Uluslararası birlikler

Birlik ülke içerisinde faaliyet gösteren yerel birimler ile farklı devletlerde faaliyet gösteren yerel birimler arasında kurulan ortaklık biçimidir. Son dönemlerde küreselleşme ve yerel kalkınmanın önem kazanmasıyla birlikte bu türden birliklere üye olunmasına veya kurulmasına yönelik teşvikler artmıştır. Bu tip birliklere TDBB, Avrupa Belediyeler Birliği ve Tarihi Kentler Birliği örnek olarak gösterilebilir.

Ulusal kalkınmanın sağlanması ve bölgeler arası ekonomik ve sosyal farklılıkların giderilmesi çabasına o alanda faaliyet gösteren yerel birimlerin katkısı çok büyüktür. Bu nedenle yerelleşme ve yerel özerklik savunucusu uluslararası kuruluşlar beklenen hedeflerin gerçekleştirilmesi için merkezi yönetimlere, yerel yönetimlere, birliklere veya bu alanda faaliyet gösteren derneklere yönelik bir takım ilkeler tavsiye etmiştir.

Buna yerel yönetimler arasında ortak özellikler ve standartlar oluşturabilmek amacıyla hazırlanan “Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı”nda belirtilen yerel birimlerin yurtdışı ilişkilerine yönelik ilkeleri gösterilebilir. Bu şartın 10. maddesi yerel birimlerin birlik kurma ve birliklere katılma hakkı ile ilgilidir. Maddenin birinci fıkrasında; “Yerel makamlar yetkilerini kullanırken, ortak ilgi alanlarındaki görevlerini yerine getirebilmek amacı ile başka yerel makamlarla işbirliği yapabilecekler ve kanunlar çerçevesinde birlikler kurabileceklerdir.” ifadesine yer verilmiştir. Aynı maddenin 2. fıkrasında ise: “Her üye devlet yerel makamların ortak çıkarlarının korunması ve geliştirilmesi için birliklere üye olma ve uluslararası yerel yönetim birliklerine katılma hakkını tanıyacaktır.” ifadesi yer almaktadır. Böylece merkezi yönetimlerin yerel birimlerin uluslararası alandaki faaliyetlerine destek verici bir konumda olması gerektiği vurgulanmıştır. Yerel birimlerin diğer ülkelerdeki yerel birimlerle işbirliği yapılmasının teşvik edildiği son fıkra ise şöyledir; “Yerel makamlar, kanunlarla öngörülen şartlar dahilinde, başka devletlerin yerel makamlarıyla işbirliği yapabilirler.” (Baş, 2017: 11).

Uluslararası işbirliğine ve birlik kurulmasına ilişkin bir diğer önemli belge ise Yerel Yönetimler Evrensel Bildirgesi’dir. Bu bildirgenin 9. ve 10. maddeleri yerel makamların birlik kurma ve uluslararası işbirliği yapmalarına ilişkin konuları içermektedir. Bildirgenin 10. maddesinde bu durum şu şekilde ifade edilmektedir:

“Yerel yönetim birimlerinin birlik kurma ve birliklere katılma hakkı, uluslararası bir yerel yönetimler birliğine katılma hakkını da kapsamalıdır. Yerel yönetim birimleri, değişim ve işbirliği ve uluslararası anlayışın geliştirilmesi amacıyla başka ülkelerdeki benzerleriyle ilişkiler kurma yetkisine de sahip kılınmalıdır.” (http://secim.iha.com.tr, 2017).

Türkiye’de yerel yönetimler reformu kapsamında yapılan yasal düzenlemeler, yerel yönetimlerin daha etkin bir şekilde uluslararası işbirliği kurabilmesi İçişleri Bakanlığı’nın onayı ile imkan tanımaktadır. 5393 sayılı Belediye Kanunu, belediyelerin uluslararası ilişkilerine düzenlemeler getirmiştir. Yeni düzenleme ile belediyeler bazı kısıtlamalar çerçevesinde yurt dışındaki yerel makamlarla etkileşim imkanı bulmuştur. 5393 sayılı kanunun yurt dışı ilişkiler konusunu içeren 74. maddesinde bu durum: “Belediye, belediye meclisinin kararına bağlı olarak görev alanıyla ilgili konularda faaliyet gösteren uluslararası teşekkül ve organizasyonlara, kurucu üye veya üye olabilir. Belediye bu teşekkül, organizasyon ve yabancı mahallî idarelerle ortak faaliyet ve hizmet projeleri gerçekleştirebilir veya kardeş kent ilişkisi kurabilir.” şeklinde ifade edilmiştir. Yukarıda da belirtildiği gibi bu faaliyetlerin yürütülmesi için İçişleri Bakanlığı’nın onayı zorunlu tutulmuştur.

Yerel yönetim birliklerinin uluslararası işbirliği yapmaları artık sosyo- ekonomik gereklilik halini almıştır. Çünkü birlikler, üyelerine daha iyi hizmet sunabilmek için başarılı yerel yönetim birliklerinin tecrübe ve bilgilerinden yararlanabilme ihtiyacını duymaktadırlar. Bu yüzden yerel yönetim birliklerinin uluslararası düzeyde işbirliğine gitmeleri birçok konuda yararlar sağlayacaktır (Daudov, 2013: 57).

