Birlik Teşkilatı ve Organları

5355 sayılı Kanun’dan önce birliklerin yazışma, yönetim ve sekreterlik gibi işleri il, ilçe ya da belediyelerde çalışan kamu görevlileri tarafından yürütülmekteydi. (Dönmez, 2011: 61). 5355 sayılı Kanun ile birlikte teşkilat yapılanmasına bir düzenleme getirildi. Birliklerin teşkilat yapılanmasını içeren 5355 sayılı Kanun’un 17. maddesine göre üye sayısı yüzün altında olan birliklerin teşkilatı, yazı ve mali işler birimleri ve faaliyet alanına göre oluşturulacak teknik işler birimlerinden oluşur. Tüm bu birimlerin oluşturulması ise norm kadroya uygun olmak durumundadır.

Ülke düzeyinde kurulan birlikler ile üye sayısı yüzden fazla olan birliklerde teşkilat yapısı, yazı ve mali işler biriminin yanında genel sekreter ve birliğin faaliyet alanında olmak ve sayısı üçü geçmemek koşulu ile birlik meclisinin onayıyla oluşturulacak diğer birimlerden teşekkül etmektedir. Birlik genel sekreterliği ya da genel müdürlüğü, birim amirleri ve diğer personelin işe alımları ile yetkili mercii birlik başkanıdır.

Birlik başkanı tarafından çıkarılan bir yönerge ile belirlenen, birliğe ait hizmetlerin, birlik başkanı adına sevk ve idare edilmesini sağlayan birlik genel sekreterliği aynı zamanda bütçe ödeneklerinin, açık ve şeffaf bir şekilde harcanmasından da sorumludur. Birlik genel sekreterliği veya yöneticiliğine, 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 49. maddesinde belirtilen esas ve usullere göre kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan memurlar da çalışmış olduğu kurumdaki hiçbir mali ve sosyal hakkını kaybetmeden görevlendirilebildiği gibi birlik encümenliğinin kararı ile mevcut almış olduğu maaşı geçmemek koşulu ile ek bir ödenek de verilebilir.

5355 sayılı MİBK’nın 7. maddesine göre birliklerin; birlik başkanı, birlik encümeni ve birlik meclisi olmak üzere üç organı vardır (Tamer, 2010: 71).

Birlik meclisi; MİBK’nın 8. Maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre; birlik meclisi, birliğin en üst karar ve denetim organıdır. Birlik meclisi, birliğe üyeliği bulunan yerel yönetimlerin, kendi meclislerince gizli oyla seçilip gönderilen üyelerden ve doğal üyelerden oluşur. Seçilen bu kişiler, kendi yerel meclislerinde görevli olan kişiler olabileceği gibi mecliste görevli olmayıp belediye meclis üyeliğine seçilme yeterliliğine sahip meclis dışındaki kişiler arasından da seçilebilir (Karaman, 1996: 227). Bu açıklamadan hareketle birlik meclislerin de doğal üye ve seçilmiş üye olmak üzere ikili bir ayrım vardır.

Doğal üyelik denilen üyelik biçimi ise birliğin türüne göre farklılık gösterebilir. Örneğin; birlik üyeleri yalnızca il özel idarelerden oluşuyor ise meclisin doğal üyesi vali, birlik üyeleri belediyelerden oluşuyor ise belediye başkanı, birliğin üyeleri arasında köy varsa, köy muhtarı köyü temsilen birlik meclisinin doğal üyesidir. Bunların dışında doğal üye olarak kanunda belirtilen başka bir üyelik bulunmamaktadır. Doğal üyelerden vali ve belediye başkanı kendilerini temsilen meclis üyeleri içerisinden birini görevlendirebilmektedir.

Birlik meclisine birlik tüzüğünde belirtilen sayıda asıl üye, asıl üye sayısının yarısı kadar da yedek üye seçilir. Seçilmiş üyelerin, kendi meclislerinde üyelik görevinden düştükleri durumda aynı zamanda birlik meclis üyelikleri de sona erer. Doğal üyelerin ise pozisyonlarından ayrılmaları durumunda birlik meclisinden de ayrılmış olurlar. Birlik asıl meclis üyeliğinden boşalma olması durumunda, seçilen yedek üyeler birlik başkanı tarafından göreve çağrılır.

KHGB’nin meclisleri, merkez ilçede vali veya görevlendireceği vali yardımcısı, diğer ilçelerde kaymakam, üye köylerin muhtarları ve o ilçedeki il genel meclisine seçilmiş üyelerin katılımından oluşmaktadır.

5355 sayılı Kanunun 11. maddesine göre, yılda en az iki defadan az olmamak kaydıyla birlik tüzüğünde belirtilen zamanlarda toplanan Birlik meclisinin görev ve yetkileri, 5355 sayılı kanunun 9. maddesinde ifade edilmiştir. Buna göre; yatırım planı ve çalışma programını görüşmek ve kabul etmek, bütçe ve kesin hesabı kabul etmek, borçlanmaya karar vermek, taşınmaz mal alımına, satımına, kiralanmasına ve takasına karar vermek, tüzük değişikliğini kabul etmek, birlik tarafından yürütülecek hizmetler için uygulanacak ücret tarifesini belirlemek ve şartlı bağışları kabul etmek meclisin görevlerinden bazılarıdır.

