36 Dönemsonu ‹fllemleri
9. Genel geçici mizanda kamu kesimi tahvillerinin borç kalan› T60.000 olup, borsa rayici T70.000 tespit edilmifl-tir. Bu durumda yap›lmas› gereken kay›tta hangi hesap kaç T alacakland›r›lacakt›r?
a. Di¤er Ola¤an Gelir ve Kârlar 10.000 b. Di¤er Ola¤an Gider ve Zararlar 10.000 c. Kamu Kesimi Tahvil Senet ve Bonolar› 70.000 d. Kamu Kesimi Tahvil Senet ve Bonolar› 50.000 e. Kamu Kesimi Tahvil Senet ve Bonolar› 130.000 10.Afla¤›daki hesaplardan hangisi dönen varl›klarda yer alan menkul k›ymet niteli¤indedir?
a. Kasa b. Bankalar
c. Özel Kesim Tahvil Senet Bonolar›
d. Ç›kar›lm›fl Tahviller
e. Ç›kar›lm›fl Bonolar ve Senetler
Envanter ve de¤erleme, iflletmelerin dönemsonu itibari ile varl›k ve kaynaklar›n›n gerçek durumunu göstermek amac› ile yap›lan çal›flmalar›n genel ad›d›r. Amaç, kay›t-la yap›kay›t-lan ifllemlerin sonuçkay›t-lar›n iflletmenin gerçek duru-munu yans›t›p yans›tmad›¤›n› belirlemektir. Bir iflletme-de say›m çal›flmalar› için her fleyiflletme-den önce say›m› yapa-cak ekibi belirlemek ve bu ekibe say›m ile ilgili k›sa da olsa bir e¤itim vermek gerekir. Say›m› kolaylaflt›rmak için önceden say›m listeleri haz›rlan›r. Bu listeler say›m yapan ekibe verilerek say›m bafllat›l›r. Say›m tamamlan-d›ktan sonra, say›m listelerindeki bilgiler gerçek duru-mu göstermekte olup kay›tl› bilgiler ile karfl›laflt›r›l›r. Bu karfl›laflt›rma sonras›nda iki farkl› durum ortaya ç›ka-cakt›r: (1) Kay›t ile fiili durum birbiri ile ayn›d›r (2) Ka-y›t ile fiili durumlar bir birinden farkl›d›r. Fiziki say›m tek bafl›na iflletmenin gerçek durumunu göstermek için yeterli de¤ildir. Fiziki say›ma ilave olarak de¤erleme yap›lmaktad›r. Örne¤in, yabanc› para hesab›na kay›tl›
olarak 5.000 $ oldu¤unu ve fiili say›m sonucunun da 5.000 $ olu¤unu varsayal›m. ‹ki tutar›n birbirine eflit ol-mas› önemli ama iflletmenin dönemsonu itibari ile ger-çek durumunu yans›tmamaktad›r. Amerikan Dolar›’n›n al›fl günü (May›s ay›nda) kuru, 1.60 T/$ olsun. Al›fl gü-nü itibari ile iflletmenin elindeki sat›n alma gücü, T8.000’dir (5.000 $*1.60 T/$). Kay›tlarda, May›s ay›nda-ki durum girilmifltir. Dönemsonuna gelindi¤inde, acaba iflletmenin sat›n alma gücü hala, T8.000 midir? ‹flte bu sorunun cevab›n› verebilmek için de¤erleme yap›lmak-tad›r. Dönemsonunda TCMB taraf›ndan ilan edilen ku-run 1.90 T/$ oldu¤u bir durumda, iflletmenin kay›tl› du-rumunun de¤erleme sonucunda T9.500’ye (5.000 $*1.90 T/$) ç›kt›¤› görülmektedir. Di¤er bir ifade ile iflletmenin sat›n alma gücünde T1.500’lik art›fl olacakt›r. Bu art›fl›n nedeni ise, tamamen yap›lan de¤erleme ifllemidir.
De-¤erleme, iflletmenin dönemsonu itibari ile gerçek duru-munu ortaya koymas› aç›s›ndan olukça önemli bir mu-hasebe uygulamas›d›r.
