, aradaki farka sa-y›m fazlal›¤› denir.
c. Fiziki say›m sonucu tespit edilen mevcut, kay›t-lardaki mevcuttan daha az ise, aradaki farka sa-y›m noksanl›¤› denir.
d. Fiziki say›m sonucu tespit edilen mevcut, kay›t-lardaki mevcuttan daha az ise, aradaki farka ka-sa denkli¤i denir.
e. Dönemsonu T kasas›nda dönemsonu ifllemleri uygulanmaz.
2. Dönemsonunda yabanc› para kasas›nda 2.000 ABD$
vard›r. Yabanc› paran›n al›fl kuru 1,50 T/$ ve dönemso-nunda ABD$ Kasas› hesab›n›n borç kalan› 1.800 lirad›r.
Yap›lacak kay›tta hangi hesap kaç T borçland›r›lacakt›r?
a. Kasa 2.800
b. Kambiyo Zararlar› 200 c. Kambiyo Kârlar› 200
d. Kasa 200
e. Kambiyo Kârlar› 3.000
3. Genel geçici mizanda T Kasas› hesab›n›n borç top-lam›, T50.000; alacak toplam› ise, T30.000’dir. Yap›lan fiziki say›mda kasada T20.000 oldu¤u saptanm›flt›r. Bu durumda afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur?
a. Dönemsonu kasada T50.000 mevcuttur.
b. Dönemsonu kasada T30.000 mevcuttur.
c. Dönemsonu kasada T20.000 noksanl›k vard›r.
d. Dönemsonu kasada T20.000 fazlal›k vard›r e. Dönemsonunda kasa denktir.
4. Çeklerle ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤ru-dur?
a. Çekler yasal düzenlemeye göre vade ihtiva eden ödeme arac›d›r
b. Çekler damga vergisine tabidir
c. Çek düzenlendi¤i yerde ödenecek ise, 1 ay için-de ibraz edilmelidir.
d. Çekler düzenlendi¤i yerde ödenecek ise, on gün içinde ibraz edilmelidir
e. Çekler k›talar aras› ülkelerde ibraz edilecekse, 30 gün içinde ibraz edilmelidir.
5. Bankalar hesab› ile ilgili afla¤›daki ifadelerden han-gisi do¤rudur?
a. Bankalar hesab› pasif karakterli bir hesapt›r.
b. Kesin mizanda Bankalar hesab› borç kalan› ifllet-menin bankadaki ticari mevduat tutar›n› gösterir.
c. Müflterimiz taraf›ndan gönderilen havaleler Ban-kalar hesab›n›n alacak taraf›na kaydedilir.
d. Bankaca yap›lan hesab›m›zdan tahsilatlar Ban-kalar hesab›n›n borç taraf›na kaydedilir.
e. Dönemsonu mevduat faizleri için Bankalar he-sab›n›n alacak taraf›na kay›t yap›l›r.
6. Afla¤›dakilerden hangisi menkul k›ymet niteli¤inde de¤ildir?
7. Hisse senetleri ile ilgili afla¤›daki ifadelerden hangi-si yanl›flt›r?
a. ‹hraç eden için borçlanma belgesidir b. Menkul k›ymettir
c. Sahibi için ortakl›k ve oy hakk› sa¤lar d. Fiyat hareketlerinden kazanç sa¤lar e. Sahibine kârdan pay alma hakk› sa¤lar
8. Al›fl bedeli T50.000, nominal de¤eri T30.000 olan hisse senetleri T60.000’ye sat›lm›fl bedeli nakit al›nm›fl-t›r. Yap›lacak kay›tta hangi hesap kaç T borçland›r›la-cakt›r?
a. Hisse Senetleri 60.000
b. Menkul K›ymet sat›fl kârlar› 10.000
c. Kasa 60.000
d. Hisse Senetleri 30.000
e. Menkul k›ymet sat›fl zararlar› 10.000