Birlik meclisi, 5355 sayılı Kanunun 11. maddesinin son fıkrası hükümleri gereği 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 30. maddesinde belirlenen durumların ortaya çıkması durumunda fesih edilir. Bu maddeye göre kendisine kanunla verilen görevleri süresi içinde yapmayı ihmal eder ve bu durum birliğe ait işleri sekteye veya gecikmeye uğratırsa ve birliğe verilen görevlerle ilgisi olmayan siyasi konularda karar alırsa İçişleri Bakanlığı’nın görüş bildirilmesiyle Danıştay tarafından alınacak karar ile fesih edilir.

Birlik encümenliği; Birliğin karar ve yürütme organı olan bu birim; birlik başkanı ile sayısı yediyi geçmemek üzere tüzükte ihtiyaca göre belirlenmiş kişi sayısı kadar seçilmiş üyeler arasından oluşur. Buna göre birlik encümenliği en fazla sekiz kişiden oluşmaktadır (Memiş, 2006: 41). Ancak, ülke düzeyinde kurulan birliklerde encümen sayısının normal birliklerin iki katı kadar olabileceği belirtilmiştir. Bu üyeler, birlik meclisince, dönem başı toplantısında kendi üyeleri arasından gizli oyla bir yıllığına görev yapmak üzere seçilmektedirler.

5355 sayılı Kanunun 12. ve 13. maddesinde birlik encümenine ilişkin hükümlere yer verilmiştir. 12. maddeye göre; tüzükte belirtilen sürelerde ama ayda en az bir defa toplanmak durumundadır. Birlik meclisi üyeliği sona erenlerin birlik encümeni üyeliklerinin de sona erdiğini ifade eden maddeye göre üye sayısı dört veya daha fazla olan mahalli idare birliklerinde, encümen üyelerinin ayrı ayrı mahalli idarelerin meclis üyeleri arasından seçilmesi zorunluluğu vardır.

Birlik meclisinin feshi durumunda, yeni meclis oluşuncaya kadar birlik meclisi ve birlik encümenine ait görevler, ulusal düzeyde kurulan birlikler için İçişleri Bakanlığı’nca, diğer birlikler için birlik merkezinin bulunduğu yer mülki idare amirince, kamu görevlileri arasından biri başkan olmak üzere görevlendirilecek beş kişilik bir heyet tarafından yürütülür.

Birlik encümenin görev ve yetkileri 5355 sayılı kanunun 13. maddesinde yer almıştır. Bu görevlerden bazıları şunlardır: Yatırım planı ve çalışma programı ile bütçe ve kesin hesabı inceleyip birlik meclisine görüş bildirmek, kamulaştırma işlemlerinin gerektirdiği kamu yararı kararını almak, öngörülmeyen giderler ödeneğinin harcama yerlerini belirlemek ve bütçede fonksiyonel sınıflandırmanın ikinci düzeyleri arasında aktarma yapmak.

Birlik Başkanı; Birlik idaresinin başı ve tüzel kişiliğinin temsilcisidir. Birlik başkanı, birliğin yürütme organıdır. 5355 sayılı Kanun’un 14. maddesinde birlik başkanına ilişkin hükümlere yer verilmiştir. Birlik bütçesinin harcama yetkilisi birlik başkanıdır. Birlik başkanı bu yetkisini birlik genel sekreterine veya birlik müdürüne devredebilir. Aynı zamanda birlik başkanı, birlik meclisi ve birlik encümeninin de başıdır.

5355 sayılı Kanunun 10. maddesinde birlik başkanlık divanının nasıl belirleneceği açıklanmıştır. Birlik başkanı, genel olarak birlik meclisince meclis üyeleri arasından iki yıl için görev yapmak üzere gizli oyla seçilir. Bu genel yapının iki istisnası vardır. Üyelerinin tamamı il özel idarelerinden oluşan ulusal düzeydeki birlik için birlik başkanı, İçişleri Bakanlığı müsteşarı iken köylere hizmet götürme birliklerinde birlik başkanı merkez ilçelerde vali veya görevlendireceği vali yardımcısı diğer ilçelerde ise kaymakamdır.

Birlik başkanlığının sona ermesi ile ilgili olarak, Belediye Kanunu’nun belediye başkanlığının göreve devamsızlık dışındaki sebeplerle sona ermesine ilişkin hükümleri uygulanır. Buna göre 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 44. maddesine bakıldığında birlik başkanlığı, ölüm ve istifa hallerinde kendiliğinden sona ermektedir. Ayrıca seçilme yeterliğinin kaybedilmesi, görevin sürdürülmesine engel bir hastalık veya sakatlık durumunun yetkili sağlık kuruluşu raporuyla belgelenmesi ya da meclisin feshine neden olan eylem ve işlemlere katılma hallerinden birinin meydana gelmesi

durumunda başkanlık görevi, İçişleri Bakanlığı’nın başvurusu üzerine Danıştay kararıyla sona ermektedir.

Birlik başkanının görev ve yetkileri, 5355 sayılı MİBK’nın 14. maddesinde ayrıntılı bir şeklinde belirtilmiştir. Birlik başkanının bazı görev ve yetkileri şunlardır; birliğin üst yöneticisi olarak birliğin hak ve çıkarlarını korumak, yatırım planı, çalışma programı, bütçeyi ve kesin hesabı hazırlamak, yıllık faaliyet raporunu meclise sunmak, birliği temsil ve vekil tayin etmek, birlik meclisine ve birlik encümenliğine başkanlık etmek, birliğin taşınır ve taşınmaz mallarını idare etmek, birliğin gelir ve alacaklarını takip ve tahsil etmek. Birlik bütçesinin harcama yetkilisi de birlik başkanıdır. Birlik başkanı bu yetkisini birlik genel sekreterine veya birlik müdürüne devredebilir.