Yaflam›n ‹çinden
”
“
...
De¤erlemenin amac›, iflletmenin varl›klar›, kaynaklar›
ve faaliyet sonuçlar›n› gerçe¤e uygun bir flekilde tespit etmektir. VUK ve TMS/TFRS’lerde de¤erlemenin amac›-na farkl› aç›lardan yaklafl›lmaktad›r. VUK, de¤erlemeye iliflkin esaslar›, devletin ç›karlar›n› gözeterek ve vergi kayb›na engel olacak flekilde tespit etmifltir.
TMS/TFRS’lerde ise tüm toplumun ç›karlar› gözetilmek-tedir. Dolay›s›yla, de¤erleme ölçülerinde farkl›l›klar›n bulunmas› son derece do¤ald›r. Bu farkl›l›klar, vergiye tabi mali kar›n tespitinde giderilebilmektedir. VUK ve TMS/TFRS’ler aras›ndaki benzerlik ve farkl›l›klar flöyle özetlenebilir:
• Maliyet kavram› benzer flekilde tan›mlanm›flt›r. An-cak, maddi duran varl›klar ve stoklar›n edinimi ile do¤rudan iliflkili borçlanma maliyetlerinin muhase-belefltirilmesi konusunda farkl›l›k söz konusudur.
Ayr›ca, varl›klar›n vadeli sat›n al›nmas› durumunda, maliyet bedeli vade fark› kadar farkl›laflabilmektedir.
• VUK’da yer alan tasarruf de¤eri ölçüsü, standart-lardaki iskonto edilmifl maliyet de¤eri ölçüsü ile benzerlik gösterir. Ancak, hesaplamada dikkate al›-nan faiz oran› ve faiz formülü aç›s›ndan farkl›l›k söz konusudur.
• VUK’a göre maddi duran varl›klar, maddi olmayan duran varl›klar, yat›r›m amaçl› gayr›menkuller ve fle-refiye için de¤er düflüklü¤ü karfl›l›¤›n›n ayr›lmas›
mümkün görünmemektedir. Belirli koflullar›n olufl-mas› halinde, sadece stoklar ve ticari alacaklar için karfl›l›k ayr›lmas›na izin verilmektedir.
• Maddi ve maddi olmayan duran varl›klar› de¤erle-mede kullan›lan yeniden de¤erleme modeli vergi mevzuat›m›zda yer almayan bir uygulamad›r.
• Standarda göre gerçe¤e uygun de¤er fark› kâr-zara-ra yans›t›lan finansal varl›klar gerçe¤e uygun de¤er-le de¤erde¤er-lenmekte, de¤erde¤er-leme farklar› gelir tablosun-da raporlanmaktad›r. Varl›¤› ilk defa kaytablosun-da alma aç›-s›ndan standart ile VUK aras›nda farkl›l›k bulunma-maktad›r Varl›¤› edinirken ödenen al›fl bedeli genel-likle gerçe¤e uygun de¤eri yans›tmakta, al›fl giderle-ri ise dönem gidegiderle-ri olarak muhasebelefltigiderle-rilmektedir.
Ancak izleyen dönemlerde de¤erleme aç›s›ndan farkl›l›k bulunmaktad›r.
• Sat›lmaya haz›r finansal varl›klar›n gerek ilk muha-sebelefltirilmelerinde, gerekse izleyen dönemlerde de¤erlemesinde standart ile VUK aras›nda farkl›l›k söz konusudur.
• fierefiyenin izleyen dönemlerde de¤erlemesi aç›s›n-dan standart ile VUK aras›nda farkl›l›k bulunmakta-d›r. Standartta flerefiyenin itfas› yasaklanm›flt›r. fiere-fiyenin her y›l düzenli olarak de¤er düflüklü¤ü testi-ne tabi tutulmas› gerekmektedir. VUK’da ise flerefiye istenirse aktiflefltirilebilmekte ve befl y›l içinde itfas›
öngörülmektedir.