Günümüzde yerel birimlerin kaçınılmaz olarak uluslararası işbirliğine ihtiyaç duyduğunu belirten Çiğdem Akman konu ile ilgili şunları ifade etmiştir: “Yerel yönetimlerin görev ve yetkilerindeki artış, kamu hizmetlerinin niteliği, artan ve çeşitlenen vatandaş talepleri sonucunda, yerel yönetimler ortaya çıkan sorunlar karşısında çözüm üretmekte zorlanmaktadır. Bu nedenle dünyada benzer sorunları yaşayan yerel yönetimlerle ilişki kurmayı tercih etmektedirler. Uluslararası kuruluşlar da tam bu durumda yerel yönetimlerin isteklerine ulaşmalarını sağlamak amacıyla ortaya çıkmışlardır. Yerel yönetimler uluslararası kuruluşlar vasıtasıyla sorunları daha

hızlı ve az maliyetli çözmeyi planlamaktadırlar. Sorunları çözmenin yanı sıra tarihin korunması, çevre, sürdürülebilir kalkınma, kültürel işbirliği, bilgi ve tecrübe paylaşımı gibi birçok konuda kendilerine rehber edinebilmektedirler. Türkiye’de yerel yönetimler farklı amaçlarla birçok uluslararası kuruluşa üye olmaktadırlar. Türkiye’deki yerel yönetimlerin 88 farklı uluslararası kuruluşa üye olması bunun en önemli örneğidir. Küresel dünyaya ayak uydurabilmek, artan ve çeşitlenen kamu hizmetlerini daha etkin sunabilmek, birçok alanda işbirliği kurabilmek, bilgi ve tecrübe paylaşımı yapabilmek en önemli amaçları oluşturmaktadır.” (Akman, 2017: 486). Günümüzde uluslararası birliklerin sayısı bir hayli fazladır. Bunların birkaçı aşağıda kısaca açıklanmaya çalışılacaktır.

2.1.1.7.1. Birleşmiş Kentler Örgütü (UTO – United Towns Organisation)

1957’de Fransa’da kurulan UTO’nun asıl amacı, kentler arasında kardeşlik ilişkileri kurarak yerel birimler arasındaki ilişkilerin güçlendirilmesini sağlamak ve yerel ve bölgesel halklar arasında işbirliğinin oluşmasını sağlamaktır. Örgüt tüzüğünün 2. maddesine göre belirtilen temel dengeler şunlardır:

 Statüleri ve nüfusları ne olursa olsun üye şehirlerin eşitliği,

 Siyasi bir amaç gözetilmeksizin üye şehirlerin halkları arasında dayanışmayı sağlayacak olan etkin kardeş şehir ilişkileri gerçekleştirmek,

 Irk, dil, din, cinsiyet sınıf, ideoloji, politik ve sosyal sisteme dayalı her türlü ayrımcılığın reddi.

Örgütün organları ise; genel kurul, başkanlık, kurucu konsey, uluslararası konsey, yönetim kurulu ile ulusal ve bölgesel komitelerden oluşmaktadır. (Zengin, 1999: 88).

2.1.1.7.2. İslam Başkentleri Örgütü

12 Mayıs 1979 tarihinde, Fas’ın Fez şehrinde düzenlenen İslam Ülkeleri Dışişleri Bakanları’nın 10. Konferansı’nda kurulması kararı alınmıştır. Siyasi faaliyetleri olmayan örgüte, ilk başta İslam Konferansı’na üye devletlerin başkentleri üye olabilirken yapılan değişiklikle iki şehrin de üye olabileceği kabul edilmiştir.

Merkezi Mekke’de bulunan örgütün Genel Kurul, Yönetim Kurulu ve Genel Sekreterlik olmak üzere üç organı vardır. Amaçları arasında ise; İslam başkentleri arasında dostluk ve dayanışmayı sağlamak, işbirliğinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması, üye şehirlerin kültürel miraslarının korunması ve üyeler arasında bilgi, personel ve deneyim aktarımını sağlamak yer almaktadır (Zengin, 1999: 90-91).

2.1.1.7.3. Güneydoğu Avrupa Yerel Yönetim Birlikleri Ağı (NALAS)

Güney Doğu Avrupa’daki yerel nitelikte faaliyet gösteren 16 derneğin birleşiminden oluşmuş bir ağ olan NALAS, Avrupa Konseyi Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi tarafından 2000 yılında Üsküp’te düzenlenen Şehirler ve Güney- Doğu Avrupa Bölgeler Forumu kapsamında Avrupa Konseyi himayesinde kurulmuştur. Resmi olarak 2005 yılında Strasbourg’ta kurulan NALAS, 2007 yılında da Üsküp’te sekreteryasını açmıştır (www.nalas.eu, 2017).

2.1.1.7.4. Birleşmiş Kentler ve Yerel Yönetimler – Ortadoğu ve Batı Asya Teşkilatı (UCLG-MEWA)

Yerel yönetimler arasında ve dünya toplumu içinde, işbirliği yoluyla yerel yönetimin değerlerini, amaçlarını ve çıkarlarını geliştirerek, demokratik yerel yönetimin dünya ölçeğinde birleşik sesi ve sözcüsü olmak gayesiyle faaliyet gösteren UCLG- MEWA, Türkiye’de Bakanlar Kurulu’nun 11.09.1987 tarihli kararnamesi ile bölgesel faaliyetlerine başlamıştır. Başkan, Eş Başkanlıklar, Ombudsman, Genel Sekreterlik ve Saymanlık şeklinde organları bulunan kurumun şu anki başkanlığını Gaziantep Büyükşehir Belediye Başkanı Fatma Şahin yürütmektedir (www.uclg-mewa.org, 2017).