• Standartlara göre amortismana tabi varl›klar›n amor-tisman oran›n›n hesaplanmas›nda faydal› ömrün dik-kate al›nmas› gerekmektedir. Ülkemiz uygulamas›n-da ise, amortisman oranlar›n›n tespitinde Maliye Ba-kanl›¤› yetkili k›l›nm›flt›r. Dolay›s›yla, amortisman oranlar› Maliye Bakanl›¤› taraf›ndan belirlenmekte ve duyurulmaktad›r. Ayr›ca uygulanan amortisman yöntemlerinin en az›ndan, her hesap döneminin so-nunda gözden geçirilmesi gerekmektedir. VUK ise, yöntem de¤ifltirmeyi kurala ba¤lam›flt›r.
• Amortismana bak›fl aç›s› oldukça farkl›d›r. Standart-ta faydal› ömür esas al›nmakStandart-ta, VUK’da ise Maliye Bakanl›¤›n›n belirledi¤i oranlar dikkate al›nmakta-d›r. K›st amortisman uygulamas› sadece binek oto-mobiller için geçerlidir. Yöntem de¤iflikli¤ine s›n›rl›
koflullarda izin verilmektedir. TMS/TFRS’lerde mali-yet bedeli ölçüsünden gerçe¤e uygun de¤er ölçüsü-ne do¤ru bir yöölçüsü-nelifl oldu¤u gözlenmektedir.
Gerçe-¤e uygun deGerçe-¤er esas al›narak düzenlenecek finansal tablolar›n, kullan›c›lar›n bilgi ihtiyac›n› daha iyi kar-fl›layaca¤› yönünde bir e¤ilim söz konusudur. An-cak, gerçe¤e uygun de¤erin nas›l tespit edilece¤ine iliflkin tart›flmalar halen devam etmektedir. Aktif bir piyasada ifllem gören varl›klar›n gerçe¤e uygun
de-¤eri, bu piyasa ile iliflkilendirilerek kolayl›kla tespit edilebilmektedir. Ancak aktif piyasas› olmayan var-l›klar›n gerçe¤e uygun de¤erinin tespitinde zorluklar bulunmaktad›r. Bu nitelikteki varl›klar›n gerçe¤e uy-gun de¤erinin tespitinde iflletmenin varsay›mlar› esas al›nmakta, dolay›s›yla subjektif de¤erlendirmeler or-taya ç›kabilmektedir.
Kaynak:Akbulut, Y›ld›z Özerhan, MÖDAV, 2008/1, 39, s. 1-41.
Okuma Parças›
38 Dönemsonu ‹fllemleri
1. c Yan›t›n›z Yanl›fl ise “Haz›r De¤erler / T Kasas›”
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
2. d Yan›t›n›z Yanl›fl ise “Haz›r De¤erler / Yabanc› Pa-ra Kasas›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
3. e Yan›t›n›z Yanl›fl ise “Haz›r De¤erler / Yabanc› Pa-ra Kasas›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
4. d Yan›t›n›z Yanl›fl ise “Haz›r De¤erler / Çekler”
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
5. b Yan›t›n›z Yanl›fl ise “Haz›r De¤erler / Bankalar”
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
6. e Yan›t›n›z Yanl›fl ise “Menkul K›ymetler” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.
7. a Yan›t›n›z Yanl›fl ise “Menkul K›ymetler” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.
8. c Yan›t›n›z Yanl›fl ise “Menkul K›ymetler” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.
9. a Yan›t›n›z Yanl›fl ise “Menkul K›ymetler” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.
10. c Yan›t›n›z Yanl›fl ise “Menkul K›ymetler” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
S›ra Sizde 1
Kasa hesab› borç kalan› ile fiziki say›m sonucu tespit edilen Kasa T mevcudu birebir ayn› olabilir. Bu duru-ma Kasa Denkli¤i denir. Kasa hesab› borç kalan› ile fi-ziki say›m sonucu aras›nda fark varsa bu denklik olufl-mayacakt›r. Fiziki say›m sonucu tespit edilen T, T Kasa-s› borç kalan›ndan daha az ise, aradaki fark Kasa Sa-y›m Noksan›olarak tan›mlan›rken; Fiziki say›m sonu-cu tespit edilen T, T Kasas› borç kalan›ndan fazla ise, aradaki fark Kasa Say›m Fazlas› olarak tan›mlan›r.
S›ra Sizde 2
Yabanc› para cinsinden varl›klar ve borçlar Vergi Usul Kanunu’na göre Borsa Rayici ile de¤erlenmektedir.
Uygulamada, yabanc› para borsas›n›n mevcut olmama-s› nedeniyle, dönemsonu itibariyle son gün T.C. Mer-kez Bankas› kapan›fl kurlar›ndaki nakit ifllemlerde efek-tif, vadeli ifllemlerde döviz al›fl kurlar› dikkate al›nmak-tad›r. Muhasebe standartlar› döviz al›fl kuru ile de¤erle-mesi öngörmektedir.
S›ra Sizde 3
Dönemsonu banka mevduat hesab› gerçe¤e uygun
de-¤er üzerinden kay›tlan›r. Dönemsonu iflleminin haz›rl›k aflamas› olarak, çal›fl›lan bankalar ve flubelerine ait kul-lan›lan bütün hesaplara iliflkin hesap özetleri al›n›r. Al›-nan hesap özetleri ile iflletme kay›tlar› karfl›laflt›r›l›r ve mutabakat aran›r. Yap›lan incelemelerde iflletme kay›t-lar›nda olmamas›na ra¤men banka hesap özetinde bu-lunan hareketlerin kay›tlanmas› için envanter kay›tlar›
yap›l›r. Benzer flekilde birden çok banka hesab›n›n kul-lan›lmas› nedeni ile kay›tlama aflamas›nda bankalar ve-ya flubeler aras›nda sehven hatal› kay›t ve-yap›lmas› müm-kündür. Verilen çeklerin hesaptan çekilip çekilmedi¤i, bizim ad›m›za bankaya verilen yetki çerçevesinde ger-çeklefltirilen ödemelerin hesaplar›m›zdan ç›k›fllar› al›na-cak hesap özetlerinin dikkatli incelenmesinden sonra tespit edilebilecektir. Yap›lan bütün tespitlerle ilgili ka-y›tlar›m›z›n fiili durumu göstermesine yönelik envanter kay›tlar› yap›l›r.
S›ra Sizde 4
Vergi Usul Kanunu’na göre al›fl bedeli ile de¤erlenir.
Muhasebe Standartlar›na göre ise, gerçe¤e uygun de¤er ile de¤erlenmesini öngörmektedir. Dönemsonunda his-se his-senedi yat›r›mlar›n›n de¤erinde düflüklük varsa ihti-yatl›l›k kavram› gere¤i karfl›l›k ayr›lacakt›r. Ayr›lan kar-fl›l›k vergisel boyutta indirimi kabul edilmeyen gider ni-teli¤indedir. Muhasebe standartlar›na göre de¤er art›fl-lar›n›n da kay›tlanmas› gerekmektedir.
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›
Akbulut, Y›ld›z Özerhan, (2008). Vergi Usul Kanunun-daki De¤erleme Hükümlerinin Türkiye Finan-sal Raporlama Standartlar› Kapsam›nda De¤er-lendirilmesi,MÖDAV, 39.
Benligiray, Y›lmaz; Erdo¤an, Nurten; Bektöre, Sabri;
Kaya, Ergün; Sa¤lam, Necdet (2006). Muhasebe Uy-gulamalar›,Editör: Y›lmaz Benligiray, Anadolu Üni-versitesi Aç›kö¤retim Fakültesi Yay›nlar› No: 867, Eskiflehir.
Dokur, fiükrü-Kaygusuz Sait Y. (2009). Uygulamac›lar
‹çin Finansal Muhasebe,Dora Yay›nc›l›k, Bursa.
Özerhan Y›ld›z ve Yan›k Serap (2010). TMS-TFRS, TÜR-MOB Yay›nlar›-377, Ankara.
Türkiye Muhasebe Standartlar› Uygulamas›(2008).
Editörler-Sa¤lam Necdet, fiengel Salim ve Öztürk Bünyamin, 2.Bask›, Maliye Hukuk Yay›nlar›. Ankara.
213 Numaral› Vergi Usul Kanunu, 10703 say›l› R.G.
6102 Say›l› Türk Ticaret Kanunu, 27846 say›l› R.G.